پرخاشگری نوجوانان؛ علت و نحوه کنترل خشم
پرخاشگری نوجوانان یک امر شایع است که به عوامل مختلفی بستگی دارد. بیشتر والدین با دیدن رفتارهای پرخاشگرانه و خشونت در فرزندشان، نگران می‌شوند و این سؤال برایشان به وجود می‌آید که چگونه رفتار پرخاشگرانه بر آینده نوجوانان تأثیر میگذارد؟ در این مقاله قصد داریم درباره علل پرخاشگری در نوجوانی، راه‌های کنترل آن و فرضیه مربوط به تاثیر آموزش همدلی در کاهش پرخاشگری نوجوانان صحبت کنیم. اگر در باره نحوه برخورد با نوجوان پرخاشگر اطلاعات کافی ندارید، در این مقاله از ژین طب همراه ما باشید.
پرخاشگری در نوجوانان
نوجوانی دوره‌ای است که فرد نوجوان از دنیای کودکی خود فاصله می‌گیرد و به دنیای بزرگسالی وارد می‌شود؛ بنابراین این دوره مستلزم تغییرات عاطفی، روانی و جسمی است. این تغییرات می‌تواند در شکل‌گیری خشم و رفتارهای پرخاشگرانه در نوجوانان تأثیر زیادی بگذارد. در روانشناسی، پرخاشگری نوجوانان را رفتاری می‌دانند که با هدف آسیب رساندن روحی یا جسمی به فرد صورت می‌گیرد.
خشونت در نوجوانان چیست؟ خشونت، نوع شدیدی از پرخاشگری است که بیشتر به صدمات جسمی و گاهی مرگ منجر می‌شود؛ یعنی فرد نوجوان زمانی که نتواند خشم خود را کنترل نماید، امکان دارد به اطرافیان خود آسیب بزند. پرخاشگری یا انواع خشونت در نوجوانان در سه دسته خشونت فیزیکی (صدمات جسمی)، کلامی (مانند تحقیر و دشنام و…) و غیرمستقیم (آسیب‌های روحی) قرار می‌گیرد. در ادامه به بررسی برخی از علل پرخاشگری نوجوانان می‌پردازیم.
هویت نوجوان و خشونت
نوجوانی مهم‌ترین بخش زندگی است؛ چراکه در این دوره فرد نوجوان به دنبال تشخیص هویت (من کیستم)، رشد شخصیتش و شناخت ارزش‌های وجودی خود است. نوجوانان برای اینکه هویت و شخصیت خود را بشناسند و این موضوع را درک کنند به کمک والدین، دوستان و جامعه نیاز دارند. اگر هویت‌یابی به طور صحیح پیش رود، یک شخصیت قوی، سالم و با اعتمادبه‌نفس در نوجوان شکل می‌گیرد، اما اگر این روند به‌خوبی پیش نرود، فرد نوجوان با بحران هویت روبه‌رو می‌شود. در نتیجه مشکلاتی که برایش به وجود می‌آید، در شکل‌گیری رفتارهای پرخاشگرانه تأثیر گذار است.
تغییرات اجتماعی و پرخاشگری
پرخاشگری نوجوانان علل مختلفی دارد. یکی از این موارد تأثیرگذار، تغییرات اجتماعی است. اجتماع از خانواده، دوستان، مدرسه و محیط تشکیل می‌شود. زمانی که فرد نوجوان نتواند هدف و نقش خودش در اجتماع را پیدا کند یا با تغییرات اجتماعی مانند تغییر محیط ناگهانی (مدرسه یا محل زندگی) کنار نیاید، احساس آشفتگی و سردرگمی در فرد به وجود می‌آید؛ بنابراین امکان دارد به مرور زمان این احساسات به پرخاشگری تبدیل شود.
انتظارات والدین از نوجوان
همه خانواده‌ها می‌دانند که در دوران نوجوانی، فرزندشان با چالش‌های زیادی اعم از تغییرات روحی و فیزیکی روبه‌رو هستند؛ اما برخی از آن‌ها این موضوع را نادیده می‌گیرند و با انتظارات و سخت‌گیری‌هایی که نشان می‌دهند، باعث ایجاد فشارهای اجتماعی و بروز رفتارهایی چون پرخاشگری در نوجوانان می‌شوند.
همسالان نوجوان محرک خشونت
میان گروه همسالان و پرخاشگری نوجوانان رابطه مستقیمی وجود دارد. در دورانی نوجوانی برای اینکه فرد نوجوان بتواند به گروه همسالان خود راه پیدا کند باید از نظر نگرش و رفتار همانند دوستانش باشد، یا اینکه اگر این عضویت اتفاق نیفتد، امکان دارد فرد نوجوان از خود رفتارهایی چون خشونت، درد، عصبانیت و پرخاشگری نشان دهد.
برای مثال زمانی که فرد نوجوان عضو یک گروه می‌شود، به مرور زمان از رفتارها و حرکات انحرافی دوستان خود به صورت کلامی یا غیرکلامی تقلید می‌کند که این حرکت می‌تواند در بروز رفتارهای پرخاشگرانه تأثیر بگذارد.
روابط عاطفی پرخاشگری در نوجوان
می‌توان گفت امروزه حدود 90 درصد از نوجوانان درگیر روابط عاشقانه هستند. در روابطی که احساس مالکیت، حسادت، شک و درگیری وجود دارد به مرور زمان نوجوانان از خود ناسازگاری نشان می‌دهند؛ مثلا گاهی احساس دلتنگی دارند یا گاهی پرخاشگر و دمدمی مزاج می‌شوند.
حتی در یک رابطه عاشقانه، نوجوانان به‌خصوص دختران مورد خشونت و پرخاشگری قرار می‌گیرند. این خشونت می‌تواند به‌صورت جسمی (کتک، سوء استفاده جنسی) یا کلامی (تهدید) باشد. حال سؤال پیش می‌آید که آیا نوجوانانی که در معرض خشونت قرار می‌گیرند، بعدها از خود رفتار پرخاشگرانه بروز می‌دهند؟ بله. افراد نوجوانی که رفتارهای ناسالم مانند خشونت و عصبانیت می‌بینند، به مرور زمان از خود رفتارهای پرخاشگرانه نشان می‌دهند.
نقش رفتار ضداجتماعی در پرخاشگری نوجوانان
معمولا پرخاشگری نوجوانان که از رفتارهای ضداجتماعی ناشی می‌شود، ریشه خانوادگی دارد؛ یعنی فرد نوجوانی که در خانواده مورد خشونت، بی‌توجهی و پرخاشگری قرار می‌گیرد، به نوعی رفتار پرخاشگری ضداجتماعی مبتلا خواهد بود.
اضطراب و افسردگی و شکل‌گیری پرخاشگری در نوجوانان
جالب است بدانید اضطراب و استرس هم می‌تواند علت پرخاشگری نوجوانان باشد. همان‌طور که در ابتدای مقاله گفتیم، نوجوانی دوران حساسی است؛ چراکه در این برهه زمانی، بلوغ اتفاق می‌افتد؛ بنابراین در این دوران تغییرات جسمی و فیزیکی زیادی در نوجوانان رخ می‌دهد. گاهی این تغییرات امکان دارد حس ترس، اضطراب و بی‌قراری، کاهش اعتمادبه‌نفس، گوشه‌گیری و افسردگی پنهان را به وجود می‌آورد. درنتیجه فرد نوجوان از خود رفتار پرخاشگرانه نشان می‌دهد.
خودکشی در نوجوانان
متأسفانه امروزه نوجوانان زمانی که در زندگی احساس شکست یا طرد شدگی می‌کنند، افکار مربوط به خودکشی را در ذهن خود پرورش می‌دهند. همان‌طور که گفتیم احساس اضطراب، اختلال افسردگی، حس ناامیدی، تنهایی و انزوا باعث بروز پرخاشگری در نوجوانان می‌شوند؛ بنابراین افراد نوجوانی که رفتارهای پرخاشگرانه دارند هم در معرض خطر خودکشی هستند.
همان‌طور که گفتیم نوجوانان در این دوره به دنبال شناخت هویت و ارزش‌های خود در جامعه هستند. حال زمانی که جامعه آن‌ها را نپذیرد، عزت‌نفسشان کاهش می‌یابد و از خود رفتارهایی چون پرخاشگری نشان می‌دهند.
طبق آمار به دست آمده شیوع پرخاشگری در نوجوانان مدرسه‌ای رو به افزایش است. این رفتارها ناشی از تنبیه و خشونت معلمان، تحقیر و تمسخر توسط دوستان و مقایسه فرد نوجوان با همسالان خود است؛ بنابراین شکست و افت تحصیلی رخ می‌دهد.
یکی دیگر از دلایل پرخاشگری در نوجوانان رویدادهای ترماتیک خواهد بود. این رویدادها مواردی چون طلاق والدین، مرگ یا بیماری یکی از عزیزان، اختلافات مداوم و دعوای والدین را شامل می‌شود.
در دوران بلوغ، نوجوانان به برقراری ارتباط بیشتر با خانواده، دوستان و آشنایان تمایل زیادی دارند. اگر بنا به دلایلی مورد طرد، تحقیر، تمسخر، عدم درک و حمایت، بی‌احساسی قرار بگیرند، احتمال دارد از خود رفتارهای پرخاشگرانه نشان دهند.
بلوغ زودرس یا دیررس تغییرات هورمونی، جسمی و روحی روی رفتار نوجوانان تأثیر میگذارد؛ بنابراین امکان بروز رفتارهای پرخاشگرانه از فرد نوجوان، وجود دارد.
قبول فشار همسالان برای پذیرفته شدن در میان همسالان
همان‌گونه که در ابتدای مقاله گفتیم، فشار همسالان نقش مهمی در شکل‌گیری پرخاشگری در نوجوانان دارد؛ چراکه همسالان فرد نوجوان را به تقلید از نوع رفتار و پوششان تحریک می‌کنند؛ یعنی برای اینکه نوجوان از گروه طرد نشود باید همانند دوستانش رفتار نماید. این فشار از طرف گروه همسالان گاهی خطرناک است؛ چراکه فرد نوجوان کارهای ناشایستی را انجام می‌دهد. برخی از این کارها عبارتند از:
رفتارهای بزهکارانه، رفتارهای بزهکارانه که امروزه در میان نوجوانان رایج است، به مجموعه کارهایی گفته می‌شود که خلاف قوانین و تعهدات جامعه خواهد بود. برای مثال دعوا، سرقت، تعرض و خشونت از رفتارهای بزهکارانه نوجوانان پرخاشگر است.
فعالیت جنسی، آزار و فعالیت‌های جنسی مداوم باعث ایجاد احساس خشم و خجالت در نوجوانان می‌شود و از آنجایی که فرد نوجوان نمی‌تواند این مسائل را به‌راحتی با والدین یا اطرافیان خود درمیان گذارد، درنتیجه رفتارهای پرخاشگرانه از او سر می‌زند.
سوء مصرف مواد، استفاده بیش‌ازحد از مواد مخدر و مصرف نوشیدنی‌های الکلی یکی از علل پرخاشگری است. به‌طورکلی گروه همسالان مضر می‌توانند آسیب‌های زیادی به فرد نوجوان برسانند.
ترویج خشونت در شبکه‌های اجتماعی
امروزه نوجوانان وقت زیادی را در شبکه‌های اجتماعی می‌گذرانند. استفاده از این رسانه‌ها پیامدهای مثبت و منفی زیادی خواهد داشت. یکی از این پیامدهای منفی، بروز رفتارهای پرخاشگرانه در نوجوانان است. برای مثال برخی از والدین می‌پرسند آیا تماشای صحنه‌های خشونت‌آمیز با پرخاشگری در نوجوانان ارتباط دارند؟ بر اساس تحقیقات صورت گرفته، مشاهده چنین صحنه‌هایی در رسانه‌های اجتماعی، مقایسه نوجوانان با همسالان خود، مشاهده تبلیغات اینترنتی و… در بروز خشونت و پرخاشگری در نوجوانان مؤثر هستند.
حالا که درباره دلایل رفتار پرخاشگرانه صحبت کردیم، لازم است نحوه رفتار نوجوان پرخاشگر را هم بیاموزیم. خانواده نقش مهمی در کنترل پرخاشگری و درمان این رفتارها دارد.
حمایت والدین و درمان پرخاشگری
به‌عنوان والدین با مشورت و راهنمایی گرفتن از یک مشاور یا روانشناس می‌توانید نحوه برخورد با نوجوان پرخاشگر خود را یاد بگیرید و به او در کنترل این مشکل کمک کنید. برخی از رفتارهای مناسب عبارتند از:
- هنگامی که فرزندتان عصبانی و پرخاشگر می‌شود، سکوت کنید و نشان دهید که توانایی درک رفتارهای او را دارید
- در خانه یک محیط آرام و صمیمی ایجاد کنید
- به فرزندتان تکنیک‌های مقابله با خشم را آموزش دهید (مثلاً از او بخواهید حین عصبانیت به اتاق خود برود و زمانی که آرام شد با یکدیگر گفت‌وگو کنید)
- بفهمید که دلیل عصبانیت و پرخاشگری فرزندتان چیست
- نسبت به فرزندتان سخت‌گیری بیش از اندازه نداشته باشید
- از خصوصیات اخلاقی خوب و استعدادهای او تعریف کنید
- تفاوت میان عصبانیت و پرخاشگری را برای فرزندتان توضیح دهید
در صورت مشاهده آزار و اذیت‌های شدید، آسیب‌های جسمی، درگیری‌های مداوم و… در فرزندتان، باید او را نزد روانشناس ببرید تا با برگزاری جلسات مشاوره و آموزش تکنیک‌های برخورد با رفتارهای پرخاشگرانه به فرزندتان کمک کند.
درباره پرخاشگری نوجوانان بیشتر بخوانیم
والدین برای مقابله با پرخاشگری نوجوانان خود می‌توانند از کتب مختلفی بهره بگیرند. ما در اینجا قصد داریم کتاب پرخاشگری نوجوانان و درمان آن‌ها اثر تقوی ابراهیمی و سعید آزادی احمدآبادی را معرفی نماییم. در حقیقت خواندن این کتاب را به تمام والدین و مربیانی که با نوجوانان سروکار دارند پیشنهاد می‌کنیم.
یادداشت پایانی
پرخاشگری در نوجوانان به شکل کلامی، جسمی یا روحی بروز می‌کند. همان‌طور که گفتیم عوامل متعددی چون خانواده، دوستان و جامعه در شکل‌گیری این رفتارها مؤثر هستند. البته با مشاوره و یادگیری نحوه صحیح برخورد با نوجوانان پرخاشگر می‌توانید این رفتارها را کنترل کنید.
سوالات متداول
- آیا برای تشخیص پرخاشگری در نوجوانان تست معتبری وجود دارد؟ بله تست اضطراب شدت پرخاشگری در این زمینه به نوجوانان کمک بسیار زیادی می‌کند.
- آیا برای درمان پرخاشگری نوجوانان مراجعه به روانشناس یا روانپزشک الزامی است؟ بله. در صورتی که پرخاشگری نوجوان شما قابل کنترل نیست مراجعه به روانشناس الزامی است.
- آیا پرخاشگری نوجوانان همیشه منجر به خودکشی خواهد شد؟ خیر. در صورتی که این پرخاشگری قابل کنترل نباشد، خطرناک است.
- آیا روش دارویی جهت درمان پرخاشگری نوجوانان بهتر است؟ خیر. تا جای ممکن بهتر است از روش‌های بدون دارو و راهکارها برای درمان کمک بگیرید.
