بیرون زدگی استخوان زانو؛ بررسی علت‌ها براساس ناحیه بیرون زدگی، علائم هشدار و بهترین روش‌های درمان

بیرون زدگی استخوان زانو یکی از شکایت‌های رایج بیماران در کلینیک‌های ارتوپدی است؛ مشکلی که معمولاً با نگرانی از «رشد غیرطبیعی استخوان»، «توده استخوانی»، یا حتی «خار استخوانی» اشتباه گرفته می‌شود. در بسیاری از موارد، این برجستگی در واقع یک برآمدگی آناتومیکی یا تغییر شکل موضعی است و الزماً به معنی بیماری خطرناک نیست، اما بسته به محل بروز آن چه در کنار زانو، زیر کشکک، روی زانو یا بخش قدامی استخوان می‌تواند نشانه‌ی التهاب تاندون، دفورمیتی ساختاری، یا سابقه ضربه باشد.

به گفته آکادمی جراحان ارتوپدی آمریکا (AAOS)، شناخت محل و ویژگی‌های برجستگی برای تشخیص صحیح بسیار مهم است.

در این مقاله، به شما کمک می‌کنیم تفاوت این حالت را با مشکلاتی مثل «استخوان اضافه» یا «خار استخوانی» تشخیص دهید، دلایل احتمالی آن را بشناسید، علائم هشدار را بررسی کنید و با روش‌های تشخیص و درمان قطعی از مراقبت‌های خانگی تا گزینه‌های پزشکی آشنا شوید.

بیرون زدگی استخوان زانو چیست؟

بیرون زدگی استخوان زانو (Bony Protrusion of the Knee) به وضعیتی گفته می‌شود که در آن یک بخش از استخوان زانو به‌صورت برجسته‌تر از حالت طبیعی دیده یا لمس می‌شود. این حالت معمولاً «رشد اضافی استخوان» نیست؛ بلکه ناشی از شکل آناتومیکی استخوان، التهاب محل اتصال تاندون، یا تغییرات ناشی از ضربه است و با «خار استخوانی» یا «استخوان اضافه» تفاوت دارد.

این برآمدگی استخوانی زمانی رخ می‌دهد که یکی از ساختارهای استخوانی اطراف مفصل زانو، مثل برجستگی استخوان درشت‌نی، لبه جانبی مفصل، یا قطعه قدامی کشکک بیش از حد معمول به چشم بیاید. این حالت یک برجستگی ساختاری است و در اغلب موارد نشان‌دهنده‌ رشد غیرطبیعی استخوان نیست.

برجستگی استخوانی زانو چه فرقی با خار استخوانی دارد؟

خیلی از کاربران این دو را اشتباه می‌گیرند، اما از نگاه پزشکی کاملاً متفاوت‌اند:

به گفته وب‌سایت ‌OrthoInfo وابسته به AAOS: تشکیل استئوفیت به معنای ایجاد یک رشد استخوانی جدید است و نباید آن را با برجستگی‌های طبیعی استخوان اشتباه گرفت.

انواع بیرون زدگی استخوان زانو (بر اساس محل بروز)

محل بیرون‌زدگی استخوان نقش مهمی در تشخیص علت آن دارد. برآمدگی ممکن است در کنار زانو، زیر کشکک یا روی زانو دیده شود و هر کدام به دلیل متفاوتی مانند التهاب تاندون، دفورمیتی استخوانی یا تغییر شکل ناشی از ضربه ایجاد می‌شود.

بیرون‌ زدگی استخوان کنار زانو (Side Knee Protrusion)

برآمدگی در ناحیه‌ی کناری زانو معمولاً به ساختارهای لترال (سمت خارجی مفصل) مربوط است. در بسیاری از بیماران، این برجستگی ناشی از سر استخوان فیبولا یا لبه‌ی خارجی استخوان درشت‌نی (تیبیا) است؛ یعنی بخش‌هایی از اسکلت ساق که ذاتاً کمی برجسته‌تر هستند.
گاهی هم التهاب تاندون‌های اطراف، یا برآمدگی ناشی از ضربه قدیمی باعث می‌شود ناحیه‌ی کنار زانو برجسته‌تر از قبل به نظر برسد.

علل احتمالی:

• برجستگی طبیعی سر استخوان فیبولا (استخوان باریک و بلند کنار ساق پا)
• التهاب تاندون لترال (LCL یا ITB)
• باقی‌مانده‌های یک شکستگی قدیمی
• انحراف محور پا (مثلاً پای پرانتزی)
• توده‌های خوش‌خیم استخوانی (نادر)

بیرون‌ زدگی استخوان زیر زانو (Tibial Tubercle Prominence)

این برجستگی معمولاً در محل اتصال تاندون کشکک به استخوان درشت‌نی دیده می‌شود. شایع‌ترین علت آن در کودکان و نوجوانان، بیماری ازگود–اشلاتر (نوعی بیماری التهابی در محل اتصال تاندون کشکک به استخوان درشت‌نی) است که به دلیل کشش مکرر تاندون ایجاد می‌شود.

در بزرگسالان نیز ممکن است نتیجه‌:

• التهاب مزمن محل اتصال تاندون
• برجستگی ژنتیکی تیبیال توبروزیته (برجستگی استخوانی در قسمت بالای جلوی استخوان درشت‌نی)
• آسیب قدیمی یا ضربه مستقیم به جلوی زانو باشد

این نوع برآمدگی معمولاً با درد هنگام فعالیت‌هایی مثل دویدن، پله‌رفتن یا زانو زدن همراه می‌شود.

بیرون‌ زدگی استخوان روی زانو (Front/Above Knee Protrusion)

برجستگی بخش قدامی زانو اغلب با کشکک یا سطوح بالایی مفصل مرتبط است.
علل شایع عبارت‌اند از:

• بدجوش‌خوردن یک شکستگی قدیمی
• ضربه مستقیم به کشکک
• تغییر شکل بخش قدامی استخوان به‌دنبال التهاب یا تروما
• ناهنجاری‌های ساختاری در کشکک (Patellar deformity)

این نوع برجستگی معمولاً ظاهری واضح دارد و هنگام نشستن، دو زانو نشدن یا فعالیت‌های تکراری بیشتر دیده می‌شود.

بیرون‌ زدگی استخوان کنار زانو در کودکان

برآمدگی استخوانی کنار زانو در کودکان اغلب به علت تغییرات دوران رشد، التهاب محل اتصال تاندون کشکک به استخوان درشت‌نی (ازگود–اشلاتر) یا انحراف خفیف محور پا است و معمولاً خطرناک نیست. اما در صورتی که با درد یا محدودیت حرکت همراه باشد نیاز به بررسی دقیق دارد.

اصلی‌ترین دلایل برجستگی استخوان زانو در کودکان عبارتند از:

۱) ازگود–اشلاتر؛ شایع‌ترین علت در سنین رشد

این بیماری باعث برجستگی زیر زانو و گاهی کنار آن می‌شود و بیشتر در نوجوانان فعال دیده می‌شود. درد هنگام دویدن یا بالارفتن از پله، و همچنین درد هنگام لمس نقطه‌ زیر کشکک از علائم اصلی این بیماری هستند.

۲) انحراف خفیف محور پا

اگر کودک پای پرانتزی (Genu Varum) یا پای ضربدری (Genu Valgum) داشته باشد، فشار بیشتری به یک سمت زانو وارد می‌شود و همین فشار باعث می‌شود بخش خارجی یا داخلی زانو برجسته‌تر دیده شود. لازم به ذکر است که این انحراف‌ها در کودکی طبیعی هستند و با رشد اصلاح می‌شوند، اما گاهی نیاز به ارزیابی ارتوپدی دارند.

۳) برجستگی طبیعی استخوان فیبولا یا درشت‌نی

در بسیاری از کودکان، برجستگی استخوانی کنار زانو ژنتیکی و طبیعی است و با رشد تدریجی کمتر جلب توجه می‌کند.

۴) ضربه‌های کوچک و التهاب‌های موضعی

برخوردهای مکرر زانو با زمین یا توپ می‌تواند باعث التهاب بافت‌ها و برجسته شدن ظاهری استخوان شود.

۵) موارد نادر: توده‌های خوش‌خیم استخوانی

اگرچه بسیار نادر هستند، اما توده‌هایی مثل استئوکندروم (یک توده خوش‌خیم استخوانی–غضروفی) می‌توانند در کودکان به‌صورت برجستگی استخوانی ظاهر شوند. این موارد معمولاً بدون دردند و در تصویربرداری تشخیص داده می‌شوند.

چه زمانی باید کودک را نزد پزشک ببریم؟

اگر یکی از موارد زیر وجود دارد ارزیابی ضروری است:

• درد مداوم بیش از ۲–۳ هفته
• لنگش هنگام راه رفتن
• تورم یا گرمی ناحیه
• بزرگ شدن سریع برجستگی
• درد شبانه
• سابقه ضربه شدید

آیا بیرون‌زدگی استخوان زانو خطرناک است؟

استخوان بیرون‌زده زانو در بیشتر موارد خطرناک نیست و معمولاً به علت برجستگی طبیعی یا التهاب‌های موضعی ایجاد می‌شود. اما اگر این برجستگی با درد مداوم، تورم، گرمی، بزرگ شدن تدریجی، یا اختلال در راه رفتن همراه باشد باید جدی گرفته شود.

چه زمانی خطرناک نیست؟

• وقتی بدون درد است
• وقتی اندازه آن ثابت مانده
• وقتی در کودکان در دوران رشد ایجاد شده و با فعالیت بیشتر دیده می‌شود
• وقتی با ضربه‌های کوچک یا فشار ایجاد شده و به‌تدریج بهتر می‌شود

این وضعیت در بسیاری افراد طبیعی است و نیازی به درمان خاص ندارد.

چه زمانی باید جدی گرفته شود؟

اگر یکی از موارد زیر وجود دارد، ارزیابی تخصصی لازم است:

تشخیص برجستگی استخوانی زانو

تشخیص دقیق این وضعیت با بررسی محل برجستگی، نوع بافت درگیر و هماهنگی علائم انجام می‌شود. پزشک ابتدا معاینه انجام می‌دهد و سپس درصورت نیاز از تصویربرداری برای افتراق علت‌ها استفاده می‌کند.

• معاینه فیزیکی:
  • اولین و مهم‌ترین قدم تشخیص است. در این مرحله پزشک محل دقیق برآمدگی، وجود درد هنگام لمس، تفاوت بین دو پا، تورم، گرمی یا سفتی، محدودیت حرکت، ارتباط برجستگی با تاندون‌ها یا کشکک را بررسی می‌کند. این مرحله معمولاً تعیین می‌کند که آیا برجستگی «طبیعی» است یا به بررسی بیشتر نیاز دارد.
• تصویربرداری ساده با رادیوگرافی (X-ray)
  • رادیوگرافی بهترین ابزار برای بررسی: شکل استخوان، وجود شکستگی قدیمی، بدجوش‌خوردگی، توده‌های استخوانی (مثل استئوکندروم) و تفاوت‌های ساختاری ژنتیکی است. اکثر موارد استخوان بیرون‌زده زانو با یک X-ray ساده مشخص می‌شوند.
• سونوگرافی (Ultrasound)
  • در صورتی استفاده می‌شود که پزشک به التهاب تاندون، بورسیت و تورم بافت نرم شک داشته باشد. این روش غیرتهاجمی، سریع و مناسب کودکان است.
• MRI؛ بهترین ابزار برای بررسی بافت‌های نرم
  • در شرایطی که برجستگی با درد مداوم، علائم عصبی یا محدودیت حرکتی همراه باشد، پزشک ام آر آی را درخواست می‌کند. این روش تصویربرداری امکان بررسی دقیق تاندون‌ها، غضروف‌ها، رباط‌ها و استخوان زیرغضروفی را برای پزشک فراهم می‌کند.

درمان بیرون زدگی استخوان زانو (بر اساس علت)

درمان این وضعیت بر پایه‌ی علت اصلی برجستگی انتخاب می‌شود، نه فقط ظاهر آن. بسیاری از بیماران بدون جراحی و تنها با اصلاح الگوهای حرکتی و درمان‌های محافظه‌کارانه بهبود پیدا می‌کنند.

۱) کاهش التهاب و کنترل درد

در مواردی که استخوان بیرون‌زده زانو با درد، حساسیت لمس یا تورم خفیف همراه است، معمولاً اولین قدم درمانی این است:

• کمپرس سرد:
  قرار دادن یخ یا پک سرد روی ناحیه دردناک (۱۰ تا ۲۰ دقیقه، ۲–۳ بار در روز) به کاهش التهاب و درد کمک می‌کند. یخ باید در حوله پیچیده شود و مستقیم روی پوست قرار نگیرد.

• داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (مثل ایبوپروفن، ناپروکسن)
  این داروها می‌توانند درد و التهاب را کاهش دهند؛ اما باید با نظر پزشک و برای مدت محدود استفاده شوند، به‌ویژه در بیماران با مشکلات گوارشی، کلیوی یا قلبی.

• استراحت نسبی، نه استراحت مطلق:
  معمولاً توصیه می‌شود فعالیت‌های تشدیدکننده درد (مثل دویدن، پریدن، زانو زدن طولانی) کاهش یابد، اما حرکت ملایم و راه رفتن معمولی حفظ شود تا مفصل خشک نشود.

این مرحله بیشتر برای مواردی است که برجستگی ناشی از التهاب تاندون یا بافت نرم اطراف باشد.

۲) فیزیوتراپی و تمرین‌درمانی

برای بسیاری از بیماران، به‌ویژه کسانی که ضعف عضلانی، بدفرمی خفیف، یا الگوی حرکتی نامناسب دارند، فیزیوتراپی نقش کلیدی دارد.
اهداف فیزیوتراپی:

• تقویت عضلات چهارسر ران، همسترینگ و عضلات لگن
• کاهش فشار مستقیم از روی نقطه‌ی برجسته
• اصلاح الگوهای حرکتی معیوب (مثلاً فرود اشتباه در هنگام دویدن)
• بهبود انعطاف‌پذیری عضلات اطراف زانو

نمونه تمرین‌هایی که معمولاً توصیه می‌شوند:

• کشش همسترینگ و عضلات پشت ران: کاهش کشش مداوم روی زانو
• اسکات نیمه با کنترل: بدون پایین رفتن کامل، برای تقویت چهارسر بدون فشار شدید
• تمرینات تعادلی و ثبات لگن: کمک به توزیع بهتر نیرو روی مفصل

۳) اصلاح محور پا و بیومکانیک

اگر بیرون‌زدگی در ارتباط با انحراف محور پا یا مشکلات کف پا باشد، درمان فقط با یخ و دارو کافی نیست. در این موارد ممکن است توصیه شود:

• استفاده از کفی طبی یا ارتز برای اصلاح توزیع فشار
• اصلاح کف پای صاف یا گود
• تمرینات اختصاصی برای تنظیم راستای زانو و لگن

این اصلاحات به‌صورت تدریجی باعث می‌شود فشار غیرطبیعی از یک سمت مفصل برداشته شود و درد برجستگی کاهش پیدا کند.

۴) استفاده از بریس یا زانوبندهای حمایتی

در برخی بیماران، به‌خصوص زمانی که برجستگی استخوانی با فعالیت‌های روزمره حساس می‌شود، استفاده کوتاه‌مدت از زانوبندهای حمایتی می‌تواند به توزیع بهتر فشار روی مفصل و کاهش کشش تاندون‌ها کمک کند.
زانوبند، درمان اصلی به‌شمار نمی‌رود؛ اما به‌عنوان یک ابزار کمکی در کنار فیزیوتراپی، اصلاح الگوهای حرکتی و کاهش بار روی زانو می‌تواند علائم را کنترل کند.
در انتخاب زانوبند مناسب، معمولاً مدل‌های حمایت‌کننده‌ی کشکک یا بافت‌های اطراف مفصل گزینه‌های رایج‌تری هستند. یکی از گزینه‌های قابل‌توجه در این دسته، زانوبند زاپیامکس است که علاوه بر نقش تثبیت‌کننده، از فناوری درمانی هم بهره می‌برد.

مرور نظرات درباره زاپیامکس نشان می‌دهد که بسیاری از کاربران از کاهش درد و تسهیل حرکات روزمره پس از مصرف آن خبر داده‌اند. برای بررسی قیمت زانوبند زاپیامکس و شرایط خرید این زانوبند از طریق نمایندگی‌های معتبر مثل ژین‌طب اقدام کنید.

۵) مراقبت‌های خانگی و تعدیل فعالیت

• پرهیز از نشستن طولانی در حالت زانو‌زده یا دو زانو
• محدود کردن فعالیت‌های پرجهش (دویدن شدید، بسکتبال و فوتبال سنگین) در دوره‌های درد
• استفاده از کفش ورزشی مناسب با جذب ضربه
• حفظ وزن متعادل بدن برای کاهش بار روی مفصل زانو

این توصیه‌ها ساده به نظر می‌رسند، اما در پیشگیری از بدتر شدن علائم بسیار مؤثرند.

۶) تزریق‌های درمانی (در موارد خاص)

در برخی موارد مقاوم، پزشک ممکن است پیشنهاد دهد:

• تزریق کورتیکواستروئید در اطراف ناحیه‌ی ملتهب (مثلاً بورس یا تاندون)
• یا تزریق PRP (پلاسمای غنی از پلاکت) در برخی پروتکل‌ها

این روش‌ها فقط در شرایط خاص و پس از ارزیابی کامل توصیه می‌شوند و نباید به‌عنوان درمان روتین برای هر نوع بیرون‌زدگی در نظر گرفته شوند.

۷) جراحی؛ آخرین گزینه درمان

درصد کمی از بیماران ممکن است به جراحی نیاز پیدا کنند. مواردی که معمولاً جراحی مطرح می‌شود:

• بدجوش‌خوردن شکستگی که برجستگی واضح و دردناک ایجاد کرده
• وجود توده استخوانی–غضروفی خوش‌خیم (مثل استئوکندروم) که مدام به بافت‌های اطراف ساییده می‌شود و درد یا محدودیت عملکرد ایجاد می‌کند
• در موارد نادر، برجستگی‌ای که با وجود درمان‌های محافظه‌کارانه همچنان باعث درد شدید یا اختلال در حرکت می‌شود

در چنین شرایطی، ارتوپد ممکن است بخشی از برجستگی را به‌صورت محدود بردارد یا شکل استخوان را اصلاح کند.

نتیجه‌گیری

بیرون زدگی استخوان زانو یک برجستگی ساختاری یا تغییر شکل موضعی است که به‌دلیل التهاب تاندون‌ها، فعالیت‌های تکراری، انحراف محور پا یا حتی ویژگی‌های طبیعی استخوان ایجاد می‌شود. شناخت تفاوت این وضعیت با «خار استخوانی» اهمیت زیادی دارد، زیرا مسیر تشخیص و درمان آن‌ها کاملاً متفاوت است.

بیشتر بیماران با درمان‌های غیرجراحی شامل کاهش التهاب، فیزیوتراپی، اصلاح الگوهای حرکتی و کاهش فشار روی زانو بهبود پیدا می‌کنند و تنها تعداد کمی از موارد نیاز به جراحی دارند. توجه به علائم هشدار مثل درد مداوم، تورم، بزرگ شدن برجستگی، یا محدودیت حرکت می‌تواند از پیشرفت مشکل جلوگیری کند و به انتخاب درمان مناسب کمک کند.

اگرچه بسیاری از این برجستگی‌ها بی‌خطر هستند، اما بی‌توجهی به دردهای مداوم یا علائم پیشرونده می‌تواند روند بهبود را طولانی کند. در صورتی که شک دارید یا برجستگی همراه با علائم جدید ایجاد شده است، ارزیابی توسط پزشک متخصص ارتوپدی بهترین و مطمئن‌ترین روش برای تعیین علت و انتخاب درمان استاندارد است.

سؤالات متداول

1. علت بیرون زدگی استخوان کنار زانو چیست؟

برآمدگی استخوانی کنار زانو معمولاً به‌دلیل برجستگی طبیعی سر استخوان فیبولا، التهاب تاندون‌های لترال یا انحراف محور پا ایجاد می‌شود. این حالت اغلب ساختاری است و نشانه رشد غیرطبیعی استخوان نیست.

2. بیرون‌ زدگی زیر زانو نشانه چه مشکلی است؟

برجستگی زیر زانو بیشتر به التهاب محل اتصال تاندون کشکک به استخوان درشت‌نی مربوط است و در نوجوانان فعال با ازگود–اشلاتر دیده می‌شود. در بزرگسالان نیز می‌تواند نتیجه ضربه یا فعالیت‌های تکراری باشد.

3. آیا بیرون زدگی استخوان زانو خطرناک است؟

اغلب خطرناک نیست و معمولاً یک برجستگی ساختاری یا التهاب موضعی است. ولی اگر با درد مداوم، تورم، گرمی، لنگش یا بزرگ شدن تدریجی همراه باشد، نیاز به بررسی پزشکی دارد.

4. درمان بیرون زدگی استخوان زانو چیست؟

درمان شامل کاهش التهاب، فیزیوتراپی، اصلاح الگوی حرکتی، کاهش بار روی زانو، استفاده محدود از زانوبند و تنظیم فعالیت‌ها است. جراحی تنها در موارد نادر مثل بدجوش‌خوردگی یا توده‌های استخوانی دردناک انجام می‌شود.

5. آیا بیرون زدگی استخوان زانو در کودکان طبیعی است؟

در بسیاری از کودکان به‌خصوص در سنین رشد، برجستگی کنار یا زیر زانو طبیعی است و به ساختار اسکلتی یا فعالیت زیاد مربوط می‌شود. اما درد، لنگش یا بزرگ شدن سریع برجستگی نیاز به ارزیابی دارد تا عللی مانند ازگود–اشلاتر یا انحراف محور پا بررسی شوند.