علت درد پشت زانو | بررسی کامل ۱۱ علت پنهان و رایج + راه‌های تشخیص و درمان

وقتی درد، پشت زانو قایم می‌شود…

گاهی درد زانو، مستقیم و واضح نیست؛ نه هنگام دویدن، نه حتی موقع راه رفتن معمولی.
اما کافی‌ست پای خود را کمی خم کنید یا بخواهید از پله پایین بیایید—ناگهان دردی مبهم، درست پشت زانو، ظاهر می‌شود؛
دردی که گاهی همراه با تورم است و گاهی تا ساق پا تیر می‌کشد.
این درد شاید بی‌اهمیت به نظر برسد، اما در بسیاری از موارد، هشداری جدی از سوی بدن است.

در پشت زانو، ساختارهایی قرار دارند که کمتر شناخته‌شده‌اند، اما نقش بسیار مهمی در حرکت، ثبات و تعادل بدن دارند.
گاهی یک کیست کوچک در این ناحیه، و گاهی آسیب‌ دیدگی رباط صلیبی خلفی، می‌تواند باعث دردی شود که روزها و هفته‌ها ادامه پیدا کند.

در این مقاله از مجله پزشکی ژین‌طب، می‌خواهیم دقیق و کامل بررسی کنیم که علت‌های درد پشت زانو چیست؟ و چطور می‌شود بدون حدس و گمان، آن را به‌درستی تشخیص داد و درمان کرد.

علت درد پشت زانو چیست؟

۱. آسیب رباط صلیبی خلفی (Posterior Cruciate Ligament Injury)

درست در عمق زانو، دو رباط صلیبی قرار دارند که مثل دو طناب قوی، استخوان ران و ساق پا را به هم وصل می‌کنند و از حرکت‌های ناپایدار جلوگیری می‌کنند. یکی از این‌ها، رباط صلیبی خلفی است، که از پشت زانو عبور می‌کند.

اگر ضربه‌ی ناگهانی یا شدید به زانو وارد شود—مثلاً در تصادف رانندگی، وقتی زانو با داشبورد برخورد می‌کند—یا اگر زانو در حالت خم‌شده ناگهان بیش از حد کشیده شود (پدیده‌ای به نام هایپراکستنشن)، احتمال پارگی یا کشیدگی این رباط وجود دارد.

علائم آسیب رباط صلیبی خلفی:

• درد عمیق و تیرکشنده در پشت زانو، مخصوصاً موقع زانو زدن یا نشستن روی زمین
• ناپایداری زانو هنگام راه رفتن، مخصوصاً روی سراشیبی یا پله‌ها
• گاهی احساس ضعف یا لق شدن زانو
• در موارد مزمن، ممکن است با گذشت زمان، آسیب به غضروف یا آرتروز زودرس زانو ایجاد شود

برای تشخیص دقیق، پزشک ممکن است معاینه فیزیکی خاص انجام دهد و اگر مشکوک باشد، تصویربرداری با MRI یا رادیوگرافی تجویز می‌شود.

 اگر آسیب خفیف باشد، فیزیوتراپی و زانوبند کافی‌ست.
 اما در آسیب‌های شدید یا مزمن، گاهی نیاز به بازسازی جراحی رباط وجود دارد.

۲. کیست پوپلیتئال (Baker’s Cyst)

پشت زانو، حفره‌ای طبیعی وجود دارد به نام فضای پوپلیتئال. در برخی افراد، به‌ویژه آن‌هایی که دچار آرتروز یا التهاب مفصل هستند، مایع مفصلی اضافی در این فضا جمع می‌شود و باعث ایجاد یک کیسه پر از مایع (کیست) می‌شود. به این حالت، کیست پوپلیتئال یا بیکر گفته می‌شود.

این کیست چطور ایجاد می‌شود؟

تصور کنید زانو دچار التهاب شده (مثلاً در اثر آرتروز یا پارگی مینیسک). بدن برای کاهش اصطکاک، مایع بیشتری تولید می‌کند. این مایع به پشت زانو فشار می‌آورد و کیستی شبیه به یک بادکنک نرم زیر پوست شکل می‌گیرد.

علائم کیست پوپلیتئال:

• تورم قابل لمس در پشت زانو
• درد و احساس فشار، به‌ویژه هنگام خم کردن کامل پا یا نشستن طولانی
• در برخی موارد، این کیست ممکن است بترکد و مایع به سمت ساق پا نشت کند—احساس گرما، قرمزی، و درد ناگهانی در پشت ساق می‌تواند نشانه‌ی این اتفاق باشد

❗️توجه:
اگر پا دچار تورم، قرمزی و حساسیت ناگهانی شد، باید فوراً به پزشک مراجعه کرد چون ممکن است این علائم نشانه‌ی لخته شدن خون در وریدهای عمقی (DVT) باشد که یک وضعیت اورژانسی است.

درمان:

• بسیاری از کیست‌ها خودبه‌خود بهبود می‌یابند
• در صورت درد یا تورم شدید، پزشک ممکن است سونوگرافی تجویز کند
• در موارد شدید، تخلیه مایع یا درمان بیماری زمینه‌ای (مثل آرتروز) ضرورت دارد

۳. گرفتگی عضلات (Muscle Cramps)

اگر تا به حال ناگهان وسط شب با درد شدید در ساق پا از خواب پریده‌اید، احتمالاً با گرفتگی عضلات آشنا هستید. اما این گرفتگی‌ها فقط به ساق محدود نمی‌شوند—عضلات پشت زانو، مخصوصاً در پشت ران (همسترینگ)، نیز ممکن است دچار اسپاسم یا انقباض ناگهانی شوند.

چه چیزهایی باعث گرفتگی عضلات می‌شوند؟

• ورزش شدید یا طولانی‌مدت
• کم‌آبی بدن یا اختلال در تعادل الکترولیت‌ها (مثل پتاسیم و منیزیم)
• بارداری
• مصرف برخی داروها (مثل داروهای ادرارآور یا استاتین‌ها)
• برخی بیماری‌ها مانند اختلالات عصبی یا بیماری کبدی

علائم گرفتگی عضلات:

• درد ناگهانی و سفت‌شدن عضله، که گاهی چند ثانیه و گاهی تا ۱۰ دقیقه طول می‌کشد
• پس از پایان گرفتگی، احساس درد خفیف در همان عضله برای چند ساعت ممکن است باقی بماند
• گاهی گرفتگی‌ها شبانه اتفاق می‌افتند یا بعد از فعالیت زیاد

درمان:

• ماساژ ملایم و کشش عضله کمک‌کننده است
• نوشیدن آب کافی و مصرف غذاهای حاوی الکترولیت
• در صورت تکرار زیاد، بررسی پزشکی برای یافتن علت زمینه‌ای ضروری است

۴. تاندونیت کشکک زانو (زانوی جامپر)

در جلوی زانو، درست زیر کاسه‌ی زانو (کشکک)، یک تاندون محکم قرار دارد که کشکک را به استخوان ساق پا متصل می‌کند. اگر این تاندون به دلیل پریدن‌های مکرر یا فشارهای زیاد آسیب ببیند، دچار التهاب می‌شود—پزشکان به این وضعیت می‌گویند: تاندونیت کشکک یا به زبان رایج‌تر: زانوی جامپر (Jumper’s Knee).

چه کسانی بیشتر در معرض خطرند؟

ورزشکارانی که حرکات پرشی یا تغییر جهت ناگهانی زیاد انجام می‌دهند، مثل بسکتبالیست‌ها، والیبالیست‌ها و دوندگان سرعتی.

علائم زانوی جامپر:

• درد زیر کشکک، مخصوصاً هنگام پریدن یا بالا رفتن از پله
• احساس ضعف یا خستگی سریع در زانو
• خشکی و سفتی زانو، مخصوصاً بعد از استراحت
• مشکل در خم‌ و راست‌کردن کامل زانو

درمان:

• استراحت و کاهش فعالیت‌های پرشی
• فیزیوتراپی برای تقویت عضلات ران و کاهش فشار روی تاندون
• گاهی استفاده از بریس مخصوص کشکک یا یخ‌درمانی

۵. تاندونیت عضله دوسر ران (آسیب همسترینگ)

در پشت ران شما، سه عضله مهم وجود دارد که به آن‌ها مجموعاً می‌گویند همسترینگ. این عضلات به خم‌ شدن زانو کمک می‌کنند. یکی از این سه عضله، عضله دوسر ران است که به ناحیه پشت زانو متصل می‌شود.

وقتی این عضله یا تاندون آن بیش از حد کشیده شود—مثلاً در هنگام دویدن سریع یا توقف ناگهانی—ممکن است دچار کشش، التهاب یا حتی پارگی کامل شود. این حالت را پزشکان تاندونوپاتی عضله دوسر ران می‌نامند.

علائم آسیب همسترینگ:

• درد ناگهانی و تیز در پشت ران یا پشت زانو
• تورم و کبودی در محل آسیب
• ناتوانی در خم کردن کامل زانو یا ایستادن طولانی
• در موارد شدید، نیاز به عمل جراحی برای ترمیم عضله وجود دارد

درمان:

• استراحت، کمپرس سرد و مصرف داروهای ضدالتهاب
• تمرینات فیزیوتراپی برای بازگرداندن انعطاف و قدرت
• بازگشت کامل به فعالیت بدنی ممکن است چند ماه طول بکشد

۶. ضعف عضلات پشت پا

همه دردها ناشی از آسیب نیستند. گاهی اوقات، ضعف عضلات پشت ران و ساق پا به‌تنهایی می‌تواند باعث درد در پشت زانو شود—به‌خصوص در ورزشکاران یا افرادی که فعالیت فیزیکی بالا دارند.

مثلاً فوتبالیست‌ها، بسکتبالیست‌ها، یا افرادی که حرکات تند و برگشتی زیادی دارند (مثل تنیس یا هاکی)، اگر عضلات‌شان به‌خوبی تقویت نشده باشد، ممکن است فشار زیادی روی مفاصل و تاندون‌ها بیاید.

علائم:

• درد مبهم یا تیرکشنده در پشت زانو، به‌ویژه هنگام خستگی
• احساس ناپایداری یا ضعف در حین راه رفتن سریع یا پریدن
• اسپاسم‌های عضلانی مکرر

درمان:

• تمرینات کششی و تقویتی همسترینگ و عضلات ساق
• بهبود تعادل عضلات جلو و پشت ران
• اگر ضعف با درد همراه باشد، ممکن است نیاز به بررسی دقیق‌تری توسط پزشک باشد

۷. تاندونیت عضله گاستروکنمیوس (درشت‌نی‌ماهیچه‌ای)

در پشت ساق پا، دو عضله مهم قرار دارند: گاستروکنمیوس (بزرگ‌تر و سطحی‌تر) و سولئوس (عمیق‌تر). این عضلات نقش مهمی در خم کردن زانو و بالا بردن پاشنه پا دارند.

ورزش‌هایی که شامل دویدن ناگهانی، تغییر جهت سریع یا توقف‌های شدید هستند (مثل اسکواش، فوتبال، یا تنیس) می‌توانند باعث کشیدگی، التهاب یا حتی پارگی این عضله شوند. این وضعیت به‌ویژه وقتی رخ می‌دهد که عضله به‌طور ناگهانی و بیش از حد تحت فشار قرار گیرد.

علائم:

• درد ناگهانی در پشت ساق یا پشت زانو
• تورم و کبودی در عضله
• مشکل در ایستادن روی نوک پا یا بالا بردن پاشنه
• در موارد شدید، درد شدید و ناتوانی در حرکت طبیعی پا

درمان:

• در آسیب‌های خفیف:
  استراحت، کمپرس یخ، داروهای ضدالتهاب و فیزیوتراپی
• در پارگی شدید تاندون یا عضله:
  نیاز به جراحی، و دوره بهبودی تا ۶ ماه

۸. پارگی منیسک؛ وقتی بالشتک بین استخوان‌ها پاره می‌شود

در میان استخوان‌های زانو، یک تکه‌ی غضروفی به نام منیسک وجود دارد—مثل یک بالشتک نرم و محکم که کمک می‌کند استخوان‌ها به نرمی روی هم حرکت کنند.
هر زانو دو منیسک دارد، یکی در داخل و یکی در خارج، که وظیفه‌ اصلی‌شان جذب فشار و حفظ ثبات مفصل زانو است.

اما اگر این بالشتک ناگهان بچرخد یا بیش از حد تحت فشار باشد—مثلاً هنگام چرخیدن ناگهانی یا چمباتمه زدن شدید—می‌تواند پاره شود.
این اتفاق مخصوصاً در ورزشکاران یا افرادی که کارهای فیزیکی سنگین انجام می‌دهند، رایج است.
و با بالا رفتن سن؟ غضروف‌ها نازک‌تر و ضعیف‌تر می‌شوند، و احتمال پارگی بیشتر می‌شود.

علائم پارگی منیسک:

• صدای ترق یا ترکیدن در هنگام آسیب
• درد پشت یا داخل زانو که با راه رفتن بدتر می‌شود
• تورم، سفتی و ضعف زانو
• گاهی زانو قفل می‌کند یا «خالی می‌شود»
• تست پارگی مینیسک

درمان:

• در پارگی‌های خفیف: استراحت، یخ، بالا نگه داشتن پا و تمرینات فیزیوتراپی
• در موارد شدیدتر: جراحی آرتروسکوپی زانو برای ترمیم یا برداشتن بخش آسیب‌دیده منیسک

⛔️ اگر درد زانو دارید که به‌مرور بدتر می‌شود و نمی‌توانید به‌راحتی راه بروید، شاید منیسک پاره شده باشد. حتماً باید بررسی شود.

۹. آسیب رباط صلیبی قدامی؛ نگهدارنده اصلی ثبات زانو

درون زانو، چهار رباط قوی وجود دارد که استخوان‌ها را در کنار هم نگه می‌دارند. یکی از مهم‌ترین آن‌ها رباط صلیبی قدامی (ACL) است—این رباط مثل یک کمربند داخلی، مانع از حرکت بیش‌ازحد استخوان ساق پا به سمت جلو می‌شود.

وقتی در حال دویدن ناگهان تغییر جهت می‌دهید، یا با شدت می‌پرید و فرود اشتباه دارید، یا ضربه‌ای محکم به زانو وارد می‌شود (مثلاً در فوتبال)، این رباط ممکن است کشیده یا پاره شود.

علائم پارگی ACL:

• صدای تق یا پاپ در لحظه‌ی آسیب
• درد فوری همراه با تورم شدید زانو
• ناتوانی در راه رفتن یا ایستادن راحت
• احساس بی‌ثباتی یا لغزش زانو هنگام حرکت

درمان:

• آسیب خفیف: فیزیوتراپی، زانوبند، داروهای ضدالتهاب
• پارگی کامل: جراحی بازسازی ACL و بازگشت تدریجی به فعالیت در طی چند ماه

❗️نکته مهم: آسیب ACL گاهی با درد در جلو زانو خود را نشان می‌دهد، اما می‌تواند باعث درد در پشت زانو هم بشود—به‌خصوص وقتی تورم یا عدم ثبات، فشار مضاعفی ایجاد کند.

۱۰. کندرومالاسی؛ وقتی غضروف زانو فرسوده می‌شود

تصور کنید دو استخوان به آرامی روی هم می‌لغزند، بدون اینکه به هم ساییده شوند—این کار به کمک غضروف انجام می‌شود، ماده‌ای نرم و الاستیکی که مثل یک روکش محافظ بین استخوان‌ها قرار گرفته.

اما اگر این غضروف آسیب ببیند یا با گذر زمان فرسوده شود، استخوان‌ها مستقیم به هم ساییده می‌شوند، و این همان چیزی است که پزشکان به آن کندرومالاسی می‌گویند.
شایع‌ترین نوع آن، کندرومالاسی کشکک است، که غضروف زیر استخوان کشکک (کاسه زانو) را درگیر می‌کند.

علائم کندرومالاسی:

• درد مبهم یا تیرکشنده در پشت یا زیر کشکک زانو
• درد هنگام بالا رفتن از پله‌ها یا بلند شدن از حالت نشسته
• احساس ترق یا ساییدگی موقع خم و راست کردن زانو
• گاهی احساس اینکه زانو «گیر می‌کند» یا ضعیف شده است

درمان:

• در مراحل اولیه: داروهای ضدالتهابی، کمپرس سرد، زانوبند زاپیامکس تمرینات تقویتی عضله چهارسر ران
• در موارد پیشرفته: جراحی آرتروسکوپی برای صاف‌سازی سطح غضروف یا پیوند غضروف

☝️این عارضه به‌مرور پیشرفت می‌کند، پس تشخیص و درمان زودهنگام می‌تواند جلوی تخریب بیشتر را بگیرد.

11. ترومبوز سیاهرگی عمقی؛ علت درد پشت زانو

ترومبوز سیاهرگی عمقی یا ترومبوز وریدی عمقی، یک لخته خون است که در ورید عمیق داخل ساق پا ایجاد می‌شود. این عارضه به طور معمول یک پا را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

علائم لخته شدن خون در پا عبارتند از:

• درد در ساق پا یا ران، به خصوص زمانی که ایستاده‌اید
• تورم ساق پا
• تورم وریدهای پا
• گرم شدن پا
• سرخ شدن پوست

مهم است که ترومبوز سیاهرگی عمقی در سریع‌ترین زمان ممکن درمان شود. لخته خون می‌تواند آزاد شود و به ری‌ ها برود. هنگامی که یک لخته در شریان ریه گیر می‌کند، آمبولی ریه نامیده می‌شود. آمبولی ریه می‌تواند تهدیدکننده زندگی باشد.

ترومبوز وریدی عمقی با داروهای رقیق‌کننده خون درمان می‌شود. این داروها از بزرگ‌تر شدن لخته جلوگیری می‌کنند و از تشکیل لخته‌های جدید پیشگیری می‌نمایند. بدن شما در نهایت لخته را از بین می‌برد.

اگر لخته بزرگی دارید که خطرناک است، پزشک داروهایی به نام ترومبولیتیک را برای از بین بردن سریع‌تر آن تجویز می‌کند.