سندروم تونل کارپال چیست؟ عوارض و درمان آن | 2023
تونل کارپال یک گذرگاه باریک است که توسط استخوان‌ها و رباط‌هایی در قسمت کف دست احاطه می‌شود. هنگامی که بر اثر یکسری اقدامات و دلایل عصب میانی فشرده شود، این فشردگی می‌تواند علائمی مانند بی حسی، سوزن سوزن شدن و ضعف در دست و بازوها را به دنبال داشته باشد.
پس باید گفت که بیماری سندروم تونل کارپال در اثر فشار روی عصب مدیان (median) ایجاد می‌شود. آناتومی خاص مچ دست، بیماری‌های دیگر و فعالیت‌های روزانه می‌توانند سندروم تونل کارپال را تشدید کنند.
سندروم تونل کارپال با گذشت زمان پیشرفت می‌کند، پس تشخیص زود هنگام و درمان آن خیلی مهم است. باید گفت که درمان مناسب می‌تواند احساس سوزن سوزن شدن و بی حسی را از بین ببرد و همچنین عملکرد مچ و دست را بازیابی کند.
آناتومی تونل کارپال دست
تونل کارپال یک گذرگاه باریک در مچ دست است که حدود یک اینچ عرض دارد. کف و کناره‌های تونل توسط استخوان‌های کوچک مچ دست که به آن‌ها استخوان‌های کارپال گفته می‌شود احاطه شده‌اند.
در قسمت بالای تونل یک نوار قوی از بافت همبند به نام رباط کارپال قرار دارد. با توجه به آناتومی استخوان‌ها، رباط و عضلاتی که اطراف تونل کارپال قرار دارد، باید گفت ظرفیت کشش یا افزایش اندازه این تونل کم است و نمی‌تواند حجم زیادی زا در خود جای دهد.
عصب مدیان یکی از اعصاب اصلی دست به شمار می‌رود که به عنوان گروهی از ریشه‌های عصبی از گردن منشا می‌گیرد. این ریشه‌ها به هم می‌رسند و یک عصب واحد را در بازو تشکیل می‌دهند.
عصب میانی از بازو و ساعد به سمت دست کشیده شده و در این مسیر از تونل کارپال مچ دست می‌گذرد. این عصب در انگشت شصت، اشاره، وسط و انگشت حلقه احساس ایجاد می‌کند.
کنترل عضلات اطراف پایه شصت نیز بر عهده این عصب است.
9 عدد تاندون که انگشت‌ها و شصت را خم می‌کنند نیز از طریق تونل کارپال حرکت می‌کنند. به این تاندون‌ها، تاندون‌های فلکسور (flexor) می‌گویند.
علت سندروم تونل کارپال مچ دست چیست؟
سندروم تونل کارپال زمانی اتفاق می‌افتد که تونل کارپال باریک شده یا بافت‌های اطراف تاندون‌های فلکسور متورم شوند و به عصب میانی فشار وارد کنند. به این بافت‌ها سینوویوم (synovium) می‌گویند.
به طور معمول، سینوویوم تاندون‌ها را روان و حرکت انگشت‌ها را آسان‌تر می‌کند. همچنین سیگنال‌های عصبی که برای حرکت عضلات در اطراف پایه انگشت شصت (عملکرد حرکتی) قرار دارند به وسیله‌ی این عصب ارائه می‌شوند.
هنگامی که سینوویوم متورم می‌شود، فضایی را در تونل کارپال اشغال کرده و به مرور زمان عصب را شلوغ می‌کند. این فشار غیر طبیعی روی عصب می‌تواند منجر به درد، بی حسی، گزگز و ضعف در دست شود.
بسیاری از اوقات، هیچ دلیل واحدی برای سندروم تونل کارپال وجود ندارد. ممکن است ترکیبی از عوامل خطر در ایجاد این بیماری نقش داشته باشند.
طبق مطالعات انجام شده زنان و افراد مسن بیشتر در معرض این بیماری هستند.
عواملی که خطر ابتلا به سندروم تونل کارپال را افزایش می‌دهند
عوامل مختلفی می‌توانند روی تونل کارپال اثر بگذارند. بعضی از آن‌ها ممکن است مستقیما باعث سندورم تونل کارپال نشوند، اما خطر تحریک یا آسیب به عصب میانی را افزایش می‌دهند.
این عوامل عبارت‌اند از:
- شکستگی و دررفتگی مچ دست
این موضوع می‌تواند تونل کارپال را باریک و عصب را تحریک کند.
- آرتریت استخوان‌های کوچک مچ دست
این بیماری باعث تغییر فضای داخلی تونل کارپال می‌شود و به عصب میانی فشار وارد می‌کنند که علت آن تورم و التهاب ناشی از آرتریت روماتوئید است.
- افرادی که به طور طبیعی و مادرزادی تونل کارپال کوچکی دارند
- جنسیت
این سندروم در زنان بیشتر دیده می‌شود. این موضع به دلیل کوچک بودن این تونل در آناتومی بدن زنان است. همچنین انجام کارهای سنگین خانه‌داری و کارهایی که در آن مچ دست یک حرکت را تکرار می‌کند، مانند رنده کردن، تمیزکاری با دست و….
- بعضی بیماری‌های زمینه‌ای
بیماری‌هایی مانند دیابت، خطر صدمه عصبی از جمله آسیب به عصب میانی را افزایش می‌دهد.
- بیماری‌های خود التهابی
بیماری‌هایی مانند آرتروز روماتوئید و سایر بیماری‌های دیگر التهابی
- استفاده از بعضی از داروها
داروهایی مانند آناستروزول (anastrozole) یا آریمیدکس (Arimidex) و داروهایی که برای درمان سرطان سینه به کار می‌روند می‌توانند باعث ایجاد سندورم تونل کارپال شوند.
- چاقی
چاقی یکی از عوامل ایجاد سندورم تونل کارپال است. در حالت چاقی مایعات بدن تغییر شکل می‌دهند و بیشتر به صورت چربی در بدن ذخیره می‌شوند. انباشته شدن چربی در اطراف تونل کارپال می‌تواند باعث گرفتگی کانال عصبی و تحریک عصبی میانی شود.
این موضع در زمان یائسگی در بین زنان بیشتر دیده می‌شود.
- بارداری
چاقی که در اثر بارداری رخ می‌دهد ممکن است باعث سندروم تونل کارپال در بارداری شود. در این حالت بعد از بارداری و کاهش وزن و تورم بدن این عارضه بهبود می‌یابد.
- اختلال تیروئیدی
- نارسایی کلیه
- مشکل در غدد لنفاوی
- کار و فعالیت‌های روزمره
فعالیت‌های که فرد باید با ابزارآلات سنگین برای چندین ساعت کار کند یا نیاز به خم کردن طولانی مدت یا مکرر مچ دست باشد خطر ابتلا به سندروم تونل کارپال را بیشتر می‌کند. این کارها فشار زیادی روی عصب میانی ایجاد می‌کنند و باعث آسیب به این عصب خواهند شد.
این فعالیت‌ها در شرایط آب و هوایی سرد تشدید می‌شوند.
- افرادی که کارهای تکراری انجام می‌دهند
مانند تایپیست‌ها، آرایشگرها، صندوق‌دارها یا حتی نوازندگان موسیقی
علائم سندروم تونل کارپال چیست؟
علائم سندروم تونل کارپال معمولا به تدریج شروع می‌شوند و شامل موارد زیر هستند:
- سوزن سوزن شدن یا بی حسی
این علائم با بی حسی و گزگز شدن در انگشت‌ها یا قسمتی از دست شروع می‌شود. این حس‌ها در انگشت‌های شصت، اشاره، وسط یا حلقه بیشتر شایع است، اما انگشت کوچک تحت تاثیر این حس‌ها قرار نمی گیرد.
- احساس بی حسی و گزگز شدن در صبح‌ها
بیشتر بیماران با بی حسی و گزگز شدن در دست‌های خود بیدار می‌شوند و این حس تا شانه‌های آن‌ها ادامه دارد.
این علائم در طول روز با انجام فعالیت‌هایی مانند رانندگی یا خم کردن مچ دست بیشتر می‌شوند.
- احساس شوک الکتریکی
در برخی مواقع بیماران از احساسی مانند شوک الکتریکی در انگشت‌های خود شکایت می‌کنند.
این احساس ممکن است از مچ دست به سمت بازوها کشیده شود. این علائم اغلب هنگام در دست گرفتن فرمان اتومبیل، تلفن یا روزنامه رخ دهد یا به حدی شدید و آنی باشد که بیمار را از خواب بیدار کند.
احساس بی حسی می‌تواند در طول یک روز ثابت و ممتد باشد. بسیاری از افراد برای کاهش علائم خود دست‌های خود را تکان می‌دهند.
- ضعف در دست‌ها و مشکل در نگه داشتن اشیاء
از دیگر علائم سندروم تونل کاپال ضعف در دست‌ها و رها کردن بی اراده اجسام است. این موضوع به دلیل بی حسی دست، ضعف عضلات یا حس نیشگون در انگشت‌های دست که توسط عصب میانی ایجاد می‌شود رخ می‌دهد.
در اویل بیماری ممکن است این علائم با تکان دادن دست کاهش پیدا کنند و شخص احساس بهتری داشته باشد، اما با پیشرفت ان این کار اثری ندارد.
رفته رفته با پیشرفت روند بیماری قدرت دست فرد کاهش پیدا می‌کند. این موضوع به دلیل کوچک شدن ماهیچه‌ها، درد و گرفتگی شدید عضلات است.
در صورت افزایش فشار روی عصب میانی، دست کارکرد خود را از دست می‌دهد. این تحلیل باعث:
- کند شدن حرکت عصب‌ها
- کاهش حس در انگشتان
- کاهش قدرت و هماهنگی دست به ویژه در انگشت شصت شود
زمان مراجعه به پزشک
در صورت ایجاد حس مور مور شدگی، گزگز، بی حسی و رها شدن اجسام از دست‌های خود حتما به پزشک مراجعه کنید.
این علائم رفته رفته افزایش پیدا می‌کنند و ممکن است به آسیب دائمی عصب و عضلات منجر شود.
برای بررسی اینکه آیا به سندروم تونل کارپال مبتلا هستید می‌توانید راه‌های زیر را انجام دهید:
- با ضربه یا فشار روی عصب میانی در داخل مچ دست بزنید تا متوجه شوید بی حسی یا احساس گزگز در انگشت‌ها ایجاد می‌شود. به این کار علامت تینل (Tinel sign) می‌گویند
- برای تست بی حسی یا سوزن سوزن شدن دست، مچ دست خود را خم کنید و در حالت خمیده نگه دارید. اگر درد، بی حسی یا سایر علائم ایجاد شد، به پزشک مراجعه کنید
- میزان حساسیت به لمس را در نوک انگشتان و دست خود تست کنید. برای این کار چشم‌های خود را ببندید و با نوک انگشتان و دست خود اجسام مختلفی را به صورت ملایم لمس کنید. در صورت حس نکردن لمس اجسام به پزشک مراجعه کنید
- ضعف در عضلات اطراف پایه شصت خود را بررسی کنید
- به دنبال آتروفی در عضلات اطراف شصت باشید. در موارد شدید ماهیچه‌ها به وضوح کوچک‌تر می‌شوند
تشخیص سندروم تونل کارپال
برای تشخیص سندروم تونل کارپال پزشک انواع مختلفی از آزمایش‌ها و معاینه‌ها را ممکن است برای بیمار انجام دهد. این آزمایش‌ها شامل موارد زیر هستند:
- معاینه بالینی (مچ و دست بیمار را با دقت بررسی می‌کند)
- تست تصویربرداری اشعه ایکس
اشعه ایکس تصاویری از ساختارهای متراکم مانند استخوان ارائه می‌دهد. اگر بیمار محدودیت حرکت مچ دست یا درد مچ دست داشته باشد، پزشک ممکن است برای رد کردن سایر علت‌ها مانند آرتریت، آسیب رباط یا شکستگی، عکس‌برداری با اشعه ایکس را تجویز کند.
- سونوگرافی
از امواج صوتی با فرکانس بالا برای کمک به ایجاد تصاویری از استخوان و بافت‌ها استفاده می‌کنند. پزشک ممکن است سونوگرافی از مچ دست را برای ارزیابی عصب میانی از نظر علائم فشرده شدن توصیه کند.
- MRI
با استفاده از MRI تصاویر بهتری از بافت‌های نرم بدن به دست می‌آید. پزشک ممکن است برای کمک به تعیین علت‌های دیگر برای علائم ایجاد شده یا جستجوی بافت‌های غیر طبیعی که می‌توانند روی عصب مدیان تأثیر بگذارد، MRI را پیشنهاد دهد.
MRI همچنین می‌تواند به پزشک برای تشخیص اینکه مشکلاتی در خود عصب مانند زخم ناشی از آسیب یا تومور وجود دارد کمک کند.
- الکترومیوگرافی (Electromyogram) یا EMG
با استفاده از این کار پزشک فعالیت الکتریکی عضلات را اندازه‌گیری می‌کند. نتایج EMG می‌تواند نشان دهد که آیا آسیب عصبی یا عضلانی در دست بیمار وجود دارد.
- هدایت عصبی
با چسباندن الکترودهایی روی پوست، سیگنال‌های موجود در اعصاب دست و بازو را اندازه‌گیری می‌کنند. با این کار پزشک متوجه می‌شود که میزان مشکل چقدر بوده و چه درمانی برای بیمار مناسب است.
راه‌های جلوگیری از سندروم تونل کارپال
هیچ استراتژی به طور کامل برای پیشگیری از سندروم تونل کارپال که از دسته بیمای‌های التهابی غیر عفونی استخوان است ارائه نشده، اما با انجام دادن و انجام ندادن یکسری از فعالیت‌ها می‌توان فشار و استرس را از روی دست‌ها و مچ دست به حداقل رساند.
این فعالیت‌ها عبارت‌اند از:
- فشار را روی دست خود در زمان فعالیت و گرفتن اجسام کم کنید. به این صورت که خیلی راحت و آرام چنگال یا قاشق را در دست بگیرید
- در زمان نوشتن یک متن طولانی از یک خودکار روان با سایز مناسب و کاغذ بزرگ استفاده کنید و در بین نوشتن به دست خود استراحت دهید
- انگشت‌ها و دست‌های خود را بعد از کار کردن به مدت 1 ساعت به آرامی کشیده و خم کنید. این استراحت به ویژه در فعالیت‌هایی که از تجهیزات ارتعاشی استفاده می‌شود خیلی مفید است
- در زمان رانندگی از خم کردن مچ دست به سمت بالا یا پایین خودداری کنید
- صفحه کلید و ماوس خود را در ارتفاع متناسب با آرنج یا کمی پایین‌تر از آن نگه دارید
- وضعیت بدن خود را به صوررت درست نگه دارید و شانه‌ها را به سمت جلو خم نکنید، این کار باعث کوتاه شدن عضلات گردن و شانه می‌شود و اعصاب گردن را تحت تاثیر قرار می‌دهد
- اگر در محیط سرد فعالیت می‌کنید، حتما دست‌های خود را گرم نگه دارید
درمان قطعی سندروم تونل کارپال
درمان سندورم تونل کارپال به علائم و میزان پیشرفت بیماری بستگی دارد. برای درمان این بیماری شاید نیاز به انجام فعالیت‌های زیر باشد:
- تغییر سبک زندگی
اگر انجام کارهای تکراری باعث افزایش علائم و درد می‌شود، سبک زندگی خود را تغییر دهید. به دست‌های خود بیشتر استراحت دهید و فعالیت‌هایی که باعث افزایش درد می‌شوند را کمتر کنید.
- تمرین‌های کششی یا تقویتی انجام دهید
این تمرین‌ها حس بهتری در شما ایجاد می‌کند. حرکت‌های کششی باعث حرکت بهتر عصب در داخل تونل کارپال می‌شوند.
- دست خود را ثابت یا بی حرکت نگه دارید
در مواردی پزشک پیشنهاد می‌دهد که برای جلوگیری از حرکت مچ دست و کاهش فشار روی اعصاب از آتل استفاده کنید. این کار به کاهش بی حسی و گزگز کمک می‌کند.
برای کاهش درد سندروم تونل کارپال مچ بند خیلی مفید است.
- مصرف داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAIDs)
در مواردی که نیاز به دارو باشد از ایبوپروفن و ناپروکسن برای تسکین درد و التهاب می‌توان کمک گرفت.
- تزریق استروئیدها
در مواردی که التهاب زیاد باشد از داروهای ضد التهاب قوی مانند تزریق استروئید کورتیکواستروئید یا کورتیزول استفاده می‌شود. این داروها به داخل تونل کارپال تزریق خواهد شد.
این تزریق‌ها باعث کاهش درد و آرام کردن علائم خواهد شد، اما گاهی اوقات تاثیر آن موقتی است.
- فیزیوتراپی
انجام فیزیوتراپی برای کاهش میزان سفتی و سختی مفاصل و همچنین اختلال در عملکرد عضلات بسیار مفید و موثر است. انجام فیزیوتراپی و استفاده از آتل می‌تواند در کاهش درد و پیشرفت بیماری موثر باشد.
- عمل سندروم تونل کاپال
در صورتی که راه‌های گفته شده جواب نداد، عمل جراحی می‌تواند اندازه تونل کاپال را افزایش دهد و فشار را روی عصب کاهش دهد، به این عمل آزادسازی تونل کارپال می‌گویند.
معرفی دو نمونه از جراحی آزادسازی تونل کارپال
جراحی آزادسازی تونل کارپال به دو روش انجام می‌شود، اما هدف از هر دو روش این است که با بریدن رباطی که در بالای تونل کارپال قرار دارد، فشار را روی عصب میانی کاهش دهند.
در بیشتر موارد جراحی به صورت سرپایی و با یک بیهوشی عمومی یا بی حسی موضعی در دست و بازو انجام می‌شود.
در جراحی باز پزشک یک برش کوچک در کف دست با استفاده از تیغ جراحی به وجود می‌آورد و داخل دست و مچ را از طریق برش می‌بیند. سپس رباط عرضی کارپال را تقسیم می‌کند، این کار باعث افزایش اندازه تونل و کاهش فشار روی عصب مدیان خواهد شد.
در جراحی به صورت آندوسکوپی، پزشک یه برش کوچک روی پوست ایجاد می‌کند و از طریق این برش و یک دوربین مینیاتوری (اندوسکوپ) داخل دست و مچ را می‌بیند. سپس از یک چاقوی مخصوص برای تقسیم رباط عرضی کارپال استفاده کرده و قسمتی از رباط را تقسیم و فشار را از روی عصب برمی‌دارد.
مراقبت‌های بعد از عمل جراحی
بعد از جراحی درد، تورم و سفتی در قسمت دست و مچ حس می‌شود که ممکن است تا چند هفته یا چند ماه ادامه داشته باشد.
بعد از جراحی حتما باید دست خود را بالاتر از قلب قرار دهید و انگشت‌های خود را حرکت داده تا تورم کاهش پیدا کند.
قدرت گرفتن اجسام معمولا بعد از دو تا سه ماه بعد از جراحی بازمی‌گردد. اما در مواردی که آسیب شدید باشد، امکان برگشت قدرت دست از شش تا 12 ماه ممکن است طول بکشد.
بعد از جراحی احتمال استفاده از آتل یا مچ بند وجود دارد، اما می‌توانید در این حالت از دست خود برای انجام فعالیت‌های سبک استفاده کنید.
از انجام کارهای سنگین، رانندگی، بلند کردن اجسام سنگین در دو تا سه هفته بعد از انجام جراحی خودداری کنید.
عوارض جراحی آزادسازی تونل کارپال
هر جراحی ممکن است عوارضی داشته باشد، اما پزشک اقداماتی برای به حداقل رساندن این خطرات انجام می‌دهد. شایع‌ترین عوارض جانبی جراحی آزادسازی تونل کارپال عبارت‌اند از :
- خون‌ریزی
- عفونت
- تشدید آسیب به عصب یا آسیب زدن ناخواسته به عصب در حین جراحی
درمان سندروم تونل کارپال در طب سنتی
برای درمان این بیماری روش‌های مختلفی در طب سنتی وجود دارد. از این روش‌ها موارد زیر را می‌توانیم مثال بزنیم:
- درمان تنگی کانال با استفاده از کمپرس سرد و گرم
در این روش در ساعات ابتدایی درد، کمپرس آب سرد را روی مچ و محل درد قرار داده و پس از آن از کمپرس آب گرم برای کاهش درد تنگی کانال استفاده کنید.
- خوردن شونیسل
شونیسل ماده‌ای است که از ترکیب 4 پیمانه روغن سیاه دانه، 1 پیمانه سرکه و 2 پیمانه عسل تهیه می‌شود. مصرف این ماده برای 80 روز، روزانه 2 قاشق غذاخوری برای تسکین و بهبود سندروم تونل کارپال توصیه شده.
به جای روغن سیاه دانه از روغن زیتون نیز می‌توان استفاده کرد.
- مصرف سرکه انگبین به همراه اسپند
از ترکیب دو لیوان عسل، دو لیوان عرق نعنا و یک لیوان سرکه انگور طبیعی، ماده‌ای به نام سرکه انگبین تهیه می‌شود.
این ماه را باید به مدت 80 شب به این صورت که در یک لیوان دو سوم آب و یک سوم سرکه انگبین ریخته و همراه با یک قاشق مرباخوری اسپند مصرف کنید.
بعد از گذشت 40 شب این ترکیب باید بدون اسپند خورده شود.
- شیر و زرد چوبه
مصرف یک فنجان شیر داغ به همراه نصف قاشق چای‌خوری پودر زردچوبه به کاهش التهاب کمک می‌کند.
- حجامت کردن
انجام حجامت در سه مرحله می‌تواند به کاهش درد سندروم تونل کارپال کمک کند. برای این کار ابتدا حجامت در قسمت ساعد انجام شود، بعد از دو هفته در قسمت سر شانه‌ها و دوباره بعد از دو هفته در قسمت ساعد انجام شود.
- استفاده از زالو
به جای حجامت کردن از زالو نیز می‌توان استفاده کرد.
- روغن کرچک
روغن کرچک را روی محل درد به خوبی ماساژ داده و محل درد را با پارچه‌ای تمیز ببندید.
- مصرف زرد چوبه، رزماری و پودر فلفل سیاه
این سه ماده ضد التهاب بوده و مصرف آن‌ها برای تنگی کانال کارپال در طب سنتی پیشنهاد شده است.
- استفاده از طب سوزنی
با استفاده از سوزن‌های مخصوص و فرو کردن آن‌ها در نقاطی که مسیر انرژی هستند می‌توان به درمان این بیماری کمک کرد. این کار باید حتما توسط پزشک و متخصص طب سنتی یا طب سوزنی انجام شود.
جالب است بدانید که این سوزن‌ها جریان الکتریکی را از خود عبور می‌دهند.
- مصرف کافی ویتامین B6
ویتامین B6 باعث کاهش تورم می‌شود. مصرف کافی این ویتامین در زمان درمان سندروم تونل کارپال بسیار موثر است.
عوارض سندروم تونل کارپال
در صورت درمان نکردن سندورم تونل کارپال، علائم در طولانی مدت می‌توانند بدتر شوند. در مواردی دیده شده که برای مدتی درد و علائم بیماری ناپدید شده اما دوباره بعد از یک مدت قوی‌تر برمی‌گردند.
در صورت درمان نکردن فرد کم کم توانایی کار کردن با انگشتان و دست خود را به دلیل درد زیاد، تحلیل ماهیچه‌ها و عدم کارکرد درست عصب‌ها از دست می‌دهد.
در مواردی دیده شده که به دلیل بی حسی که در انگشتان و دست بیمار وجود داشته، دست یا انگشتان دچار زخم یا بریدگی شده اما بیمار به دلیل بی حسی متوجه این آسیب نشده است.
این بیماری زمانی که به موقع تشخیص داده شود، به راحتی درمان خواهد شد و از آسیب دائمی به عصب و عضلات جلوگیری می‌شود.
سندروم کارپال؛ بیماری کمتر شناخته شده
در این مقاله دانستیم که سندروم تونل کارپال یکی از بیماری‌های خود التهابی به شمار می‌رود که به دلیل تنگ شدن و افزایش فشار روی عصب میانی دست و مچ ایجاد می‌شود. علائم عمده این بیماری گزگز شدن، احساس مور مورشدگی در انگشت‌ها، بی حسی و… است.
اگر سندورم تونل کارپال مچ دست خیلی زود تشخیص داده شود به راحتی قابل درمان بوده و گاهی حتی نیاز به جراحی هم نیست، اما در صورت بی توجهی کردن به آن و رعایت نکردن مواردی که باعث تشدید و پیشرفت این بیماری می‌شوند ممکن است آسیب به عصب دائمی شده و انجام جراحی تنها راه پیش روی بیمار باشد.
