عوارض خوردن جگر در دوران بارداری، کدام نوع جگر خطرناک است؟
خوردن جگر در بارداری یک از موضوعاتی است که خانم در زمان ویار بارداری ممکن است با آن مواجه شوند. برای رفع این نگرانی مهم دوران بارداری در پاسخ به این سوال است که آیا خوردن جگر برای مادر و جنین ضرر دارد یا خیر؟ خوردن هرروزه جگر بی شک خطرهایی را در پی دارد. بر این اساس باید گفت یک بار خوردن جگر در طول بارداری خطری برای مادر نخواهد داشت. فقط باید مراقب مسمومیت جگرهای آلوده باشید. به همین دلیل جگر را از جایی مطمئن و تازه تهیه کنید. همانطور که گفته شد، خوردن جگر در دوران بارداری در حد بسیار اندک و تنها برای رفع ویار بارداری ضرری برای مادر و جنین ندارد، اما اگر بیش از اندازه مصرف شود، قطعا خطرآفرین خواهد بود.
چرا خوردن جگر در دوران بارداری خطرناک است؟
جگر منبع غنی از ویتامین‌ها، مواد معدنی و پروتئین است که در حالت عادی و برای افراد غیر باردار به‌عنوان یک غذای سالم تلقی میشود. این ماده غذایی حاوی ویتامین A فعال یا همان رتینول است. باید دانست خوردن دل و جگر در بارداری به‌ویژه در سه ماهه اول به جنین در حال رشد آسیب وارد میکند. علاوه بر این، خوردن جگر گوساله در بارداری گاهی موجب مسومیت زنان باردار میشود که این مسمویت ممکن است به زایمان زودرس بیانجامد. به همین دلیل بسیاری از متخصصین زنان و زایمان، خوردن جگر و دل را در بارداری به هیچ عنوان توصیه نمی‌کنند.
خوردن جگر گاو در بارداری، حتی به میزان یک قطعه کوچک، سه برابر حداکثر مصرف روزانه، نوع فعال ویتامین A به بدن مادر وارد کند. به همین منظور بسیاری از متخصصان پیشنهاد میکنند که روزانه، مجموعاً بیشتر از ۱۰۰۰ واحد بین‌المللی از نوع فعال ویتامین A را از مکمل‌ها، منابع حیوانی و غذاهای غنی‌شده دریافت نکنید. به همین دلیل بهتر است در دوران بارداری خوردن جگر مرغ، جگر سفید و دل و قلوه را محدود یا قطع کنید. حتی بسیار از پزشکان خوردن روغن جگر در دوران بارداری را نیز ممنوع اعلام کرده‌اند. در این مقاله از ژین طب قصد داریم به این سوال خانم‌های باردار پاسخ دهیم که آیا خوردن جگر در بارداری مضر است یا خیر.
عوارض خوردن جگر در بارداری
همانطور که در بالا خواندید خوردن جگر و قلوه در بارداری برای مادر مضر است. برخی عوارض خوردن جگر در بارداری عبارتند از:
- ویتامین A در جگر گوسفند و گوساله به‌گونه‌ای است که حتی در مقدار بسیار کم نیز برای جنین مضر خواهد بود و به او صدمه وارد میکند. کبد معمولا حاوی مقدار زیادی ویتامین A است. به همین دلیل با خوردن جگر سفید در دوران بارداری بیشتر از خوردن جگر و دل مرغ در بارداری ویتامین آ وارد بدن خود می‌کنید؛ بنابراین تا حد امکان از خوردن این نوع جگرها بپرهیزید.
- همانگونه که در بالا بیان شد، ویتامین A موجود در جگر به صورت فعال و رتینول است. از این رو با خوردن جگر در بارداری جنین دچار نقص عضو مادرزادی خواهد شد. این آسیب‌ها تنها نقص عضو ساده نیستند و ممکن است نقص عضو به‌صورت جهشی اتفاق بیفتد یا حتی به رشد سلول‌های سرطانی منجر شود. علاوه براین موارد، جگر دارای کلسترول بالایی است که سلامت مادر حامله را به خطر می‌اندازد و باعث فشار خون بالا شود.
جگر سفید در بارداری مجاز است؟
بر اساس مطالعات صورت گرفته، میزان پروتئین در جگر سفید کمتر از جگر سیاه است. این در حالی است که جگر سفید از نظر میزان چربی شبیه به جگر سیاه است. میزان کلسترول جگر سفید مشابه جگر سیاه و میزان آن از گوشت به نسبت بیشتر است. برخلاف جگر سیاه، میزان ویتامین A در جگر سفید کمتر است. براساس برخی مطالعات در 100 گرم جگر سیاه حدودا 36000 واحد ویتامین A وجود دارد. این در حالی است که در 100 گرم جگر سفید 36 واحد ویتامین A یافت میشود.
جالب است بدانید که پزشکان و متخصصین توصیه میکنند در خوردن جگر سفید در دوران بارداری به اندازه خوردن جگر در بارداری باید احتیاط کنید؛ بنابراین به هیچ وجه بیش از حد مجاز از هیچ یک از آنها مصرف نکنید.
ارزش غذایی جگر سفید
برخلاف تصور عموم متاسفانه جگر سفید یا همان شش ریه، ارزش غذایی زیادی ندارد. این جگر مانند گوشت به‌عنوان یک منبع پروتئینی برای رشد مفید است. علاوه بر مواردی که ذکر شد، جگر سفید دارای برخی ویتامین‌های مختلف نظیر E، D و B12 است. به همین دلیل این ماده غذایی برای رشد استخوان‌ها و همچنین درمان کم‌خونی موثر واقع میشود.
میزان کالری 100 گرم جگر سیاه گوسفندی که روی حرارت ملایم پخته شود برابر با 220 کالری انرژی و 2.5 گرم کربوهیدرات، 30.5 گرم پروتئین و 8.8 گرم چربی است.
خوردن چه مقدار جگر در دوران بارداری ضرر ندارد؟
بسیاری از مادران به دنبال میزان مشخصی برای مصرف جگر در طول دوران بارداری هستند. متاسفانه در حال حاضر هیچ مطالعه‌ای وجود ندارد که میزان دقیق مجاز خوردن جگر در بارداری را بیان کرده باشد. به همین دلیل، مطمئن‌ترین راه، پرهیز از خوردن جگر در بارداری است. در عوض می‌توانید از دیگر انواع گوشت‌های مفید در این دوره استفاده کنید.
اما شاید این سوال در ذهن شما وجود داشته باشد که اگر مادری ویار جگر کرد تکلیف چیست؟
به طور کلی مادر باردار در طول دوران بارداری می‌تواند 2500 واحد بین‌المللی ویتامین آ مصرف کند. مقدار بیشتر از آن به جنین آسیب وارد میکند و باعث نقص عضو مادرزادی خواهد شد. با وجود اینکه ویتامین آ موجود در جگر از نوع فعال است احتمالا این میزان برای مصرف جگر بسیار کمتر خواهد بود.
اگر مادر ویار جگر داشت می‌تواند در کل دوران بارداری یک یا دو بار به میزان بسیار کم جگر مصرف کند. در چنین شرایطی بسیاری معتقدند خوردن جگر مرغ در بارداری بهتر از جگر سفید است؛ زیرا رتینول کمتری در جگر مرغ وجود دارد.
خوردن جگر در سه ماهه اول بارداری
شاید تا به اینجا چندین بار این جمله را خوانده باشید که مصرف زیاد ویتامین A در رژیم غذایی به جنین آسیب میزند و موجب نقص‌های مادرزادی به ویژه در ماه‌های ابتدایی بارداری میشود.
خوردن جگر در بارداری به‌صورت روزانه و مستمر به هیچ عنوان در سه ماهه اول توصیه نمی‌شود. به همین دلیل در سه ماهه اول می‌توانید یک بار به میزان خیلی اندک از جگر استفاده کنید؛ زیرا در این ماه‌ها بدن جنین در حال شکل‌گیری است و ارگان‌های بدنی او بسیار حساسند و نیاز به مراقبت دارند. بسیاری از دانشمندان بر این باورند که مصرف بیش از حد ویتامین A روی جنین تاثیرات منفی می‌گذارد و نقص‌های مادرزادی جنین را در پی دارد.
بر اساس مطالعه‌ای در سال 1995، مادران حامله‌ای که بیش از 10000 واحد ویتامین آ در روز مصرف کنند (تقریبا 4 برابر حالت مجاز)، جنینشان در طی دو ماه اول در معرض ابتلا به برخی از نواقص نوزادی قرار خواهد گرفت. همچنین گزارش موسسه پزشکی (IOM) نشان می‌دهد زنان باردار نباید در روز بیش از 2565 واحد بین‌المللی ویتامین A مصرف کنند. نوع دیگر ویتامین A کاروتنوئید است که در اکثر میوهها و سبزیجات یافت میشود. این ویتامین آ با ویتامین آ موجود در جگر که از شکل روتینول است کاملا متفاوت است؛ بنابراین لازم نیست نگران ویتامین A موجود در میوهها و سبزیجات باشید؛ زیرا هیچ خطری شما و جنینتان را تهدید نمی‌کند.
بدن انسان به طور معمول ویتامین A را به حد معمول از برخی مواد غذایی مانند بتاکاروتن که در سبزیجات زرد و سبز یافت میشود، به دست میآورد. مصرف این مواد خام در طول بارداری هیچ محدودیتی ایجاد نمی‌کنند. البته مصرف بیش از حد ویتامین A پیش‌ساخته شده که به نام رتینول معروف است باعث نقص عضو خواهد شد.
به طور کلی ویتامین A پیش‌ساخته در بسیاری از مکمل‌های ویتامین‌ها و برخی از غذاها مانند گوشت، تخم‌مرغ، محصولات لبنی و غلات صبحانه غنی شده یافت میشود.
خوردن جگر در سه ماهه دوم و سوم بارداری
در سه ماهه دوم و سوم معمولا اجزای بدن جنین شکل گرفته‌اند، اما هنوز به تکامل نرسیده‌اند. در این زمان عوامل محیطی کمتر روی جنین تاثیر می‌گذارند، اما احتمال خطر همچنان وجود دارد. خوردن جگر در سه ماهه دوم و همچنین خوردن جگر در سه ماهه سوم باز هم موجب نقص‌عضو جنین خواهد شد و نباید بیش از حد مشخص جگر مصرف کرد.
مادران در سه ماهه دوم و سوم حدودا 2500 واحد ویتامین A مصرف میکنند. چنانچه فرد حامله بیشتر از این مقدار ویتامین آ مصرف کند، در معرض خطر نقص و عوارض زایمان قرار خواهد گرفت. مادران باردار طی دوران بارداری علاوه بر جگر باید از مصرف مواد غذایی زیر نیز بپرهیزند:
- کلیه غذاهای حاوی جگر
- مکمل روغن جگر ماهی یا جگر کوسه
- داروها یا مکمل‌هایی که غلظت بالایی از ویتامین A به شکل رتینول دارند
- پرهیز محصولات پوستی حاوی رتینول
مسمومیت مادر باردار از طریق خوردن جگر
خوردن جگر در ماه آخر بارداری و سایر ماه‌ها ممکن است موجب مسمومیت مادر شود. بسیاری از متخصصان و پزشکان به این نتیجه رسیده‌اند که علاوه بر ویتامین A ممکن است در جگر آلوده به‌ویژه جگر گوسفند، با کتری‌هایی به نام لستریا موجود باشد. به همین دلیل خوردن جگر آلوده در دوران بارداری هم سلامت مادر و هم جنین را به خطر می‌اندازد و در برخی شرایط موجب زایمان زودرس میشود.
موارد بهداشتی طبخ جگر
در صورت ویار جگر به بانوان باردار توصیه میشود که از مصرف جگرهایی که در مغازه‌ها طبخ می‌شوند جدا بپرهیزند؛ زیرا ممکن است دام مورد نظر ناقل بوده یا در محیطی غیراستاندارد نگهداری شده باشد. برای این منظور بهترین راهکار استفاده از جگرهای خام بسته‌بندی شده است که تاریخ تولید و انقضا دارد. برای طبخ، ابتدا جگر را زیر آب بگیرید و بشویید. سپس آن را کاملا بپزید. مادران حامله باید از خوردن جگرهای خام یا نیم‌پز پرهیز کنند.
جایگزین جگر در بارداری چیست؟
جگر جدا از ضررها، برای مادر باردار سودهایی نیز دارد. برخی فواید جگر عبارتند از:
- منبع آهن: جلوگیری از کم‌خونی
- پروتئین: جهت رشد کودک مفید است
- اسید فولیک: جهت حفظ جنین در رحم مادر
- ویتامین :A جهت سلامت چشم و بینایی در بارداری
پس با این وجود، استفاده از جگر در طول دوره بارداری ضروری است. پس راهکار چیست؟ در پاسخ به این سوال باید گفت مادر حامله باید از مواد مغذی دیگر که حاوی این ویتامین‌هاست استفاده کند. برخی از این میوهها و سبزیجات عبارتند از:
- هویج
- سیب‌زمینی شیرین
- کدو حلوایی
- اسفناج
- شلغم
- چغندر
منابع جایگزین بالا علاوه بر اینکه برای سلامت چشم و تقویت سیستم ایمنی مفید هستند به‌عنوان منبع آنتی‌اکسیدان قوی نیز شناخته می‌شوند که برای سلامت مادر بسیار مفید و موثر است.
یادداشت پایانی
خوردن جگر در بارداری برای جنین مضر است و باعث نقص‌عضو در جنین میشود. به همین منظور بهتر است از آن در دوران بارداری استفاده نشود. در صورتی که خانم باردار ویار جگر داشت باید به میزان مجاز از آن استفاده کند تا به سلامت نوزادش آسیبی وارد نشود. برای دریافت فواید جگر، مادر می‌تواند منابع جایگزینی که در این مطلب بیان شد را مصرف کند.
