عوارض بی خوابی و تاثیر آن بر جسم و روح؛ خوب بخوابید تا بهتر بیدار بمانید
عوارض بیخوابی و عدم درمان آن گاهی آنقدر جدی و مضر خواهند بود که می‌توانند زندگی افراد را به خطر بیاندازند. از این عوارض می‌توانیم به اختلالات روانی، بیماری‌های قلبی، فشارخون بالا، دیابت و حتی سکته اشاره کنیم.
می‌توان گفت که عوارض بیخوابی طولانی مدت می‌توانند مانند یک زنجیره عمل کنند و هر کدام باعث و بانی مشکل دیگر شوند. به عنوان مثال عدم خواب کافی در طولانی مدت باعث افزایش فشارخون میشود. سپس فشار خون بالا می‌تواند باعث بیماری‌های قلبی و در آخر سکته شود.
تنها راه مقابله با عوارض بیخوابی درمان آن در اسرع وقت است؛ زیرا راهکارهای درمانی می‌توانند از خطرات احتمالی سلامت روان و جسم افراد جلوگیری کنند. برای آشنایی با عوارض بیخوابی و راه‌های مقابله با آن این مقاله از مجله پزشکی مسیر را مطالعه کنید.
بی خوابی چیست و چرا باید آن را درمان کرد؟
تقریبا همه افراد هر از گاهی بیخوابی را تجربه می‌کنند. عواملی مانند استرس، جت لگ (اختلاف ساعت منطقه‌ای به دلیل پروازها طولانی مدت) یا حتی رژیم غذایی می‌توانند بر توانایی ما برای داشتن خواب باکیفیت تاثیر بگذارند. باید ابه طور کلی عدم توانایی در به خواب رفتن و سریع از خواب بیدار شدن را بیخوابی می‌گویند.
بی خوابی هایی که زندگی تان را مختل می کند
بیخوابی انواع مختلفی دارد که شامل موارد زیر میشود:
- بیخوابی مزمن (طولانی مدت): این نوع از بیخوابی یک ماه یا بیشتر طول می‌کشد
- بیخوابی حاد (کوتاه مدت): چند روز یا چند هفته ادامه خواهد داشت
- بیخوابی ثانویه: این نوع بیخوابی در اثر بیماری و مشکلات دیگر یا همراه با آن‌ها ایجاد میشود
- بیخوابی اولیه: این نوع از بیخوابی در اثر عوامل دیگر ایجاد نشده و خود مشکل اصلی است
تحقیقات و آمارها نشان‌می‌دهند که حدود 85 تا 90درصد از بی‌خوابی‌های مزمن از نوع ثانویه هستند.
چه چیزی باعث بیخوابی میشود؟ بی خوابی شبانه نشانه چیست؟
از عواملی که باعث ایجاد بیخوابی مزمن می‌شوند می‌توانیم موارد زیر را نام ببریم:
- فشارهای کاری و احساسی
- استرس و اضطراب شدید
- جت لگ
- عادات بد خواب
- خوردن دیروقت یک وعده غذایی سنگین
- مصرف زیاد کافئین نزدیک ساعات خواب
- استفاده از گوشی همراه یا بازی‌های ویدیویی قبل از خواب
دلایل پزشکی بیخوابی عبارتند از:
- اختلالات سلامت روان
- مصرف داروهای خاص مانند داروهای ضدافسردگی یا داروهای مسکن
- بیماری‌های مزمن مانند سرطان، بیماری قلبی و آسم
- دردهای مزمن
- سندروم پای بی‌قرار
- آپنه انسدادی خواب
چه عواملی در سبک زندگی خطر و عوارض بیخوابی را افزایش می‌دهند؟
دلایل زیادی وجود دارد که باعث ایجاد بیخوابی می‌شوند. بسیاری از آن‌ها با عادات روزانه، سبک زندگی و شرایط شخصی افراد مرتبط هستند. این موارد عبارتند از:
- برنامه خواب نامنظم
- خوابیدن در طول روز
- شیف‌های شغلی که شامل کار شبانه هستند
- بی‌تحرکی و عدم ورزش
- استفاده از وسایل الکترونیکی مانند لپتاپ و تلفن همراه در رختخواب
- داشتن یک محیط خواب با نویز یا نور زیاد
- درگیری‌های ذهنی و استرسی مانند مرگ یکی از عزیزان
- هیجان در مورد یک رویدادی در آینده
پرهیز از مصرف موادی که سبب بی خوابی می‌شوند؟
به نظر می‌رسد که استفاده از بعضی مواد تاثیر منفی بر خواب داشته باشد. این شامل مواد زیر خواهد شد:
- کافئین
- نیکوتین
- الکل
- مواد مخدر
- داروهای سرماخوردگی
- قرص‌های رژیمی
- انواع خاصی از داروهای تجویزی
علائم بیخوابی؛ چگونه بفهمیم بی خواب شده‌ایم؟
علائم بیخوابی شامل موارد زیر است:
- مشکل در خوابیدن
- خیلی زود از خواب بیدار شدن
- از خواب بیدار شدن و عدم توانایی در دوباره خوابیدن
- نگرانی از بی‌خوابی‌های بعدی
- خستگی و کسل بودن بعد از بیدار شدن
- تحریک‌پذیری و سایر تغییرات خلقی
- مشکل در تمرکز یا به خاطر سپردن
- انواع سردرد
عوارض بیخوابی و اثراتی که بر سلامت انسان دارد
به طور معمول بیخوابی حاد بعد از چند وقت از بین می‌رود و راه مقابله و درمان آن راحت‌تر است؛ اما بیخوابی مزمن باعث بروز عوارض مختلفی بر سلامت جسم و روان افراد خواهد شد.
طبق آمار و تحقیقات انجام شده بیخوابی می‌تواند خطر ابتلا به مشکلات سلامت روان، بیماری‌های جسمی و حوادث را افزایش دهد. پس با این اوصاف عوارض بیخوابی به سه دسته زیر تقسیم می‌شوند:
عوارضی بیخوابی بر سلامت جسمی افراد
این عوارض و خطرات شامل موارد زیر هستند:
- سردرد
کم‌خوابی و بیخوابی یکی از علل شایع سردرد است و همچنین از محرک‌های سردردهای میگرنی به شمار می‌رود. همچنین باید گفت که سردرد نیز می‌تواند عاملی برای بیخوابی باشد.
- حملات آسم
آسم از جمله بیماری‌های دستگاه تنفسی است که باعث میشود راه‌های هوایی در ریه‌ها باریک شوند. این بیماری اغلب باعث سخت شدن و عدم راحتی در خواب خواهد شد. از طرف دیگر بیخوابی مدام و طولانی مدت نیز می‌تواند رفته رفته باعث افزایش احتمال ابتلا به آسم در افرادی که در معرض این بیماری هستند شوند.
ضعیف شدن سیستم ایمنی بدن
هنگامی که بدن به اندازه کافی نخوابد، زمان سخت‌تری برای مقابله با عفونت و سایر بیماری‌ها خواهد داشت. همچنین کم‌خوابی باعث افزایش التهاب در بدن میشود و همین موضوع باعث تضعیف سیستم ایمنی بدن شده و این سیستم نمی‌تواند به صورت معمولی به کار خود ادامه دهد. التهاب مداوم همچنین ممکن است یک عامل خطر برای بسیاری از شرایط سلامتی باشد.
حساسیت به درد یا کاهش آستانه درد
تحریک‌پذیری، استرس، اضطراب و سایر عوارضی بیخوابی می‌توانند باعث بی‌حوصلگی و همچنین حساسیت به درد شوند. در این شرایط کوچک‌ترین ضربات، فشار یا حادثه می‌توانند باعث شوند که فرد درد زیادی را حس کند.
افزایش التهابات
بیخوابی باعث ایجاد پاسخ‌های التهابی در بدن میشود. در صورت افزایش مدت بیخوابی این التهابات می‌تواند بر سایر اندام و سیستم‌های بدن آسیب برسانند و باعث ایجاد مشکلاتی در آن‌ها شوند.
چاقی
کارشناسان معتقدند که کمبود خواب ممکن است بر بخشی از مغز که گرسنگی را کنترل می‌کند، تاثیر بگذارد. هنگامی که به اندازه کافی نمی‌خوابید، ممکن است کالری بیشتری نسبت به نیاز واقعی بدن خود مصرف کنید. که منجر به افزایش وزن میشود.
دیابت
بیخوابی مزمن احتمال کنترل ضعیف قندخون و ابتلا به دیابت نوع دوم را بیشتر می‌کند. این نمونه از عوارض بیخوابی به ویژه برای افراد زیر 40 سال بیشتر صادق است. هر چه مدت بیخوابی طولانی‌تر شود، خطر ابتلا به دیابت افزایش می‌یابد.
فشارخون بالا
فشارخون به طور طبیعی در هنگام خواب پایین می‌آید. کاهش میزان زمان خواب باعث میشود که فشارخون در بخش بیشتری از روز بالا باشد. پس می‌توان گفت که یکی از عوارض بیخوابی افزایش فشار خون بوده که اگر برای مدت طولانی ادامه یابد می‌تواند خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی و سکته را افزایش دهد.
بیماری‌های قلبی
خواب ضعیف و مداوم خطر ابتلا به مشکلات قلبی مانند ضربان قلب نامنظم، نارسایی قلبی و بیماری عروق کرونر قلب را افزایش می‌دهد. کمبود خواب همچنین باعث کاهش فعالیت و ورزش میشود و همین موضوع احتمال بیماری‌های قلبی را افزایش خواهد داد.
همچنین یکی دیگر از عوارض بیخوابی استرس است که افزایش آن می‌تواند بر سلامت قلب اثر بگذارد.
سکته
یکی از عوارض بیخوابی افزایش احتمال فشارخون و بیماری‌های قلبی است که می‌توانند منجر به سکته شوند.
عوارض بیخوابی بر سلامت روان
بیخوابی می‌تواند احتمال ابتلا به مشکلات روانی را افزایش دهد. از این مشکلات می‌توانیم موارد زیر را نام ببریم:
- اضطراب
- سردرگمی و ناامیدی
- اختلالات استرسی
- افسردگی
بیخوابی طولانی مدت افراد را 10 برابر بیشتر در معرض افسردگی و مشکلات روانی قرار می‌دهد. باید گفت که بیخوابی و افسردگی رابطه مستقیمی با هم دارند و یک چرخه معیوب را ایجاد می‌کنند.
- سوء مصرف مواد مخدر
برخی افراد امکان دارد که برای رفع بیخوابی خود از مواد مخدر یا الکل استفاده کنند. همچنین بسیاری از داروهای خواب‌آور باعث ایجاد عادت و وابستگی فرد به مصرف آن‌ها می‌شوند.
افزایش خطر حوادث از جمله عوارض بیخوابی
بیخوابی می‌تواند با ایجاد حواس‌پرتی، عدم تمرکز، خواب‌آلودگی و موارد دیگر احتمال بروز حوادث و مشکلات زیر را افزایش دهد:
- تصادف رانندگی و حتی تصادف در هنگام پیاده‌روی
- افزایش احتمال لیز خوردن و افتادن از پله به دلیل عدم تمرکز و حواس‌پرتی
- کاهش عملکرد فرد در محل کار یا مدرسه
- کاهش میل جنسی
مطالعات نشان می‌دهد که بین بیخوابی و اختلال نعوظ در مردان ارتباطی وجود دارد. بدون خواب کافی، نعوظ دشوارتر است. این موضوع برای زنان باعث کاهش میل جنسی خواهد شد.
- عدم تمرکز و مشکلات حافظه
یکی از عوارض بیخوابی عدم کارکرد درست مغز است. در این شرایط فرد نمی‌تواند تمرکز کند و درست تصمیم بگیرد و همچنین حافظه کوتاه مدت آن دچار آسیب میشود.
- کاهش امید به زندگی
داشتن بیخوابی می‌تواند امید به زندگی را کاهش دهد. زیرا طبق آمار بیخوابی حدود 12درصد خطر مرگ را افزایش می‌دهد.
عوارض بیخوابی در دوران بارداری
در طول دوران بارداری بدن مادر علاوه بر تغذیه سالم و آرامش فکری، به خواب کافی نیز نیاز دارد؛ زیرا بدن مادر در حال مراقبت و رشد یک جنین است. از عوامل ایجادکننده بیخوابی در این دوران می‌توانیم به کمردرد ناشی از بارداری، تکرر ادرار، اضطراب، افسردگی و عدم راحتی در هنگام خواب به دلیل شرایط بارداری اشاره کنیم.
عدم درمان بیخوابی بارداری می‌تواند عوارضی به دنبال داشته باشد. از عوارض بیخوابی در دوران بارداری می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:
- ایجاد فشارخون بالا در دوران بارداری
- ابتلا مادر به دیابت بارداری
- زایمان زودرس
- طولانی شدن مدت زمان زایمان طبیعی
- افزایش احتمال سزارین
عوارض بیخوابی کودکان
بیخوابی در کودکان می‌تواند عوارض مختلفی ایجاد کند که از آن‌ها می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:
- عدم تمرکز در خانه و مدرسه
- کاهش حافظه
- بی‌قرار و ناآرامی به دلیل کمبود خواب
- بی‌اشتهایی یا پرخوری شدید
- اختلال در رشد
- ضعف در سیستم ایمنی بدن
- سردرد
- کمبود انرژی و عدم فعالیت
- تحریک‌پذیری و حساس شدن
درمان قطعی بی خوابی و مدیریت آن
تنها راه مقابله با عوارض بیخوابی درمان آن است. راهکارهای زیادی برای درمان بیخوابی وجود دارد که افراد می‌توانند قبل از مراجعه به پزشک بعضی از این راهکارهای ساده را انجام دهند. سپس در صورت عدم جواب‌دهی این راهکارها برای درمان روش‌های پزشکی را انتخاب کنند.
در ادامه با روش‌های مختلف درمان بیخوابی بزرگسالان و افراد مختلف آشنا خواهیم شد، با ما همراه باشید:
درمان بیخوابی با تغییر سبک زندگی
تغییر در سبک زندگی و همچنین رعایت بهداشت خواب می‌تواند به افراد مختلف در تنظیم خواب و درمان بیخوابی کمک کند. همچنین باید گفت که این روش‌ها هیچ‌گونه عوارضی ایجاد نمی‌کنند.
تغییرات لازم برای رفع بیخوابی و بهداشت خواب شامل موارد زیر است:
- خوابیدن و بیدار شدن در زمان مشخص، به ویژه آخر هفته‌ها و روزهای تعطیل
- ایجاد اتاق خوابی ساکت، تاریک و خنک
- عدم استفاده از تلویزیون و لوازم الکتریکی هوشمند در اتاق خواب
- عدم بازی‌های ویدیویی و تلویزیون یک ساعت قبل از خواب
- عدم مصرف آب و مایعات زیاد نزدیک زمان خواب
- اجتناب از خوردن مواد غذایی سنگین یا زیاد قبل از خواب
- گرفتن دوش آب گرم برای راحت خوابیدن
- انجام ورزش در طول روز و عدم بی‌تحرکی
- عدم ورزش‌های سنگین یا فعالیت‌های شدید قبل از خواب
- گوش دادن به موسیقی ملایم یا خواندن کتاب
مصرف مکمل‌های ملاتونین؛ کمبود کدام ویتامین باعث بیخوابی میشود
ملاتونین یک هورمون طبیعی در بدن است که بعد از غروب خورشید کم‌کم ترشح شده و باعث ایجاد خواب‌آلودگی میشود. امروزه شرکت‌های دارویی مکمل‌هایی حاوی این ماده تولید کرده‌اند که به رفع بیخوابی کمک می‌کند.
مصرف مکمل‌های ملاتونین بدون نسخه می‌تواند زمان خواب را تنظیم کند. مصرف زیاد ملاتونین باعث افزایش احساس خواب آلودگی و اختلال در چرخه خواب میشود. از دیگر عوارض بیش مصرفی این مکمل می‌توانیم به سردرد، حالت تهوع و تحریک‌پذیری اشاره کنیم.
درمان شناختی رفتاری راهی برای رفع و درمان بیخوابی بدون عوارض
در این روش فرد با کمک درمان‌گر عوامل و افکاری را که باعث بیخوابی آن می‌شوند را شناسایی می‌کند. سپس با کمک درمان‌گر به اصلاح و رفع این افکار منفی می‌پردازد و همچنین سعی می‌کند به درد و مشکل خود به گونه‌ای دیگر نگاه کند. این کار باعث درمان بیخوابی و ایجاد احساس بهتر در فرد میشود.
همچنین باید گفت که درمان شناختی رفتاری می‌تواند چرخه‌های نگرانی از بیخوابی را از بین ببرد. این ترس و نگرانی زمانی ایجاد میشود که با بروز بی‌خوابی‌های طولانی مدت فرد دچار ترس از بی‌خوابی‌های بعدی خواهد داشت.
مصرف داروهای خواب‌آور با توصیه پزشک
مصرف داروهای خواب‌آور می‌تواند بیخوابی را درمان کند؛ اما مصرف طولانی مدت آن‌ها عوارضی به همراه دارد. این داروها نمونه‌های مختلفی دارند که از آن‌ها می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:
- دوکسپین
- استازولام
- زولپیدم
- زالپلون
- رامیلتون
- اسزوپیکلون
- بنزودیازپین‌ها
- غیربنزودیازپین‌ها
- گیرنده‌های ملاتونین
- گیرنده‌های اورکسین
این قرص‌های تجویزی می‌توانند عوارض جانبی ایجاد کنند، مانند:
- سرگیجه
- اسهال و حالت تهوع
- خواب‌آلودگی
- واکنش‌های آلرژیک شدید
- مشکلات حافظه
- ایجاد وابستگی به مصرف و اعتیاد به این داروها
رایحه درمانی و تجربه خوابی آرام
اسانس‌ها مایعات معطر قوی هستند که از گیاهان، گل‌ها و درختان تولید می‌شوند. مردم اغلب این روغن‌ها را استنشاق می‌کنند یا آن‌ها را روی پوست خود ماساژ می‌دهند تا علائم بیماری‌های مختلف خود را کاهش دهند، به این عمل رایحه درمانی می‌گویند.
تحقیقات مختلفی نشان داده که رایجه درمانی می‌تواند به طور بالقوه کیفیت خواب را بهبود ببخشد. از جمله اسانس‌های مناسب برای تقویت خواب می‌توانیم موارد زیر را نام ببریم:
- بابونه رومی
- چوب سدر
- اسطوخودوس
- چوب صندل
- پرتقال
همچنین نتایج به دست آمده از تحقیقاتی در سال 2020 میلادی نشان داده که اسانس اسطوخودوس و نعناع فلفلی به بهبود کیفیت خواب بیماران قلبی کمک می‌کند.
مقابله با عوارض بیخوابی و درمان آن با روش‌های طب سنتی
روش‌های مختلفی برای درمان بیخوابی با طب سنتی وجود دارد که کاملا بی‌ضرر و مفید هستند. از این روش‌های می‌توانیم نمونه‌های زیر را مثال بزنیم:
- مصرف دمنوش‌های گیاهی مانند گل گاوزبان، اسطوخودوس، بهار نارنج و سنبل‌الطیب
- استفاده از تخم کدو حلوایی
- استفاده از روغن‌های گیاهی برای ماساژ
- مصرف چای سبز یک تا دو ساعت قبل از خواب
- انجام ورزش تای چی یا یوگا
خواب آرام، زندگی‌تان را سرو سامان می‌دهد
به طور کلی همه افراد چه بزرگسالان و چه کودکان برای سلامتی به خواب کافی نیاز دارند. بیخوابی می‌تواند روی کیفیت زندگی اثر بگذارد و زندگی کاری، اجتماعی و خانوادگی افراد را تحت تاثیر قرار دهد.
از عوارض بیخوابی کوتاه مدت می‌توانیم به عدم تمرکز کافی، گیجی، بی‌حوصلگی وتحریک‌پذیری در طول روز اشاره کنیم. اگر بیخوابی ادامه‌دار شود می‌تواند عوارض جدی‌تری ایجاد کند که از آن‌ها می‌توانیم به اختلالات روانی مانند افسردگی، استرس و اضطراب شدید و همچنین بیماری‌هایی مانند فشارخون بالا، دیابت و بیماری‌های قلبی اشاره کنیم.
پس باید گفت که عوارض بیخوابی می‌توانند رفته رفته زندگی را تحت شعاع خود قرار داده و کیفیت زندگی و حتی امید به زندگی را کاهش دهند. به همین دلیل درمان آن مهم بوده و باید جدی گرفته شود. از راه‌های درمان بیخوابی می‌توانیم به درمان شناختی رفتاری، مصرف داروهای خواب‌آور و مکمل‌ها اشاره کنیم.
سوالات متداول در زمینه عوارض بیخوابی
آیا ژنتیک را هم می توان از علل عوارض بیخوابی دانست؟
بله . ژنتیک هم ممکن است از دلایل عوارض بی خوابی باشد.
آیا بی خوابی خطرناک است؟
ممکن است عوارض بیخوابی بر تمام عملکرد بدن اثر بگذارد اما درمان پذیر است.
مهمترین آزمایش برای تشخیص عوارض بی خوابی چیست؟
آزمایش تیروئید در تشخیص این بیماری کمک می کند.
