7 تغذیه کودک بیش فعال؛ آن‌ها مجاز به مصرف تمام غذاها نیستند!

تغذیه کودک بیش فعال می‌تواند بر رفتار و خلق و خوی کودک تاثیرگذار باشد. بیش فعالی از شایع‌ترین اختلالات رفتاری در سنین کودکی تا دوران بلوغ است. تقریبا 3 تا 5درصد از کودکان دچار بیش فعالی و مشکلات کم‌توجهی می‌شوند. گاهی این اختلال در کودکان با افزایش سن کمتر می‌شود، این در حالی است که در بعضی موارد تا سنین بزرگسالی نیز همراه فرد است.

طبق مطالعاتی که در سطح زندان‌ها انجام شده است از 25 تا 40درصد زندانیان در کودکی مبتلا به بیش فعالی بوده‌اند که درمان نشده‌اند. بنابراین بیش فعالی نیز از اختلالاتی است که اگر مورد بی‌توجهی قرار گیرد و درمان نشود می‌تواند خطرناک باشد و دردسرساز شود.

با توجه به بررسی‌های انجام شده تغذیه کودک بیش فعال در روند این اختلال بسیار تاثیرگذار است.

بسیاری از پزشکان توصیه می‌کنند تغذیه کودک بیش فعال باید طبق اصولی خاص پیش برود. به بیان دیگر ضروری است که در تغذیه کودک بیش فعال بایدها و نبایدهایی خاص رعایت شود.

در ادامه قصد داریم مطالبی را در باب بایدها و نبایدهای تغذیه کودک بیش فعال بیان کنیم. با مجله پزشکی ژین طب همراه شوید.

نگاهی سریع به تغذیه کودکان بیش‌فعال

• بیش فعالی یک اختلال رایج است که هوشیاری کودک را مختل می‌کند و بر عملکرد طبیعی مغز تاثیر می گذارد
• تغذیه کودک بیش فعال به شدت بر خلق و خوی او تاثیر گذار است
• در این اختلال یک کودک 2 ساله بیشتر از یک کودک 10 ساله فعال‌تر است و دامنه توجه و قدرت یادگیری کمتری دارد
• میوه‌هایی که حاوی ویتامین C و آنتی اکسیدان است برای آرام کردن حواس کودک بیش فعال مفید هستند
• یک رژیم غذایی غنی از پروتئین برای کودکانی که بیش فعال، تکانشی و کوتاه مزاج هستند، بسیار توصیه می‌شود
• سطوح پایین برخی از ریزمغذی‌ها از جمله آهن، منیزیم، روی، ویتامین B-6 و ویتامین D با بروز علائم بیش فعالی مرتبط هستند

نقش رژیم در تغذیه کودک بیش فعال

والدینی که نگران رفتارهای تکانشی و بیش فعالی فرزند خود هستند، باید از همان ابتدا به رژیم غذایی کودک خود توجه ویژه داشته باشند؛ چراکه کمبود بعضی از مواد مغذی در بدن کودک می‌تواند منجر به بروز بیش فعالی در او شود.

بیش فعالی یک اختلال رایج است که هوشیاری کودک را مختل می‌کند و بر عملکرد طبیعی مغز تاثیر می‌گذارد. در مراحل اولیه، یک رژیم غذایی متعادل با مواد مغذی با کیفیت می‌تواند به کاهش رفتار بیش فعالی کودک کمک کند.

رژیم غذایی کودک بیش فعال شامل چه مواردی است؟

در حالت ایده آل، عادات غذایی به مغز کمک می‌کند تا بهتر کار کند و علائمی مانند بی‌قراری یا عدم تمرکز را کاهش دهد. بنابراین والدین باید بر رشد و تغذیه کودکان بیش‌فعال خود تمرکز کنند و به موارد زیر توجه ویژه‌ای داشته باشند:

• تغذیه کلی
  مصرف بعضی غذاها ممکن است علائم بیش فعالی را کاهش و بعضی دیگر را افزایش دهند. در بعضی موارد، مواد خوراکی که به بهبود این اختلال کمک می‌کند در تغذیه کودک بیش فعال وجود ندارد.
• رژیم غذایی مکمل
  بعضی از پزشکان باور دارند در صورتی که بدن به قدر کافی مواد مغذی دریافت نکند علائم بیش فعالی در کودکان افزایش می‌یابد. بنابراین سعی می‌کنند ویتامن‌ها، مواد معدنی و سایر مواد مغذی را به بدن برسانند و کمبود این مواد را با مصرف مکمل‌ها جبران کنند.

برخی از کارشناسان توصیه می‌کنند که افراد مبتلا به ADHD هر روز یک مکمل 100درصد ویتامین و مواد معدنی مصرف کنند. با این حال، سایر متخصصان تغذیه فکر می‌کنند افرادی که رژیم غذایی معمولی و متعادلی دارند نیازی به مکمل‌های ویتامین یا ریزمغذی نخواهند داشت.

این در حالی است که بسیاری از کودکان، نوجوانان و حتی بزرگسالان از رژیم‌های غذایی متعادلی پیروی نمی‌کنند، بنابراین مصرف مولتی ویتامین‌ها توصیه می‌شود. البته علائم بیش فعالی در هر فرد متفاوت است، افراد اگر قصد مصرف مکمل را دارند باید با پزشک مشورت کنند.

• رژیم‌های حذفی
  این رژیم شامل پرهیز از خوردن غذاها و مواد خوراکی است که نشان می‌دهد با مصرف آن‌ها رفتارهایی خاص در کودک تحریک می‌شود و علائم بیش فعالی افزایش می‌یابد.

به طور کلی در مورد رژیم‌های غذایی ADHD نتایج محدود و البته متفاوتی به دست آمده است. با این حال متخصصان سلامت بر این باورند که آنچه کودکان می‌خورند و می‌نوشند می‌تواند به کاهش و افزایش علائم بیش فعالی کمک کند.

کارشناسان اذعان دارند هر مواد خوراکی یا هر کاری که برای مغز مفید است احتمالا برای کاهش و درمان بیش فعالی نیز مفید است.

مواد غذایی که باید در تغذیه کودک بیش فعال گنجانده شود

• میوه‌ها

میوه‌هایی که حاوی ویتامین C و آنتی اکسیدان است برای آرام کردن حواس کودک بیش فعال مفید هستند. کمبود ویتامین C می‌تواند علائم ADHD را افزایش دهد. به طور مثال: زغال اخته، پرتقال، توت فرنگی، نارنگی، کیوی، گریپ‌فروت، این میوه‌ها نه تنها به آرامش سلول‌های مغز کمک می‌کنند، بلکه باعث سرکوب تولید هورمون‌های استرس نیز می‌شوند. پیشنهاد می‌شود این میوه‌ها در عصر میل شود تا کودک را برای یک خواب راحت آماده کند.

• آجیل‌ها

کودکان باید عادت کنند که روزانه حداقل یک مشت آجیل سالم بخورند. خوردن آجیل نه تنها به آرام کردن سیستم عصبی کودک کمک می‌کند، بلکه رشد مناسب مغز را نیز تضمین می‌کند. گردو، بادام، دانه کتان یا دانه چیا سرشار از اسیدهای چرب امگا 3 هستند که به بهبود سلول‌های مغز کودک کمک می‌کند. مصرف آجیل در تغذیه کودک بیش فعال بسیار مهم است و پیشنهاد می‌شود در صبح و برای میان وعده در مدرسه بخورند، زیرا باعث افزایش تمرکز می‌شود.

• شیر و لبنیات

شیر سرشار از کلسیم و منیزیم است که نقش مهمی در تقویت انتقال‌دهنده‌های عصبی مغز دارد، بنابراین عملکرد مغز کودک را بهبود می‌بخشد. خوردن روزانه یک لیوان شیر به حفظ و کنترل رفتار بیش فعالی کودک کمک ویژه‌ای می‌کند.

• سبزیجات برگ سبز

کلم بروکلی، اسفناج و سایر سبزیجات برگ سبز که حاوی ویتامین B هستند، به ویژه ویتامین B-6 سنتز دوپامین را در مغز افزایش می‌دهد که هوشیاری را بهبود می‌بخشد. ترکیبی از ویتامین‌ها و مواد معدنی مختلف موجود در این سبزیجات برگ سبز مسئول بهبود فعالیت‌های خنثی و بهبود عملکرد کلی مغز است.

• انواع پروتئین

یک رژیم غذایی غنی از پروتئین برای کودکانی که بیش فعال، تکانشی و کوتاه مزاج هستند، بسیار توصیه می‌شود. زیرا پروتئین با کیفیت خوب به شبیه سازی انتقال دهنده‌های عصبی مغز کمک می‌کند که در نهایت علائم ADHD را بهبود می‌بخشد. تخم مرغ، موز، گوشت بدون چربی، سویا که سرشار از پروتئین هستند می‌توانند عملکرد مغز را تقویت کنند. پروتئین‌ها می‌توانند باعث بهبود هوشیاری، آرامش اعصاب و کنترل سنتز هورمون‌های استرس شوند.

• اسیدهای چرب امگا3

اسیدهای چرب امگا3 غالبا در ماهی تن، ماهی سالمون، ماهی سفید، گردو، آجیل برزیلی، روغن زیتون و کانولو یافت می‌شود. علاوه بر موارد ذکر شده مکمل‌های اسید چرب امگا3 نیز وجود دارند که مصرف آن می‌تواند کمبود آن را در بدن کودک جبران کند. این ماده مغذی می‌تواند توجه، تمرکز، انگیزه و حافظه کاری را بهبود بخشد.

 گفتنی است که FDA ترکیبی از امگا به نام Vayarin را به عنوان یکی از راه‌های مدیریت بیش فعالی از طریق تغذیه کودک بیش فعال، تایید کرده است.

• کربوهیدرات‌ها

کربوهیدرات باعث می‌شود فرد برای مدت طولانی‌تری احساس سیری کند و مانع از خوردن غذاهای سرشار از قند و جلوگیری کننده ابتلا به قند خون شود. علاوه بر این خوردن کربوهیدرات‌ها قبل از خواب باعث می‌شود فرد خواب بهتری داشته باشد. مواد خوراکی سرشار از کربوهیدرات عبارت‌اند از؛ میوه‌ها، سبزیجات، نان و ماکارونی سبوسدار، لوبیا و عدس، برنج قهوه‌ای و سایر مواد معدنی و ویتامین‌ها.

مطالعات انجام شده بر تغذیه کودک بیش فعال نشان می‌دهد؛ سطوح پایین برخی از ریزمغذی‌ها از جمله آهن، منیزیم، روی، ویتامین B-6 و ویتامین D با بروز علائم بیش فعالی مرتبط هستند. والدین می‌توانند این مواد مغذی را در مواد خوراکی زیر پیدا کنند:

• ویتامین D: ماهی چرب، جگر گاو، زرده تخم مرغ و سایر غذاهای غنی شده
• امگا3: ماهی‌های چرب مثل سالمون و تن، دانه چیا، دانه کتان، گردو
• منیزیم: دانه کدو تنبل، بادام، اسفناج و بادام زمینی
• ویتامین B6: تخم مرغ، ماهی، بادام زمینی و سیب زمینی
• آهن: گوشت گاو، جگر، لوبیا قرمز و توفو
• روی: گوشت، صدف، لوبیا و آجیل

مواد غذایی که بر خلق و خوی کودک بیش فعال تاثیر منفی می‌گذارد

اکثر افراد بر این موضوع واقف‌اند که تغذیه کودک بیش فعال به شدت بر خلق و خوی او تاثیر گذار است. به طور مثال؛ شیرینی‌ها می‌توانند باعث بیش فعالی در کودکان شوند. اما مواد غذایی که خلق و خو کودکان را تغییر می‌دهند تنها به شکر و مواد غذایی شیرین محدود نمی‌شوند. در هر وعده و میان وعده‌ای که والدین به کودکان خود می‌دهند مواد غذایی مضر دیگری وجود دارد که باعث تحریک رفتار بیش فعالی در کودکان می‌شود. رایج‌ترین مواد غذایی تاثیر گذار بر بیش فعالی کودکان عبارت‌اند از:

• رنگ مصنوعی

بسیاری از کشورها استفاده از رنگ آمیزی مصنوعی را به دلیل اثرات مضری که این مواد شیمیایی روی کودکان می‌گذارد ممنوع کرده‌اند. رنگ‌آمیزی مصنوعی نیز می‌تواند باعث تغییرات رفتاری قابل توجهی مثل اظطراب، بیش فعالی و سردرد در کودکان ‌شود.

از آنجایی که رنگ مصنوعی در بسیاری از غذاهای شیرین وجود دارد، والدین اغلب تغییرات رفتاری کودکان خود را به دلیل مصرف بالای قند می‌دانند. رنگ مصنوعی گاهی در غذاهایی مانند نان و ماست نیز وجود دارند که باور آن کمی دشوار است.

پیشنهاد می‌شود والدینی که نگران تغییرات خلق و خوی فرزندان خود پس از مصرف مواد غذایی با رنگ مصنوعی هستند، از محصولاتی که دارای رنگ مصنوعی زرد، قرمز و آبی  هستند، جدا خودداری کنید.

• لبنیات

برخی کودکانی که نسبت به پروتئین‌های موجود در لبنیات عدم تحمل لاکتوز یا آلرژی دارند و ممکن است تغییراتی را در خلق و خو و رفتار آن‌ها مشاهده شود، به طوری که بسیاری از کودکان تحریک پذیر، بداخلاق یا پرخاشگر می‌شوند. کودکان مبتلا به آلرژی یا عدم تحمل لبنیات نیز معمولا از سرماخوردگی و عفونت گوش رنج می‌برند. نوزادان ممکن است علائمی مانند کولیک را نشان دهند، در حالی که کودکان نوپا و بزرگتر ممکن است تسلی ناپذیر و تحریک پذیر شوند.

• شکر و مواد قندی

شکر می‌تواند باعث بیش فعالی کودک شود. شکر تقریبا در هر مواد خوراکی که یک کودک معمولی می‌خورد وجود دارد مگر اینکه آن‌ها یک رژیم غذایی کامل داشته باشند.

ثابت شده است که شکر باعث آسیب طولانی مدت به سلامتی می‌شود و رژیم غذایی سرشار از غذاهای فرآوری شده از شکر با افسردگی، تاخیر شناختی و مشکلات خواب مرتبط است.

• مواد نگهدارنده

چندین ماده نگهدارنده وجود دارد که ممکن است باعث ایجاد مشکلات رفتاری در کودکان شود. این مواد شامل نیترات‌ها، نیتریت‌ها و بنزوات سدیم هستند؛ اما نگهدارنده‌ها تنها به این مواد محدود نمی‌شوند. مونوسدیم گلوتامات یک تقویت کننده طعم است که باعث تغییرات خلقی و رفتاری از جمله سردرد و بیش فعالی می‌شود. بنزوات سدیم نیز معمولا در آبمیوه‌هایی که برای کودکان عرضه می‌شوند، یافت می‌شود.

• کافئین‌ها

عوارض جانبی کافئین ممکن است بیشتر از مزایای آن باشد. مطالعات نشان می‌دهند که مصرف مقادیر کمی از کافئین می‌تواند به بروز علائم بیش فعالی در کودکان منجر شود. متخصصان توصیه می‌کنند اگر کودکی در حال مصرف دارو برای درمان بیش فعالی است، باید از مصرف کافئین پرهیز کند، زیرا می‌تواند بعضی از عوارض جانبی دارو را بیشتر و مشکلات بیش فعالی را حاد کند.

• آلرژن‌ها

آلرژن‌های رایج غذایی عبارتند از: لبنیات، آجیل، تخم مرغ، سویا و ذرت. هنگامی که کودک نسبت به یک غذای خاص حساسیت یا عدم تحمل داشته باشد، می‌تواند باعث مشکلات سلامتی و رفتاری قابل توجهی شود.

با این حال، تشخیص دقیق اینکه کدام آلرژن باعث بروز بیماری در کودک می‌شود، بدون کمک متخصص آلرژی کاری بسیار دشوار است. به عنوان مثال، یک آلرژی ساده در کودک باعث عدم تحمل غذایی می‌شود را تشخیص نمی‌دهند و اغلب نادیده می‌گیرند و در عوض کودک را مبتلا به بیش فعالی معرفی می‌کنند.

برخی از محققان ادعا می‌کنند که حذف آلرژن‌های بالقوه، مانند گلوتن، گندم و سویا می‌تواند تمرکز را بهبود بخشد و بیش فعالی را کاهش دهد.

سایر مواردی که لازم است در تغذیه کودک بیش فعال رعایت شود

• مصرف تنقلات و فست فود برای کودک بیش فعال باید به حداقل برسد
• میوه و سبزیجات باید در رژیم غذایی کودک وجود داشته باشد
• کودک بیش فعال باید برنامه غذایی مشخصی داشته باشد
• کودک بیش فعال تحت هیچ شرایطی نباید گرسنه بماند
• با دستور پزشک مصرف مکمل را شروع کند

یادداشت پایانی

همان‌طور که گفته شد بیش فعالی یک اختلال شایع در میان بسیاری از کودکان است. در این اختلال یک کودک 2 ساله بیشتر از یک کودک 10 ساله فعال تر است و دامنه توجه و قدرت یادگیری کمتری دارد.

نگرانی والدین از زمانی شروع می شود که این اختلال بر رشد کودکان تاثیر منفی بگذارد و بیش فعالی او ادامه‌دار شود و در سنین بلوغ نیز رفع نشود.

در این میان بسیاری از محققان تاثیرات تغذیه کودک بیش فعال بر روند کاهش و یا افزایش این اختلال را بررسی کرده‌اند و به این نتیجه رسیده‌اند که رعایت نکات تغذیه‌ای می‌تواند تا حدودی بیش فعالی و بروز رفتارهای تکانشی را کنترل کند. ما در این نوشتار مطالبی را پیرامون تغذیه کودک بیش فعال عنوان کردیم امیدواریم مفید فایده واقع شده باشد.