استخوان اضافه زیر زانو؛ علت‌ها، علائم و بهترین راهکارهای درمان خانگی و تخصصی

احساس یک برجستگی سخت در زیر زانو یا درد هنگام خم‌کردن و فشار آوردن به این ناحیه، یکی از نگرانی‌های شایعی است که بسیاری از افراد، به‌ویژه نوجوانان فعال، ورزشکاران، یا افرادی که دچار آرتروز یا آسیب‌های قدیمی زانو هستند تجربه می‌کنند. این حالت اغلب به دلیل رشد غیرطبیعی بافت استخوانی یا تشکیل زائده در اطراف تاندون‌ها و مفصل رخ می‌دهد؛ وضعیتی که در اصطلاح پزشکی به عنوان «رشد استخوانی اضافی» یا «اُستئوفیت» شناخته می‌شود.

در اغلب موارد، وجود این برجستگی نشانه‌ای از یک فرایند طولانی‌مدت است؛ واکنشی که بدن در برابر فشارهای تکراری، التهاب مزمن یا آسیب‌های درمان‌نشده نشان می‌دهد. تحقیقات ارتوپدی نشان می‌دهد که این زوائد معمولاً خودبه‌خود خطرناک نیستند، اما در صورت پیشرفت می‌توانند موجب درد، محدودیت حرکت یا اختلال در فعالیت‌های روزمره شوند.

همان‌طور که انجمن جراحان ارتوپدی آمریکا اشاره می‌کند:

رشد استخوانی اضافه معمولاً نتیجه تحریک مداوم بافت‌های اطراف مفصل است و در بسیاری از بیماران با اصلاح فعالیت‌ها و درمان‌های محافظه‌کارانه قابل کنترل است.

برای بسیاری از افراد، پرسش اصلی این است که این برجستگی دقیقاً چیست، چرا ایجاد شده، تا چه حد نگران‌کننده است، چگونه تشخیص داده می‌شود و چه درمان‌هایی برای آن وجود دارد؟
این مقاله با رویکرد علمی و درعین‌حال قابل‌فهم، تمام این پرسش‌ها را مرحله‌به‌مرحله بررسی می‌کند.

استخوان اضافه در زانو چیست؟

وجود یک برجستگی سخت یا یک توده استخوانی در زیر کشکک زانو معمولاً ناشی از رشد بیش‌ازحد بافت استخوانی یا تشکیل یک زائده جدید در محل اتصال تاندون‌ها و سطوح مفصلی است. این وضعیت برخلاف تصور رایج، «استخوان جدید» به‌معنای واقعی نیست؛ بلکه واکنش محافظتی بدن نسبت به فشارهای تکراری، التهاب مزمن یا تغییرات استخوانی ناشی از آرتروز و آسیب‌های قدیمی است.

این پدیده در پزشکی در گروه Osteophyte‌ها (زائده‌های استخوانی)، Calcification‌ها (رسوب کلسیم)، یا Ossification‌های تاندونی طبقه‌بندی می‌شود و بسته به علت، شکل و اندازه متفاوتی دارد.

علت ایجاد استخوان اضافه زیر زانو چیست؟

رشد استخوان اضافه زیر زانو معمولاً نتیجه‌ی واکنش طبیعی بدن به فشارهای مکانیکی، التهاب طولانی‌مدت یا آسیب‌های درمان‌نشده است. در این حالت بافت استخوانی برای محافظت از مفصل و تاندون‌ها شروع به ضخیم‌شدن یا ایجاد زائده می‌کند. این فرایند در شرایطی مانند آرتروز، التهاب تاندون پاتلا، ضربه‌های مکرر یا رسوب کلسیم در بافت نرم بیشتر دیده می‌شود. در ادامه به بررسی دلایل رایج ایجاد استخوان اضافه در ناحیه زانو می‌پردازیم:

۱) فشارهای تکراری روی تاندون پاتلا

یکی از شایع‌ترین دلایل، بارگذاری بیش‌ازحد روی تاندون پاتلا است؛ چیزی که در ورزش‌هایی مانند فوتبال، بسکتبال، والیبال یا دویدن مداوم دیده می‌شود.
در این شرایط بدن برای محافظت از محل اتصال تاندون روی استخوان، یک لایه استخوانی اضافی ایجاد می‌کند که به مرور به صورت یک برجستگی سخت احساس می‌شود.

۲) تغییرات مفصلی ناشی از آرتروز زانو

در بیماران مبتلا به آرتروز، سطح مفصل دچار سایش می‌شود و بدن با ساخت زوائد استخوانی تلاش می‌کند پایداری مفصل را افزایش دهد.
این زوائد که به نام استئوفیت شناخته می‌شوند گاهی در نواحی زیر کشکک و روی لبه استخوان تیبیا تشکیل می‌شوند.

۳) التهاب تاندون‌ها و بافت‌های اطراف

التهاب طولانی‌مدت باعث تحریک سلول‌های سازنده استخوان می‌شود و می‌تواند منجر به رسوب کلسیم یا شروع فرآیند استخوانی شدن بافت نرم (Ossification) شود.
این حالت در ورزشکارانی که بدون استراحت کافی تمرین می‌کنند شایع‌تر است.

۴) عوارض بیماری ازگود–شلاتر در دوران نوجوانی

Osgood–Schlatter یک بیماری رشدی است که در دوره نوجوانی رخ می‌دهد و باعث التهاب محل اتصال تاندون پاتلا می‌شود.
پس از بلوغ، ممکن است یک برجستگی استخوانی دائمی در زیر زانو باقی بماند که بسیاری از بزرگسالان آن را به عنوان «استخوان اضافه» تجربه می‌کنند.

۵) ضربه مستقیم یا شکستگی‌های کوچک درمان‌نشده

گاهی یک ضربه ساده مثل برخورد زانو به زمین یا سپر خودرو باعث میکروفرکچر (شکستگی کوچک) می‌شود.
در روند ترمیم، بدن ممکن است بیش از حد استخوان جدید تولید کند؛ این تولید اضافه، سال‌ها بعد به شکل یک برآمدگی مشخص می‌شود.

۶) رسوب کلسیم ناشی از اختلالات متابولیک یا التهاب مزمن

در برخی افراد، به‌ویژه بعد از آسیب یا التهاب شدید، مناطق کوچکی از کلسیم در تاندون‌ها یا بافت نرم تجمع می‌کند.
این توده calcific به مرور سخت‌تر شده و شبیه یک استخوان اضافه در لمس احساس می‌شود.

۷) عوامل کمتر شایع

• ساختار آناتومیک متفاوت
• عفونت‌های استخوانی قدیمی
• بیماری‌های نادر استخوان‌سازی بیش‌فعال

این موارد نادرند اما در تشخیص‌های تخصصی باید در نظر گرفته شوند.

علائم و نشانه‌های استخوان اضافه در زیر زانو

شایع‌ترین نشانه‌های وجود استخوان اضافه در زیر زانو شامل درد هنگام فعالیت‌های فشاری, برجستگی قابل‌لمس, التهاب خفیف یا سفتی هنگام خم‌کردن زانو و حساسیت موضعی در محل اتصال تاندون پاتلا است. شدت این علائم بستگی به اندازه زائده، نوع آن و میزان فعالیت روزانه فرد دارد. شایع‌ترین علائم عبارتند از:

• احساس درد هنگام فشار یا خم‌کردن زانو: این درد تیز یا مبهم است و در فعالیت‌هایی مانند نشستن طولانی‌مدت، بالا رفتن از پله یا زانو زدن تشدید می‌شود.
• یک برجستگی سخت و قابل لمس در زیر کشکک: این برجستگی می‌تواند کوچک و بدون درد باشد یا به‌مرور با فعالیت و التهاب بزرگ‌تر شود.
• درد هنگام فعالیت‌های ورزشی: اگر استخوان اضافه وجود داشته باشد، این حرکت‌ها درد را تشدید می‌کنند.
• التهاب خفیف یا سفتی صبحگاهی در ناحیه زیر زانو: افراد ممکن است صبح‌ها دچار «خشکی مفصل» یا احساس کشش در قسمت جلوی زانو شوند.
• کاهش دامنه حرکتی یا درد هنگام کشش تاندون پاتلا: اگر زائده بزرگ باشد، در خم‌کردن عمیق زانو احساس گیرکردن یا درد ایجاد می‌کند. این حالت در ورزشکاران و افرادی که به حرکات عمیق نیاز دارند بیشتر دیده می‌شود.
• حساسیت موضعی هنگام لمس یا فشار مستقیم: در محل زائده معمولاً یک نقطه حساس وجود دارد که لمس آن با انگشت اندکی درد ایجاد می‌کند. این علامت به پزشک کمک می‌کند منشأ درد را از مشکلات مفصلی دیگر تفکیک کند.
• درد بعد از فعالیت شدید یا در پایان روز: اگر زائده استخوانی باعث تحریک تاندون شود، درد معمولاً چند ساعت بعد از فعالیت ظاهر می‌شود. این الگو در التهاب‌های تاندونی مزمن بسیار شایع است.

آیا استخوان اضافه خطرناک است؟ چه زمانی باید نگران شویم؟

در بیشتر موارد، وجود یک زائده استخوانی زیر زانو خطر فوری ایجاد نمی‌کند؛ اما اگر باعث درد مداوم، التهاب، محدودیت حرکت یا اختلال در فعالیت روزانه شود، نیاز به بررسی متخصص دارد. هرگونه رشد سریع، تغییر شکل، یا درد شدید هنگام حرکت نیز هشداردهنده است.

مواردی که نیاز به اقدام سریع دارند:

۱) درد شدید یا پیش‌رونده

دردی که با فعالیت‌های سبک هم ایجاد شود یا به مرور شدیدتر شود، می‌تواند نشان‌دهنده التهاب تاندون یا فشار زیاد روی ساختارهای اطراف باشد.

۲) محدودیت حرکت یا احساس گیرکردن زانو

اگر زانو در خم‌کردن عمیق دچار گیر یا درد تیز شود، احتمال برخورد زائده با تاندون یا ساختارهای جلویی وجود دارد.

۳) التهاب، ورم یا گرم‌شدن ناحیه

التهاب موضعی، به‌خصوص اگر همراه با حساسیت شدید باشد، باید ارزیابی شود؛ زیرا ممکن است به معنی تحریک تاندون پاتلا یا بورسیت باشد.

۴) بی‌حسی یا انتشار درد به ساق

اگر درد به نقاط دورتر منتقل شود، ممکن است علت دیگری مثل آسیب عصبی یا تاندونی وجود داشته باشد که همزمان مشکل را تشدید می‌کند.

۵) سابقه ضربه یا شکستگی قدیمی

در افرادی که سابقه آسیب دارند، رشد استخوانی ممکن است نشانه ترمیم بیش‌فعال یا تغییر شکل استخوان باشد که نیاز به بررسی دارد.

تشخیص استخوان اضافه زیر زانو

تشخیص این عارضه بر اساس ترکیبی از معاینه فیزیکی و روش‌های تصویربرداری مانند رادیوگرافی (X-ray)، سونوگرافی و در موارد پیچیده MRI انجام می‌شود. هدف تشخیص، تعیین نوع زائده، محل دقیق آن و افتراق بین استئوفیت، رسوب کلسیم و استخوانی‌شدن تاندون است.

رایج‌ترین روش‌های تشخیص عبارتند از:

• معاینه فیزیکی دقیق
  • پزشک با لمس ناحیه زیر کشکک، بررسی حساسیت موضعی، دامنه حرکتی و تست‌های عملکردی تعیین می‌کند که درد از تاندون، استخوان یا بافت نرم منشأ می‌گیرد. این مرحله کمک می‌کند تشخیص از مشکلات مشابه مانند تاندونیت پاتلا یا بورسیت تفکیک شود.
• رادیوگرافی ساده (X-ray)
  • رادیوگرافی اولین قدم برای تأیید وجود زائده استخوانی است. عکس ساده زانو به‌وضوح اندازه زائده، محل دقیق رشد استخوان و وجود آرتروز یا تغییرات سطح مفصل را نشان می‌دهد.
• سونوگرافی (Ultrasound)
  • برای بررسی تاندون پاتلا، بورس‌ها و بافت نرم بسیار مفید است. اگر توده ناشی از رسوب کلسیم یا التهاب تاندون باشد، سونوگرافی بهترین روش تشخیصی محسوب می‌شود.
• MRI در موارد پیچیده
  • اگر درد شدید باشد یا پزشک به آسیب همراه (مثل پارگی تاندون، التهاب شدید یا توده کلسیمی عمیق) شک کند، MRI انجام می‌شود. MRI ساختارهای نرم و محل برخورد زائده با تاندون را با دقت بالا نشان می‌دهد.

درمان استخوان اضافه زیر زانو

درمان این عارضه بر اساس کاهش تنش روی تاندون پاتلا، کنترل التهاب و اصلاح بیومکانیک زانو انجام می‌شود. بیشتر بیماران با یک برنامه مرحله‌به‌مرحله شامل کاهش بار، فیزیوتراپی تخصصی، اصلاح کفش و استفاده از زانوبند حمایتی طی چند هفته بهبود قابل‌توجهی پیدا می‌کنند. جراحی تنها در مواردی توصیه می‌شود که زائده بزرگ یا مزاحم باشد و درمان‌های غیرجراحی پاسخ مؤثر ندهد.

درمان‌های غیرجراحی (اولین و مهم‌ترین مرحله)

۱) اصلاح فعالیت‌ها و کاهش فشار روی تاندون پاتلا

کاهش ورزش‌های پرجهش، دویدن روی سطوح سخت و حرکات تکراری، اولین قدم درمان است.
در بسیاری از بیماران فقط با این اصلاحات درد به‌طور محسوسی کاهش می‌یابد.

۲) فیزیوتراپی و تمرینات تخصصی

فیزیوتراپیست با تمرکز روی:

• تقویت عضلات چهارسر و همسترینگ
• کشش ملایم تاندون پاتلا
• اصلاح الگوی راه‌ رفتن

به کاهش فشار مکانیکی روی ناحیه کمک می‌کند.

مطالعات ارتوپدی نشان می‌دهند که تقویت عضلات جلوی ران ۳۰ تا ۴۰ درصد شدت درد ناشی از زوائد استخوانی را کاهش می‌دهد.

۳) داروهای ضدالتهاب (NSAIDs)

برای کنترل التهاب و درد مورد استفاده قرار می‌گیرد، اما باعث کوچک شدن زائده نمی‌شود؛ فقط علائم را کنترل می‌کند.

۴) درمان‌های موضعی

• کمپرس سرد در دوره‌های التهاب
• استفاده از پدهای محافظ زیر زانو
• اصلاح کفش و استفاده از کفی مناسب برای کاهش نیروهای وارده

۵) تزریق‌ها (در موارد انتخاب‌شده)

در صورتی که التهاب شدید باشد:

• تزریق کورتیکواستروئید
• تزریق PRP برای موارد تاندونی

هر دو باید حتماً زیر نظر متخصص ارتوپدی انجام شوند.

درمان جراحی (فقط در موارد مقاوم)

اگر زائده بزرگ باشد و با درمان‌های غیرجراحی کنترل نشود، جراحی کم‌تهاجمی برای برداشتن زائده استخوانی یا آزادسازی تاندون درگیر انجام می‌شود.
به‌طور معمول مدت نقاهت کوتاه است و بیمار طی چند هفته به فعالیت عادی بازمی‌گردد.

فواید زانوبند برای استخوان اضافه زیر زانو

زانوبند در این عارضه یک وسیله حمایتی مهم است که به کاهش فشار و کنترل بهتر حرکت زانو کمک می‌کند. فواید اصلی آن شامل موارد زیر است:

• کم کردن فشار روی تاندون پاتلا و جلوگیری از کشش یا اصطکاک اضافی روی برجستگی استخوانی
• پخش بهتر نیرو هنگام راه‌رفتن، ایستادن یا بالا رفتن از پله
• تثبیت ملایم کشکک و کمک به حرکت روان‌تر تاندون
• کاهش درد در فعالیت‌های روزمره بدون محدود کردن زیاد حرکات
• بهبود کنترل حرکتی (حس عمقی) و کمک به اجرای بهتر تمرینات فیزیوتراپی
• کاهش احتمال تشدید درد در ورزش‌های سبک یا تمرینات بازتوانی

یکی از گزینه‌های پیشرفته در این زمینه، زانو بند زاپیامکس است. این زانوبند به دلیل طراحی پیشرفته و توزیع فشار دقیق، می‌تواند پشتیبانی درمانی مؤثرتری ارائه دهد. این مدل با تثبیت ملایم کشکک و اعمال گرمای عمقی، از کشش بیش از حد تاندون جلوگیری کرده و درد را کاهش می‌دهد. برای اطلاع دقیق از قیمت زانوبند زاپیامکس، به سایت ژین‌طب (نمایندگی زانوبند زاپیامکس) مراجعه کنید.

در مجموع، زانوبند درمان اصلی نیست، اما در کنار فیزیوتراپی و اصلاح فعالیت‌ها، می‌تواند درد و فشار ناشی از استخوان اضافه زیر زانو را به‌طور محسوسی کم کند.

نتیجه‌گیری

استخوان اضافه زیر زانو یک عارضه نسبتاً شایع است که گرچه ممکن است نگرانی‌هایی در مورد درد، برجستگی یا عملکرد به همراه داشته باشد، اما در اکثریت موارد با یک رویکرد درمانی اصولی و غیرتهاجمی قابل‌مدیریت است. شناخت دقیق علت‌های ایجاد این زائده، شناسایی علائم و انتخاب درمان مناسب، به بیمار کمک می‌کند نه‌تنها از درد رها شود، بلکه با اطمینان به فعالیت‌های روزمره و حتی ورزش بازگردد.

فیزیوتراپی ساختارمند، کاهش بار مکانیکی و استفاده صحیح از وسایل حمایتی مانند زانوبند، پایه‌های اصلی درمان محافظه‌کارانه هستند. مهم‌تر از همه اینکه درمان این عارضه نیازمند تصمیم‌گیری عجولانه نیست؛ در بسیاری از موارد، با برنامه‌ای مرحله‌به‌مرحله و بدون جراحی می‌توان بهبود قابل‌توجهی را تجربه کرد.

در صورتی که با وجود پیروی از این اصول، درد یا محدودیت حرکت باقی بماند، مشاوره با پزشک متخصص ارتوپدی برای ارزیابی دقیق‌تر از جمله تصویربرداری یا گزینه‌های پیشرفته درمانی توصیه می‌شود.
همواره به خاطر داشته باشید که انتخاب مسیر درمانی مناسب، برآیند آگاهی علمی، رفتار درست با بدن و تصمیم‌گیری به‌موقع است.

سؤالات متداول

۱. استخوان اضافه زیر زانو چیست و به چه علت ایجاد می‌شود؟

استخوان اضافه زیر زانو به رشد غیرطبیعی یا زائده استخوانی در ناحیه زیر کشکک گفته می‌شود. این وضعیت معمولاً در اثر فشارهای تکراری، التهاب مزمن تاندون پاتلا، آرتروز، آسیب‌های قدیمی یا رسوب کلسیم در بافت‌های اطراف زانو ایجاد می‌شود.

۲. علائم استخوان اضافه در زیر زانو چه تفاوتی با سایر مشکلات زانو دارد؟

برجستگی سفت زیر کشکک همراه با درد هنگام فشار یا خم‌کردن زانو از علائم اختصاصی استخوان اضافه است. برخلاف تاندونیت یا ساییدگی غضروف، درد معمولاً موضعی و در لمس یک نقطه خاص حس می‌شود و اغلب با لمس برجستگی سخت مشخص می‌شود.

۳. آیا استخوان اضافه زیر زانو بدون درمان از بین می‌رود؟

در اغلب موارد، زائده استخوانی به‌طور کامل از بین نمی‌رود، اما با کاهش فشار و درمان محافظه‌کارانه، درد و علائم قابل کنترل هستند. تنها در مواردی که زائده بزرگ باشد یا درد ادامه‌دار شود، ممکن است نیاز به جراحی باشد.

۴. بهترین روش درمان استخوان اضافه زیر زانو چیست؟

درمان استاندارد شامل ترکیبی از کاهش بار مکانیکی، فیزیوتراپی تخصصی، استفاده از زانوبند حمایتی و در صورت لزوم تزریق ضدالتهاب است. جراحی تنها زمانی توصیه می‌شود که درمان‌های غیرجراحی مؤثر نباشند یا زائده باعث گیرتاندون شود.

۵. انجام فعالیت ورزشی در صورت وجود استخوان اضافه زیر زانو مجاز است؟

ورزش‌های پر فشار مانند پرش‌های مکرر، اسکوات عمیق یا دویدن سرعتی توصیه نمی‌شوند، زیرا ممکن است درد را تشدید کنند. فعالیت‌های کم‌فشار مانند تمرینات تقویتی سبک، دوچرخه ثابت، شنا یا راه‌رفتن در آب معمولاً ایمن‌تر هستند.