خطرات دوران بلوغ؛ از رقص هورمون‌ها تا اختلالات رفتاری
خطرات دوران بلوغ، مسئله‌ای است که ذهن بسیاری از والدین را به خود مشغول و نگرانی‌های آن‌ها را دو چندان کرده. دوران بلوغ با انواع مشکلات و بحران‌های روحی و جسمی همراه است. نوجوانی با ظهور و تشدید ریسک‌پذیری مشخص می‌شود، به طوری که بلوغ به عنوان آسیب‌پذیری از رفتارهای پرخطر در طول این دوره رشد مطرح شده است.
بلوغ یک دوره از تغییرات فیزیولوژیکی و روانی اجتماعی است که در بلوغ جنسی به اوج خود می‌رسد و انتقال از کودکی به نوجوانی را مشخص می‌کند. یافته‌ها به طور کلی نشان می‌دهد که بلوغ پیشرفته با رفتارهای پرخطر مانند مصرف مواد مرتبط است.
در ادامه قصد داریم در ارتباط با خطرات دوران بلوغ مطالبی را عنوان کنیم. با مجله پزشکی ژین طب همراه شوید.
بلوغ چگونه رخ می‌دهد؟
بلوغ زمانی شروع می‌شود که غده هیپوفیز هورمون‌هایی را ترشح می‌کند و به بدن سیگنال می‌دهد تا تولید هورمون‌های جنسی استروژن و پروژسترون (در دختران) یا تستوسترون (در پسران) را افزایش دهد و باعث ایجاد ویژگی‌های جنسی ثانویه شود. در دختران، بلوغ به طور معمول با رشد سینه بین سنین 8 تا 13 شروع می‌شود و با قاعدگی پایان می‌یابد. در پسران، بلوغ به طور متوسط بین 9 تا 14 سالگی و با رشد اندام‌های جنسی شروع می‌شود و با موهای صورت و تغییر در صدا همراه خواهد شد.
بلوغ زودرس چگونه رخ می‌دهد؟
بلوغ زودرس زمانی اتفاق می‌افتد که بلوغ در سنین پایین‌تر آغاز می‌شود؛ اما خطرات دوران بلوغ زودرس منحصر به کودکانی نیست که قبل از تولد هشت سالگی بلوغ را تجربه می‌کنند. وقتی کودک زودتر از همسالان خود رشد می‌کند، اثرات طولانی‌مدتی بر سلامت روان او خواهد داشت.
بلوغ زودرس چه خطراتی با خود به همراه دارد؟
طبق تحقیقات انجام شده دخترانی که زودتر از همسالان خود به بلوغ می‌رسند، میزان افسردگی در آن‌ها افزایش می‌یابد. در حالی که پسرانی که زودتر به بلوغ می‌رسند در ابتدا سطوح پایین‌تری از افسردگی نسبت به پسرانی که دیرتر به بلوغ می‌رسند دارند و به مرور زمان نشانه‌هایی از افزایش اضطراب، تصور منفی از خود و استرس بین فردی را نشان می‌دهند.
تحقیقات دیگر نشان می‌دهد که بلوغ زودرس به ویژه برای دختران سخت‌تر است. در پسران،بلوغ زودرس به جای اختلالات کامل، هم با علائم درونی (مانند اضطراب) و هم با علائم بیرونی (مانند مصرف دخانیات) مرتبط است. اما برای دختران اینطور نیست، در بین دختران نوجوان بلوغ زودرس بیشتر با اختلالات افسردگی، اختلالات مصرف مواد، اختلالات خوردن و اختلالات رفتاری مخرب همراه است.
بلوغ چه پیامدهای منفی بر سلامت روان کودکان و نوجوانان دارد؟
- بلوغ در واقع زمان رشد حیاتی فرد است و در ایجاد مهارت‌های اجتماعی نقش بسیار مهمی دارد. افراد جوان ممکن است در صورت بلوغ زودهنگام با خطر بیشتری از مشکلات سلامت روان مواجه شوند. مواردی که در سنین نوجوانی شایع‌تر هستند عبارتند از اضطراب و افسردگی، اختلالات خوردن، اختلال سلوک (رفتارهای جدی ضد اجتماعی)، اختلال نقص توجه ، بیش فعالیADHD) ) و آسیب به خود.
- تحقیقات نشان می‌دهد خطر آسیب به خود برای پسران و دخترانی که بلوغ زودرس را تجربه می‌کنند افزایش می‌یابد. 32درصد از دختران 15 ساله و 11درصد از پسران 15 ساله در دوران بلوغ تجربه خودآزاری داشته‌اند. این در حالی است که بسیاری از جوانان می‌توانند دوران نوجوانی خود را بدون مشکل و با مذاکره با اطرافیان و به ویژه مادر و پدر بگذرانند. با این حال برای کسانی که در شرایط سلامت روانی به سر می‌برند نیز شروع بلوغ ممکن است باعث بروز علائم روحی و جسمی شود.
- فشار همسالان نیز ممکن است بر تصمیم گیری صحیح نوجوانان تاثیر بگذارد و باعث رفتارهای پرخطر، مانند مصرف مواد مخدر یا الکل در آن‌ها شود. برخی نوجوانان اضطراب بیشتری در مورد تصویر بدن خود پیدا می‌کنند که به نوبه خود می‌تواند منجر به اختلالات خوردن شود.
- در دوران بلوغ جوانان ممکن است به دنبال افزایش استقلال از والدین و بزرگ‌ترهای خود باشند که می‌تواند منجر به درگیری‌های احتمالی در خانه شود.
- کنجکاوی‌های جنسی اولیه خطرات دوران بلوغ را افزایش می‌دهد چرا که می‌تواند موجب استثمار جنسی شود. در این میان والدین باید در نظر داشته باشند که ترکیبی از یک سیستم خودتنظیمی نابالغ و برخورد با احساسات نیز ممکن است مشکلاتی ایجاد کند.
- این نکته نیز قابل دکر است که افزایش فشار برای پیشرفت تحصیلی و امتحانات که تقریبا همزمان با بلوغ اتفاق می‌افتد ممکن است باعث افزایش استرس نوجوانان و بالا رفتن خطرات دوران بلوغ شود.
علائم و نشانه‌های بحران‌های روحی و روانی دوران بلوغ چیست؟
تغییر قابل توجه و مداوم در رفتار یا حالت عاطفی در زمان بلوغ مشاهده می‌شود که عبارتند از:
- پرخاشگرتر یا گوشه‌گیرتر
- عادات غذایی وسواسی یا افراطی
- کاهش وزن شدید، افزایش وزن یا شواهدی از استفراغ بعد از غذا که نشان‌دهنده احتمال یک اختلال غذایی زمینه ای است
- نگرانی مربوط به آسیب به خود، شواهدی به شکل بریدگی یا آثار سوختگی در بدن آن‌ها
- فقدان انگیزه یا انرژی و از دست دادن علاقه به تکالیف مدرسه، سرگرمی‌ها و دوستان
- شواهدی از افزایش ریسک‌پذیری یا رفتارهای چالش‌برانگیز
- امتناع مداوم از رفتن به مدرسه یا مشکلات حضور و غیاب
افسردگی در دوران بلوغ چگونه خود را نشان می‌دهد؟
به طور کلی 10درصد از دختران و پسران 9 تا 15 ساله افسردگی و خطرات دوران بلوغ را تجربه می‌کنند. شایان ذکر است که پسران در دوران پیش از بلوغ بیشتر دچار افسردگی می‌شوند، این در حالی است که در دوران بلوغ و بعد از آن میزان افسردگی در دختران دو برابر افزایش می‌یابد.
افسردگی که از خطرات دوران بلوغ نوجوانان محسوب می‌شود را باید جدی گرفت، چرا که احتمال بروز خودزنی یا خودکشی در این سنین افزایش می‌یابد، افسردگی دوران بلوغ علائمی را با خود به همراه دارد که عبارتند از:
- نگرانی از دست دادن عزیزان
- خستگی و کمبود انرژی
- مشکل در تمرکز
- افت تحصیلی
- اختلالات خواب
- گریه‌های بی دلیل
استرس و اضطراب در دوران بلوغ چگونه خود را نشان می‌دهد؟
والدین با تدبیر می‌توانند خطرات دوران بلوغ فرزند خود را به حداقل برسانند. والدین و مراقبان و بزرگ‌ترهای کودکان باید بدانند که آن‌ها در دوران بلوغ استرس و اضطراب شدیدی را تحمل می‌کنند، بنابراین در این برهه از زمان باید حمایت خود را از فرزندان‌شان دوچندان کنند تا آن‌ها دچار مشکلات روحی حاد، مشکلات تحصیلی و دیگر مسائل اجتماعی نشوند. نشانه‌های بروز استرس در نوجوانان عبارتند از:
- احساس درد مداوم در قسمت‌های مختلف بدن
- بروز پرخاشگری‌های شدید
- احساس نگرانی
- مشکلات یادگیری
خطرات دوران بلوغ نوجوانان چیست؟
مصرف مواد مخدر و الکل
اعتیاد به مواد مخدر و الکل یکی از مهم‌ترین خطرات دوران بلوغ محسوب می‌شود. نوجوانان در دوران بلوغ تحت فشارهای عاطفی و اجتماعی زیادی قرار می‌گیرند؛ بنابراین والدین باید همواره خطرات دوران بلوغ را در نظر داشته باشند و آموزش‌ها و آگاهی‌های لازم را به منظور پیشگیری از ابتلای آن‌ها به هر نوع اعتیادی بدهند.
گفتنی است که یکی از مهم‌ترین جنبه‌های اعتیاد غرق شدن در منجلاب آن است؛ چرا که در ابتدا شاید علائم مشخص و واضحی نداشته باشد و پس از پیشروی نوجوان و زمانی که غرق در اعتیاد شده است به مرور نشانه‌هایی بروز پیدا کند.
بسیاری از آسیب شناسان اجتماعی به والدین توصیه می‌کنند که عادات و علایق فرزندان خود را به خوبی زیر نظر داشته باشند تا هر گونه تغییری در عملکرد و رفتارهای آن‌ها را متوجه شوند.
بعضی از نشانه‌های رفتاری مصرف مواد مخدر در نوجوانان عبارتند از:
- درخواست‌های مالی پی در پی
- خودداری از برقرار کردن تماس چشمی
- تمایل به بیرون رفتن‌های زیاد
- بی‌نظمی و بی‌مسئولیتی
- دروغ‌گویی و انزوا
- فرار از مدرسه
- افت تحصیلی
- قطع ارتباط با دوستان
نشانه‌های ظاهری و جسمی مصرف مواد مخدر در نوجوانان نیز عبارتند از:
- ناتوانی در انجام کارهای روزمره
- احساس خستگی مفرط
- انجام فعالیت بیش از حد
- چشمان خونی و صورت متورم
- افزایش یا کاهش وزن شدید
- آبریزش بینی
اختلالات خوردن
اختلالات خوردن در سن بلوغ که از خطرات دوران بلوغ محسوب می‌شود شامل پرخوری عصبی و بی‌اشتهایی عصبی است.
برخی نوجوانان برای داشتن اندام مناسب یا به بیان دیگر برای داشتن اندامی لاغر دچار بی‌اشتهایی عصبی می‌شوند و تمام سعی خود را می‌کنند که هر روز کمتر از روز قبل غذا و مواد خوراکی دیگر را بخورند.
در پرخوری عصبی نوجوان به شدت میل به غذا دارد و در طول شبانه روز بارها و بارها اقدام به خوردن غذا و انواع خوراکی‌ها می‌کند و در پایان روز برای حفظ سلامت اندام خود و همچنین خلاصی از دردهای ناشی از پرخوری خود را مجبور به استفراغ می‌کند و یا از راه‌های دیگر سعی می‌کند غذا را از بدن خود خارج کند.
گاهی اوقات برخی از نوجوانان برای حضور در بعضی از مسابقات ورزشی خود را ملزم به لاغر بودن می‌کنند مانند ژیمناستیک، دو و میدانی، باله. همین موضوع می‌تواند اختلالات خوردن در دوران بلوغ را افزایش دهد.
البته که برخی نوجوانان به دلیل ابتلا به وسواس‌های فکری و ایده‌آل‌های سخت‌گیرانه در ارتباط با اندام خود دائم در فکر لاغر نگه داشتن خود هستند و به خطرات دوران بلوغ دامن می‌زنند.
این نیز گفتنی است که مشکلات روانی همچون پرخوری یا کم‌اشتهایی عصبی نیز می‌تواند ریشه در ژنتیک و مشکلات خانوادگی داشته باشد. به هر حال اختلال خوردن در دوران بلوغ به هر دلیلی که باشد از خطرات دوران بلوغ است و نیاز به بررسی و رفع آن وجود دارد. این اختلال با علائم زیر همراه می‌شود:
- عادات غذایی غیرعادی
- افزایش یا کاهش وزن شدید
- مشکلات گوارشی شدید
- بروز مشکلات پوستی
- ضعیف شدن ناخن
- فعالیت بدنی شدید
- خرابی دندان‌ها
- اختلال در خواب
- ریزش مو
خودزنی
یکی دیگر از خطرات دوران بلوغ که بسیاری از نوجوانان با آن دست و پنجه نرم می‌کنند و باعث دل‌نگرانی خانوده‌ها شده است خودزنی و آسیب‌هایی است که نوجوانان به خود وارد می‌کنند.
طبق مطالعات انجام شده در این رابطه بسیاری از نوجوانانی که دچار اضطراب و استرس‌های شدید می‌شوند تا چند برابر بیشتر خود زنی می‌کنند. این آمار در دختران دوبرابر پسران است.
البته که عوامل دیگری همچون اعتیاد به مواد مخدر و الکل نیز می‌تواند آمار خودزنی در نوجوانان را افزایش دهد. گفتنی است که داشتن رابطه جنسی خارج از چارچوب در زمانی که بلوغ جنسی نوجوانان کامل نشده است نیز می‌تواند منجر به خودزنی شود.
یادداشت پایانی
دوران بلوغ نوجوانان دورانی بسیار حساس است که اگر والدین حمایت و صمیمیت کافی با فرزندان خود نداشته باشند خطرات دوران بلوغ، سلامت روحی و جسمی نوجوانان را تهدید می‌کند. بنابراین توصیه می‌شود خانواده‌ها و فرزندان‌شان در دوران بلوغ تحت نظر یک روانشناس مجرب باشند تا روانشناس با اعمال رویکردی مناسب خطرات دوران بلوغ را به حداقل برساند.
در این نوشتار سعی کردیم مطالبی را پیرامون خطرات دوران بلوغ بیان کنیم. امیدواریم مفید فایده واقع شود.
