درد، خشکی یا تورم مفصل می‌تواند دلایل متفاوتی داشته باشد، اما دو بیماری بیشتر از همه باعث سردرگمی بیماران می‌شوند: آرتروز و آرتریت روماتوئید. بسیاری از افراد این دو اصطلاح را به‌جای یکدیگر به کار می‌برند، در حالی‌که از نظر پزشکی دو بیماری کاملاً متفاوت هستند. آرتروز ستون فقرات (Spondylosis) یک اختلال «فرسایشی» است که به‌مرور باعث نازک‌شدن دیسک‌ها، ساییدگی مفاصل فاست و کاهش انعطاف‌پذیری ستون فقرات می‌شود.
در مقابل، آرتریت روماتوئید یک بیماری «خودایمنی» است که در آن سیستم ایمنی به اشتباه مفاصل را هدف قرار می‌دهد و التهاب فعال ایجاد می‌کند. این تفاوت بنیادی باعث می‌شود روند پیشرفت بیماری، علائم و درمان در هرکدام کاملاً متفاوت باشد.

شناخت دقیق این دو بیماری اهمیت زیادی دارد، زیرا درمان‌های آرتروز ستون فقرات با درمان‌های آرتریت روماتوئید یکسان نیستند و حتی گاهی روش درمانی اشتباه می‌تواند علائم را بدتر کند. در این مقاله به‌صورت علمی بررسی می‌کنیم که تفاوت آرتروز ستون فقرات با آرتریت روماتوئید چیست، چگونه می‌توان این دو را از هم تشخیص داد و بهترین روش‌های درمان هرکدام کدام است.

تفاوت آرتروز با آرتریت روماتوئید چیست؟

آرتروز ستون فقرات یک بیماری فرسایشی است که در آن دیسک بین‌مهره‌ای نازک شده و مفاصل فاست دچار ساییدگی می‌شوند. نتیجه آن درد مکانیکی، خشکی کوتاه‌مدت و محدودیت حرکتی است.
اما آرتریت روماتوئید یک بیماری التهابی خودایمنی است؛ سیستم ایمنی به بافت سینوویال مفصل حمله می‌کند و باعث درد التهاب‌محور، تورم، سفتی طولانی‌مدت و علائم سیستمیک می‌شود.

به‌طور خلاصه:

• آرتروز ستون فقرات → فرسایشی، مکانیکی، مرتبط با سن و فشار
• آرتریت روماتوئید → التهابی، سیستمیک، خودایمنی

آرتروز ستون فقرات چیست؟

آرتروز ستون فقرات یا اسپوندیلوز (Spondylosis) یکی از شایع‌ترین بیماری‌های دژنراتیو سیستم اسکلتی عضلانی است. در این بیماری:

• ارتفاع دیسک کم می‌شود
• مفاصل فاست دچار سائیدگی و التهاب خفیف می‌شوند
• مهره‌ها ممکن است خار استخوانی (استئوفیت) بسازند
• عضلات اطراف ستون فقرات دچار اسپاسم می‌شوند

علائم شایع آرتروز ستون فقرات:

• درد کمر یا گردن هنگام فعالیت
• خشکی کوتاه صبحگاهی (معمولاً کمتر از ۳۰ دقیقه)
• محدود شدن خم شدن یا چرخش
• درد منتشر شونده به باسن یا پشت ران (در نوع کمری)
• احساس صدا یا کریپتیشن هنگام حرکت

عوامل مؤثر شامل افزایش سن، نشستن طولانی، ضعف عضلات مرکزی، چاقی، سبک زندگی کم‌تحرک و مشکلات پوسچر هستند.

آرتریت روماتوئید چیست؟

آرتریت روماتوئید یا RA یک بیماری «خودایمنی» است؛ یعنی سیستم ایمنی به‌جای دفاع از بدن، به بافت پوشاننده مفصل (سینوویوم) حمله می‌کند. نتیجه این واکنش اشتباه، التهاب فعال، تورم واضح، درد مداوم و تخریب تدریجی مفصل است. برخلاف آرتروز که بیشتر یک فرآیند ساییدگی است، RA یک بیماری التهابی سیستمیک محسوب می‌شود و ممکن است چشم، ریه، پوست و عروق را هم تحت‌تأثیر قرار دهد.

آرتریت روماتوئید معمولاً آ‌هسته شروع می‌شود اما ویژگی‌های متمایزکننده‌ای دارد، مانند:

• خشکی صبحگاهی طولانی (بیش از ۴۵ دقیقه تا چند ساعت)
• تورم قرینه مفاصل کوچک دست و پا
• درد در استراحت
• علائم عمومی التهاب: خستگی، کاهش وزن، تب خفیف
• گرمی و حساسیت مفصل

چگونه تشخیص دهیم آرتروز داریم یا آرتریت روماتوئید؟

تشخیص اینکه درد یا خشکی مفصل ناشی از آرتروز است یا آرتریت روماتوئید (RA) فقط با یک علامت مشخص نمی‌شود؛ بلکه باید مجموعه‌ای از نشانه‌ها، معاینه پزشک و گاهی آزمایش‌ها کنار هم قرار بگیرند. در ادامه یک راهنمای ساده و قابل‌فهم ارائه می‌شود تا بدانید هر کدام از این دو بیماری چه الگوی متفاوتی دارند و چه زمانی باید به متخصص مراجعه کنید.

۱. الگوی درد و زمان شروع آن

• آرتروز ستون فقرات:
  درد معمولاً با فعالیت (هنگام نشستن طولانی یا خم شدن) بیشتر می‌شود، و با استراحت کاهش می‌یابد.
• RA:
  درد حتی در حالت استراحت هم وجود دارد و معمولاً صبح‌ها شدیدتر است. التهاب فعال باعث درد مداوم می‌شود.

۲. مدت زمان خشکی صبحگاهی

• آرتروز ستون فقرات:
  خشکی معمولاً کمتر از ۳۰ دقیقه طول می‌کشد.
• RA:
  خشکی صبحگاهی بیش از ۴۵ دقیقه تا چند ساعت ادامه دارد.

این یکی از مهم‌ترین تفاوت‌های تشخیصی بین این دو بیماری است.

۳. وضعیت تورم و ظاهر مفصل

• آرتروز ستون فقرات:
  تورم واضح ندارد.
• RA:
  تورم واضح، گرم، دردناک و قرینه (مثلاً هر دو دست یا هر دو زانو). التهاب مفصل معمولاً مشهود است.

۴. نواحی درگیر

• آرتروز ستون فقرات:
  بیشتر گردن یا کمر.
• RA:
  بیشتر مفاصل کوچک دست‌ها و مچ‌ها درگیر می‌شوند و معمولاً به‌صورت قرینه.

۵. علائم همراه خارج از مفصل

• آرتروز:
  معمولاً علامت خارج‌مفصلی ندارد.
• RA:
  ممکن است با
  • خستگی شدید
  • کاهش وزن
  • تب خفیف
  • التهاب چشم یا پوست
  • درگیری ریه همراه باشد، زیرا بیماری سیستمیک است.

درمان آرتروز و آرتریت روماتوئید

درمان آرتروز ستون فقرات و آرتریت روماتوئید کاملاً یکسان نیست، زیرا این دو بیماری از نظر ماهیت تفاوت اساسی دارند. آرتروز یک مشکل فرسایشی مفصل است و درمان آن بر کاهش فشار، مدیریت درد و تقویت عضلات متمرکز است؛ اما آرتریت روماتوئید یک بیماری خودایمنی است و درمان آن باید التهاب فعال و حمله سیستم ایمنی را کنترل کند. با این حال، برخی روش‌ها می‌توانند در هر دو بیماری باعث کاهش علائم شوند.
در این بخش، درمان‌ها را به‌صورت منظم و کاربردی مرور می‌کنیم:

درمان آرتروز ستون فقرات (Spondylosis)

در آرتروز، هدف اصلی کاهش درد، بهبود عملکرد مفصل و کندکردن روند فرسایش است. درمان‌ها معمولاً ترکیبی اجرا می‌شوند.

1. اصلاح سبک زندگی و کاهش فشار مفصل

اصلاح عادت‌های روزمره یکی از مهم‌ترین مراحل درمان است. کاهش وزن، پرهیز از نشستن طولانی‌مدت، استفاده از میز و صندلی با ارتفاع مناسب و پرهیز از خم شدن‌های مکرر می‌تواند فشار مکانیکی وارد بر ستون فقرات را به‌طور قابل‌توجهی کاهش دهد. حتی تغییرات کوچک در محیط کار یا نحوه نشستن می‌تواند به بهبود درد کمک کند.

2. ورزش‌درمانی و تمرینات تقویتی

ورزش‌های هدفمند که عضلات مرکزی بدن (Core) و عضلات اطراف مهره‌ها را تقویت می‌کنند، اساس درمان آرتروز ستون فقرات هستند. این تمرینات شامل حرکات ثبات کمری، کشش همسترینگ، کشش عضلات فلکسور ران و تمرینات اصلاح پوسچر است. تقویت این عضلات به کاهش فشار از روی مفاصل فاست و بهبود ثبات ستون فقرات کمک می‌کند.

3. آب‌درمانی (Hydrotherapy)

تمرین در آب به دلیل کاهش وزن‌گذاری بر ستون فقرات، یکی از بهترین گزینه‌ها برای کاهش درد و افزایش دامنه حرکتی است. آب‌درمانی به‌ویژه برای افرادی که دردهای مزمن یا محدودیت حرکتی دارند بسیار مفید است.

4. فیزیوتراپی

فیزیوتراپی شامل مجموعه‌ای از تکنیک‌هاست که به بهبود عملکرد ستون فقرات کمک می‌کنند. این تکنیک‌ها شامل تمرین‌درمانی، تکنیک‌های دستی (Manual Therapy)، موبیلیزیشن مهره‌ها و تقویت عضلات نگهدارنده ستون فقرات است. جلسات فیزیوتراپی می‌توانند درد را کاهش دهند، اسپاسم عضلانی را کم کنند و حرکت طبیعی ستون فقرات را بازگردانند.

5. داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs)

داروهایی مانند ایبوپروفن یا ناپروکسن برای کاهش درد و التهاب خفیف تا متوسط استفاده می‌شوند. با این حال، مصرف طولانی‌مدت آن‌ها باید تحت نظر پزشک باشد تا از عوارض گوارشی یا قلبی جلوگیری شود.

6. پمادها و داروهای موضعی

پمادهای گرم‌کننده یا ژل‌های ضدالتهاب می‌توانند به کاهش درد سطحی و اسپاسم عضلانی کمک کنند. این داروها معمولاً در کنار درمان‌های اصلی به‌کار می‌روند و برای دردهای خفیف مؤثرند.

7. تزریق‌ها

در مواردی که درد شدید یا مقاوم وجود داشته باشد، تزریق‌های تخصصی می‌توانند مفید باشند.
دو نوع مهم تزریق عبارت‌اند از:

• تزریق اپیدورال استروئید برای کاهش التهاب ریشه‌های عصبی
• تزریق مفاصل فاست برای کاهش درد ناشی از ساییدگی این مفاصل

این تزریق‌ها باید توسط متخصص درد یا ستون فقرات انجام شوند.

10. استفاده از کمربند طبی

کمربند طبی می‌تواند با محدود کردن حرکات آسیب‌زا و افزایش ثبات ستون فقرات، به کاهش درد کمک کند.
کمربند پلاتینر یکی از مدل‌های استانداردی است که با کاهش فشار روی مهره‌ها، افزایش ثبات و توزیع متعادل نیرو به کنترل درد کمک می‌کند. البته استفاده از کمربند باید در دوره‌های محدود و با نظر متخصص باشد تا باعث ضعف عضلات نشود.

برای بررسی نظرات درباره پلاتینر و شرایط خرید پلاتینر به صفحه این محصول در وبسایت ژین‌طب مراجعه کنید.

11. جراحی در مراحل پیشرفته

در صورتی که بیمار با وجود درمان‌های غیرجراحی همچنان درد شدید، تنگی کانال نخاعی یا فشار زیاد روی عصب داشته باشد، جراحی ممکن است ضروری شود. جراحی می‌تواند شامل آزادسازی عصب، برداشتن خارهای استخوانی یا در موارد خاص، فیوژن مهره‌ها باشد.

درمان‌های اختصاصی آرتریت روماتوئید (Rheumatoid Arthritis)

در RA هدف اصلی «کنترل التهاب خودایمنی» و جلوگیری از تخریب مفصل است. درمان باید زود شروع شود تا از آسیب دائمی جلوگیری شود.

1. داروهای DMARDs

داروهای تعدیل‌کننده بیماری، مانند متوترکسات، سولفاسالازین و لفلونوماید، ستون اصلی درمان RA هستند. این داروها پیشرفت بیماری را کند می‌کنند و نقش حیاتی دارند.

2. داروهای بیولوژیک

برای بیمارانی که به DMARDs پاسخ کافی نمی‌دهند، داروهای بیولوژیک مانند آدالیموماب یا اتانرسپت استفاده می‌شود. این داروها التهاب فعال را هدف قرار می‌دهند و بسیار مؤثرند.

3. کورتیکواستروئیدها

کورتون‌ها التهاب را سریع کاهش می‌دهند و برای دوره‌های حاد یا شروع درمان استفاده می‌شوند، اما به‌عنوان درمان طولانی‌مدت توصیه نمی‌شوند.

4. داروهای NSAID

برای کنترل درد و کاهش التهاب خفیف به‌کار می‌روند، اما درمان اصلی RA نیستند.

5. فیزیوتراپی و تمرین‌های ملایم

کمک می‌کند مفصل خشک نشود، حرکت حفظ شود و عضلات اطراف مفاصل قوی بمانند.

6. مراقبت از مفاصل و جلوگیری از فشار اضافی

استفاده از وسایل کمکی، تقسیم فعالیت روزانه، پرهیز از حرکات تکراری و آموزش حفاظت مفصل اهمیت زیادی دارد.

7. جراحی در موارد تخریب شدید

در مواردی که مفصل دچار آسیب جدی شود، جراحی‌هایی مانند تعویض مفصل ممکن است لازم باشد.

پیشگیری از بیماری‌های مفصلی با اقدامات ساده

پیشگیری از آرتروز ستون فقرات و آرتریت روماتوئید کاملاً یکسان نیست، زیرا یکی یک بیماری فرسایشی و وابسته به سبک زندگی است و دیگری یک بیماری خودایمنی. با این حال، برخی رفتارها می‌توانند خطر بروز هر دو بیماری را کاهش دهند یا روند پیشرفت آن‌ها را کند کنند. در ادامه، مهم‌ترین توصیه‌های علمی و اثبات‌شده را مرور می‌کنیم.

جمع‌بندی

آرتروز ستون فقرات و آرتریت روماتوئید هر دو می‌توانند باعث درد، خشکی و محدودیت حرکتی شوند، اما ماهیت این دو بیماری کاملاً متفاوت است. آرتروز یک فرآیند فرسایشی و وابسته به سن و فشارهای مکانیکی است، در حالی‌که آرتریت روماتوئید یک بیماری التهابی و خودایمنی محسوب می‌شود که در صورت عدم درمان می‌تواند به تخریب مفاصل و درگیری‌های سیستمیک منجر شود. شناخت این تفاوت اساسی به بیماران کمک می‌کند تا مسیر درمان را درست انتخاب کنند و از روش‌هایی استفاده نکنند که ممکن است برای بیماری آن‌ها مناسب نباشد.

اگرچه برخی اقدامات مانند اصلاح سبک زندگی، فعالیت بدنی منظم یا کاهش وزن در هر دو بیماری کمک‌کننده هستند، اما درمان‌های دارویی و اهداف درمانی در آرتروز و روماتیسم مفصلی کاملاً متفاوت است. آرتروز بیشتر با فیزیوتراپی، تقویت عضلات و مدیریت فشار بر ستون فقرات کنترل می‌شود، در حالی‌که آرتریت روماتوئید نیازمند درمان دارویی هدفمند، کنترل التهاب و شروع سریع داروهای DMARDs و بیولوژیک است.

در نهایت، اگر علائمی مانند درد مداوم، خشکی طولانی صبحگاهی، تورم مفاصل یا محدودیت قابل‌توجه حرکت دارید، مراجعه به متخصص ارتوپدی یا روماتولوژی بهترین راه برای تشخیص صحیح و انتخاب درمان مناسب است. تشخیص زودهنگام و مداخله به‌موقع می‌تواند از پیشرفت بیماری جلوگیری کرده و کیفیت زندگی را به‌طور قابل‌توجهی بهبود دهد.

سؤالات متداول

۱. از کجا بفهمم درد کمر مربوط به آرتروز ستون فقرات است یا آرتریت روماتوئید؟

اگر درد با فعالیت بیشتر و با استراحت بهتر شود و خشکی صبحگاهی کمتر از ۳۰ دقیقه باشد، احتمالاً آرتروز ستون فقرات است. اما اگر درد در استراحت هم ادامه دارد، همراه با خشکی صبحگاهی طولانی (بیش از ۴۵ دقیقه) و تورم مفاصل کوچک دست باشد، بیشتر به آرتریت روماتوئید مربوط است.

۲. آیا آرتروز ستون فقرات می‌تواند با آرتریت روماتوئید اشتباه گرفته شود؟

بله. هر دو باعث درد و خشکی می‌شوند، اما آرتروز ستون فقرات درد مکانیکی دارد و علائم سیستمیک ندارد؛ در حالی‌که آرتریت روماتوئید التهاب فعال، تورم قرینه مفاصل کوچک و علائمی مثل خستگی و کاهش وزن ایجاد می‌کند.

۳. برای تشخیص تفاوت آرتروز ستون فقرات و آرتریت روماتوئید چه آزمایش‌هایی لازم است؟

تشخیص RA با آزمایش‌های RF، Anti-CCP، ESR و CRP انجام می‌شود. آرتروز ستون فقرات معمولاً در آزمایش خون نشانه خاصی ندارد و با تصویربرداری مثل X-ray یا MRI که فرسایش دیسک و مفاصل فاست را نشان می‌دهد تشخیص داده می‌شود.

۴. آیا درمان آرتروز ستون فقرات و آرتریت روماتوئید مشابه است؟

خیر. آرتروز ستون فقرات با فیزیوتراپی، تقویت عضلات، اصلاح پوسچر و کاهش فشار مکانیکی درمان می‌شود؛ اما آرتریت روماتوئید نیاز به داروهای تعدیل‌کننده بیماری (DMARDs)، بیولوژیک‌ها و کنترل التهاب خودایمنی دارد.

۵. چه عواملی خطر هر دو بیماری را افزایش می‌دهند؟

چاقی، کم‌تحرکی، ضعف عضلات مرکزی، سیگار و التهاب مزمن می‌توانند خطر آرتروز ستون فقرات و آرتریت روماتوئید را افزایش دهند؛ با این تفاوت که در RA عوامل ژنتیکی و سیگار نقش پررنگ‌تری دارند.