درمان پای پرانتزی؛ بهترین روش‌های خانگی، پزشکی و 9 ورزش خاص 2023

درمان پای پرانتزی روش های گوناگونی دارد. از توصیه به حرکات ورزشی گرفته تا اقدامات فیزیوتراپی و در نهایت جراحی. انتخاب اینکه کدام روش به درد بیمار می‌خورد به میزان و شدت انحراف پاها بستگی دارد. به عنوان مثال برخی از بیماران با چندین حرکت ورزش ساده درمان می‌شوند. اما برخی دیگر به جراحی، روش پونستی با ترکیب فیزیوتراپی و ورزش نیاز دارند.

تشخیص اینکه کدام به کارتان می آید با پزشک است. در این مقاله از مجله پزشکی ژین طب به برخی روش‌های خانگی و پزشکی درمان پای پرانتزی می‌پردازیم.

گزینه‌های درمانی پای پرانتزی برای خردسالان و نوجوانان

درمان کودکان کمتر از ده سال با پروتکل منظم Ponseti شروع می‌شود؛ زیرا هرچقدر کودک کم سن‌تر باشد، پاها انعطاف‌پذیری بیشتری خواهند داشت. با وجود اقدام دیرهنگام به درمان موفقیت‌هایی با روش پونستی و گچ گرفتن پا حاصل شده است؛ ما باید گفت که در این حالت اکثر بیماران به نوعی مداخله جراحی نیاز خواهند داشت. موفقیت درمان با سن بیمار در زمان درمان نسبت معکوس دارد.

درمان جراحی برای کودکان بالای 2 سال (خردسالان و نوجوانان)

در گذشته، درمان استاندارد برای پای پرانتزی نادیده گرفته شده، مداخله جراحی گسترده بوده است. این جراحی‌ها برای تغییر شکل بافت‌های سفت در قسمت‌های داخلی و خلفی پا صورت می‌گرفن.

اگر با این جراحی پای کودک اصلاح نمی‌شد، برداشتن استخوان راه دیگر پیش روی بیمار و جراح بود. این رویکرد از نظر فنی پرهزینه و میزان قابل توجهی از عوارض حتی در بهترین حالت‌ها را داشت. از عوارض آن می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:

• آسیب به مفاصل
• جای زخم‌های بزرگ
• سفت شدن پا
• احتمال عود مجدد
• درد در بزرگسالی

اما با گذشت زمان یک مطالعه نشان داد که تثبیت خارجی با استفاده از یک قاب شش پایه میتر (hexapod Miter) موثرتر خواهد بود؛ زیرا احتمال دارد که به طور همزمان تمام ناهنجاری‌های پای پرانتزی اصلاح شوند.

اصلاحات روش Ponseti برای کودکان و نوجوانان

برای اصلاح روش پونستی مراحل مختلفی وجود دارد که به هم مرتبط هستند. در ادامه با آن‌ها آشنا خواهیم شد:

ارزیابی:

1- امتیازدهی و رتبه‌بندی بدشکلی

سیستم امتیازدهی پیرانی (Pirani) همیشه میزان واقعی بدشکلی را در پای خردسالان و نوجوانان نشان نمی‌دهد. در حال حاضر یک سیستم امتیازدهی توافق‌شده برای این کودکان وجود ندارد؛ اما ذکر و ثبت آن ضروری است. به عنوان مثال بدشکلی می‌تواند به صورت‌های زیر باشد:

• بدشکلی اکینوس (equinus deformity)
• بدشکلی واروس (varus deformity)
• ادداکشن جلوی پا (forefoot adduction)
• کشف سر تالار (uncovering of talar head)
• به ویژه اینکه بدشکلی ایجاد شده انعطاف‌پذیر یا سفت است
• کودک باید در حالت ایستاده، هنگام راه رفتن و پوشیدن کفش معاینه شود

دستکاری یا اعمال نفوذ:

• تغییر جلوی پا با استفاده از تالوس (Talus) به عنوان تکیه‌گاه در روش Ponesti انجام می‌شود؛ اما در این روش باید از توپ دست دستکاری‌کننده روی سر تالوس به جای انگشت شست صورت گیرد
• دستکاری‌ها باید برای مدت طولانی‌تری انجام شوند، به عنوان مثال 5-10 دقیقه
• تغییر موقعیت پا برای خردسالان و نوجوانان بین 30 تا 40 درجه خواهد بود؛ در صورتی که برای نوزادان بین 5 تا 70 درجه است
• دستکاری‌ها باید برای مدت طولانی‌تری ادامه یابد؛ زیرا پای خردسالان و نوجوانان (حتی بزرگسالان) به اندازه پای نوزاد انعطاف‌پذیر نیست و اصلاح آن ممکن است زمان بیشتری طول بکشد. تجربه این را نشان می‌دهد که 10 تا 12 هفته ریخته‌گری مداوم و پشت سر هم برای اصلاح کامل جلوی پا طبیعی است

ریخته‌گری:

• گچ گرفتن معمولا از بالای زانو صورت می‌گیرد؛ اما از آنجایی که در کودکان بزرگ‌تر (بزرگتر از نوزادان) امکان لیز خوردن گچ کم‌تر است می‌تواند از زیر زانو انجام شود
• گچ باید قوی‌تر باشد؛ زیرا این کودکان سعی می‌کنند راه بروند. تقویت‌کننده فایبرگلاس یا دمپایی پلاستیکی ممکن است به محافظت از گچ کمک کند
• بعضی از بیمارستان‌ها خوابگاه‌هایی را برای اسکان کودکان بزرگ‌تر ایجاد می‌کنند؛ زیرا طول درمان بسیار طولانی خواهد بود. مراقبت از کودکان در خوابگاه همچنین به چک کردن تغذیه کودک قبل و بعد از جراحی کمک خواهد کرد

تنوتومی یا رهاسازی خلفی:

هنگامی که جلوی پا به مرکز بدن نزدیک و سر تالار پوشانده شد (the talar head covered)، به تنوتومی (Tenotomy) یا رهاسازی خلفی گسترده‌تر نیاز است. به دلیل سن و اندازه کودک، این کار با بی‌هوشی عمومی انجام می‌شود. اغلب جراح به تدریج ساختارهای عقبی سفت را تا زمانی که مچ پا به درستی به بالا و پایین خم شود آزاد می‌کند.

مهاربندی:

بعید است که کودکان بزرگ‌تر FAB (استفاده از بریس و مهاربندها به صورت 24 ساعته) شبانه را تحمل کنند؛ اما در کودکان زیر 4 سال ارزش امتحان کردن را دارد. رژیم پای پرانتزی برای کودکان کوچک‌تر متفاوت است؛ زیرا به دلیل فعال بودن و راه رفتن کودک دوره استفاده 23 ساعته وجود ندارد. در صورت امکان، کودکان بزرگ‌تر از آتل‌های مچ پا (AFO) به مدت یک سال بهره‌مند می‌شوند.

جراحی برای درمان پای پرانتزی در کودکان خردسال

جراحی بیشتر در مراحل بعدی لازم خواهد بود. به عنوان مثال:

• انتقال تاندون قدامی تیبیالیس (TATT) برای حفظ تعادل پا
• آزادسازی بافت نرم، به ویژه ساختارهای خلفی
• روش‌های استخوانی برای اصلاح بدشکلی

ملاحظات کلیدی در درمان پونستی در کودکان بزرگ‌تر

• دوره درمان طولانی‌تر خواهد بود
• والدین باید به دروه درمان کودک خود متعهد باشند
• تهعد به تمرین‌ها توسط کودک و والدین
• فراهم‌سازی حمل و نقل راحت کودک
• محل اقامت
• تامین هزینه‌های درمان

مشکلات خاص برای کودکان بزرگ‌تر مبتلا به پای پرانتزی

عدم درمان و استفاده از پای پرانتزی برای راه رفتن مشکلات خاصی را علاوه بر بدشکلی پا برای کودکانی که راه می‌روند ایجاد خواهد کرد. از این مشکلات خاص می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:

• ملاحظات فیزیکی و اجتماعی
• بدشکلی نامناسب پا
• محدود شدن و عدم شرکت در فعالیت‌های عادی اجتماعی به دلیل نقص ایجاد شده
• کاهش حضور در مدرسه
• کاهش چشم ازدواج
• فرصت‌های شغلی محدود
• درد ناشی از استفاده و راه رفتن روی پای آسیب‌دیده که باعث بروز مشکلات دیگر مانند آرتریت می‌شود
• فشار روی پوست و ایجاد پینه و زخم
• مشکلات پوستی
• ناتوانی در پوشیدن کفش‌های معمولی

درمان پای پرانتزی با طب سنتی، آیا درمان با این روش ممکن است؟

برای درمان پای پرانتزی در طب سنتی روش‌های مختلفی وجود دارد که به چند مورد از آن‌ها اشاره خواهیم کرد:

• فرنی سنجد

این فرنی برای درمان پای پرانتزی مفید است. روش تهیه آن به این صورت خواهد بود که سه قاشق غذاخوری از پودر سنجد را با یک لیوان شیر و کمی عسل مخلوط کرده و میل کنید

• مصرف ویتامین D

مصرف مکمل‌های ویتامین D از طرف پزشک تجویز خواهد شد؛ اما مصرف غذاها و مواد غذایی که سرشار از ویتامین D هستند می‌توانند روند درمان را تسریع ببخشند

• ماساژ با روغن داغ

ماساژ با روغن‌های مختلف مانند کنجد، سایه دانه یا زیره سیاه می‌تواند به کاهش درد، تقویت عضلات و افزایش گردش خون کمک کند.

درمان پای پرانتزی با ورزش؛ تاثیر ورزش بر درمان مفاصل و استخوان‌ها را نادیده نگیرید

تمرین‌های ورزشی برای درمان پای پرانتزی به جهت تقویت، ثبات و پشتیبانی از مفاصل و عضلات اطراف زانو و ساق پا انجام می‌شوند. از این عضلات می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:

• عضلات همسترینگ
• گلوتئوس (سرینی)
• ساق پا

توجه داشته باشید که حرکت‌های ورزشی باید تحت نظر پزشک معالج انتخاب شوند. از این حرکت‌ها می‌توانیم به نمونه‌های زیر اشاره کنیم:

1. حرکت اسکات ورزشی برای تقویت عضلات چهار سر ران

این تمرین برای تقویت عضلات چهار سر ران، سرینی و همسترینگ بسیار مناسب است. برای انجام این حرکت به صورت زیر عمل کنید:

• در صورت ناپایدار بودن زانوها جلوی یک صندلی بایستید تا در صورت از دست دادن تعادل بتوانید سریع بشینید
• پاها را به اندازه عرض شانه باز کنید
• در حالتی که کمر صاف و بدون قوس است به عقب بشینید (تا جایی که احساس راحتی می‌کنید).
• سعی کنید زانوها از نوک انگشتان پا جلوتر نروند.
• کمی در این حالت بمانید و دوباره بایستید.
• برای شروع این حرکت را به صورت نیمه انجام دهید (نیاز نیست به صورت 90 درجه بشینید).
• حرکت بشین و پاشو ساده

این تمرین ساده برای تقویت عضلات ساق پا، سرینی و همسترینگ است. برای انجام آن به صورت زیر عمل کنید:

• پشت به یک صندلی بایستید.
• سپس بشینید و بعد از مکث کوتاهی بایستید.

برای سهولت این تمرین از یک صندلی تقریبا بلند استفاده کنید. همچنین برای دشوار کردن آن از یک صندلی کوتاه استفاده کنید.

2. حرکت لانژ باعث بهبود تعادل خواهد شد

این حرکت رو به جلو برای تقویت زانو، ران‌ها و لگن است و همچنین تعادل را بهبود می‌بخشد. برای انجام این حرکت به صورت زیر عمل کنید:

• بایستید و پاها را به اندازه عرض لگن از هم باز کنید.
• یک قدم بزرگ به جلو بردارید.
• باسن خود را به آرامی پایین بیاورید.
• هر دو زانو را خم کرده اما مطمئن شوید که زانوی جلوی از انگشت‌های پا جلوتر نباشد.
• کمی مکث کنید و سپس از پایین پاشنه پای جلویی خود را به عقب هل داده تا به حالت اولیه برگردید.
• سپس جای پاها را عوض کرده و این حرکت را مجددا تکرار کنید.

3. بالا کشیدن پا به صورت صاف باعث تقویت عضلات پشت ران می‌شود

این تمرین عضلات پشت ران را تقویت می‌کند. با تقویت و آسان شدن این حرکت می‌توانید از یک وزنه یا یک نوار کشی برای فشار بیشتر روی پا استفاده کنید. نحوه انجام این تمرین:

• روی یک صندلی یا روی زمین صاف بشینید.
• پاها را روی زمین قرار داده و زانوها را به صورت 90 درجه خم کنید.
• عضلات ران پای راست را درگیر کرده و پای راست را به آرامی بلند کنید تا جایی که صاف و مستقیم شود.
• کمی مکث کرده و به آرامی پا را پایین بیاورید.
• بعد از پایان یک ست تمرینی برای یک پا، پای دیگر را تمرین دهید (تعداد هر ست را پزشک مشخص خواهد کرد).

4. تمرین کشیدن پا از پهلو (کیک پهلوبه صورت خوابیده)

این تمرین موجب تقویت عضلات چهار سر ران و داخل ران خواهد شد. برای انجام آن به صورت زیر عمل کنید:

• روی پهلو دراز بکشید.
• پای بالایی خود را به آرامی بالا ببرید و صاف نگه دارید.
• توجه داشته باشید که در این زمان کف پای خود را به بیرون خم کنید(تا کشش بیشتری ایجاد شود).
• پا را تا حدود سطح شانه بالا بیاورید.
• سپس مکث کرده و به آرامی پا را پایین بیاورید.
• بعد از تمام شدن یک ست برای یک پا، به سمت دیگر دراز کشیده و پای دیگر را بلند کنید.

5. کشش‌های قوس کوتاه برای کمک به بهبود حالت پاها

این تمرین با کمک یک توپ بسکتبال (یک توپ با سایز مشابه) انجام می‌شود. روش انجام این تمرین:

• روی کمر بخوابید.
• یک توپ بسکتبال را زیر یک زانو قرار دهید تا زانو کمی خم شود.
• عضلات پای خود را درگیر کرده و پای خم شده را به آرامی صاف کنید.
• کمی مکث کرده و سپس به آرامی پا را به حالت اولیه برگردانید.
• بعد از انجام یک ست کامل برای یک پا، این تمرین را برای پای بعدی انجام دهید.

6. استپ آپ برای تقویت کل بدن و به ویژه پاها فوق‌العاده است 

این تمرین یک حرکت بسیار عالی برای زانو است و باعث تقویت عضلات چهار سر ران، همسترینگ، لگن و عضلات سرینی می‌شود. روش انجام این حرکت:

• در مقابل یک پله، سکو، یا استپ ورزشی قرار بگیرید.
• برای حفظ تعادل کنار دیوار بایستید.
• پای راست خود را روی استپ قرار داده و بالا بروید.
• پا را صاف کرده و وزن بدن را روی آن قرار دهید و با پای دیگر به استپ ضربه بزنید.
• سپس به آرامی پایین بیاید.
• با تقویت شدن پاها موقع بالا رفتن و ایستادن روی سکو یک پای خود را به حالت آویزان رها کنید.

7. پرس پا ایستاده یا نشسته (بالا کشیدن پشت ساق پا)؛ حرکتی برای تعادل، تقویت و ثبات عضلات ساق پا

این حرکت برای ایجاد تعادل، تقویت و ثبت عضلات ساق پا است. برای انجام آن به صورت زیر عمل کنید:

•  بشینید و پاها را صاف کنید.
• به آرامی وزن خود را روی انگشت‌های یک پا را به سمت بیرون بکشید و انگشتان پای دیگر را به سمت داخل بکشید.
• چند ثانیه مکث کرده و سپس به حالت اولیه برگردید.
• با افزایش قدرت از یک شکش ورزشی استفاده کنید.

8. تمرین مخصوص عضلات همسترینگ برای تقویت و کاهش خشکی مفاصل

تمرین عضلات همسترینگ باعث قدرت، ثبات و بهبود حرکت و کاهش خشکی در مفصل زانو خواهد شد. برای انجام این تمرین به صورت زیر عمل کنید:

• رو به روی یک صندلی بایستید و برای حفظ تعادل خود لبه صندلی را بگیرید.
• سپس یک پای خود را از پشت خم کرده و به باسن نزدیک کنید.
• برای ایجاد کشش بیشتر با دست، مچ پا را به سمت باسن کمی بکشید.
• چند ثانیه صبر کنید و به حالت اولیه برگردید.
• برای دشوار کردن این حرکت از یک کش ورزشی یا وزنه استفاده کنید.

9. حرکت پل؛ تقویت عضلات مرکزی باعث تقویت کل بدن می‌شود

این حرکت برای تقویت و پایداری لگن، باسن، عضلات سرینی و عضلات هسته بدن مفید است. روش انجام آن:

• روی کمر دراز بکشید.
• زانوها را خم کردن و کف پا را صاف روی زمین قرار دهید.
• کف پاها حدود 15 سانتی‌متر از باسن فاصله داشته باشند.
• عضلات شکم و باسن خود را سفت کرده و با فشار به پاشنه‌های پا، باسن را از زمین بلند کنید.
• در کمر قوس ایجاد نکنید.
• کمر، باسن و شانه‌ها باید در امتداد یک خط صاف باشند.
• چند ثانیه صبر کنید و به آرامی به حالت اولیه برگردید.

برای درمان پای پرانتزی انجام تمرین‌های یوگا نیز می‌تواند موثر باشد؛ اما انجام این تمرین‌ها برای کودکان بزرگ‌تر امکان‌پذیر است.

عوارض پای پرانتزی چیست؟ آیا عدم درمان خطرناک است؟

تا زمانی که کودک شروع به ایستادن و راه رفتن نکند، پای پرانتزی هیچ مشکلی ایجاد نمی‌کند. اگر پای پرانتزی درمان شود، کودک به احتمال زیاد به طور طبیعی راه می‌رود؛ اما احتمال دارد که در موارد زیر مشکل داشته باشد:

• جنبش: پای آسیب‌دیده امکان دارد که کمی انعطاف‌پذیرتر باشد.
• طول پا: پای آسیب‌دیده به طور معمول کمی کوتاه‌تر خواهد بود؛ اما معمولا مشکلات قابل توجهی در حرکت ایجاد نمی‌کند.
• سایز کفش: سایز پای سالم برای خرید کفش نسبت به پای آسیب‌دیده امکان دارد یک تا یک دوم بزرگ‌تر باشد.
• اندازه عضلات پا: عضلات ساق پا در سمت آسیب‌دیده ممکن است همیشه کوچک‌تر از عضلات سمت دیگر باشند.

عدم درمان پای پرانتزی باعث مشکلات جدی‌تری در بزرگسالی می‌شود. این عوارض می‌توانند شامل موارد زیر باشند:

• آرتروز: احتمال دارد کودک به آرتریت مبتلا شود.
• تصویر ضعیف از خود: ظاهر غیرمعمول پا ممکن است تصویر بدن کودک را در سال‌های نوجوانی نگران‌کننده کند.
• ناتوانی در راه رفتن عادی: پیچش مچ پا به کودک اجازه راه رفتن روی کف پا را نمی‌دهد. برای جبران این مشکل امکان دارد که کودک در موارد شدید روی توپی پا، قسمت بیرونی پا یا حتی بالای پا راه برود.
• مشکلات ناشی از تنظیمات راه رفتن: راه رفتن روی قسمت‌های دیگر پا از رشد طبیعی عضلات ساق پا جلوگیری می‌کند. همچنین باعث زخم یا پینه بزرگ در پا و منجر به راه رفتن نامناسب می‌شود.

چشم انداز بلندمدت نوزادان مبتلا به پای پرانتزی چیست؟

با درمان زودهنگام و بریس‌بندی، تقریبا همه نوزادان مبتلا به پای پرانتزی به گونه‌ای رشد می‌کنند که پاهایی با عملکرد طبیعی دارند. آن‌ها می‌توانند بدوند، بازی کنند و کفش‌های معمولی بپوشند.

اگر فقط یک پا تحت تاثیر این بیماری قرار گیرد، به احتمال زیاد کوچک‌تر و تا حدودی کمتر از پای دیگر تحرک خواهد داشت. در این حالت کودک به دو سایز کفش متفاوت نیاز پیدا می‌کند. پای آسیب‌دیده کمی کوچک‌تر خواهد بود و ساق پا کمتر از پای دیگر عضلانی است.

در حالی که پای پرانتزی به خوبی به درمان پاسخ می‌دهد، به خودی خود بهتر نمی‌شود. در صورت عدم درمان این بیماری می‌تواند با افزایش سن بدتر شود و راه رفتن را برای کودک سخت کند. بنابراین درمان زودهنگام و پیگیری دقیق پوشیدن بریس بسیار مهم است.

پرتکرارترین سوالات مخاطبین در مورد درمان پای پرانتزی