صافی کف پا یک عارضه شایع؛ درمان با 2 روش تهاجمی و غیر تهاجمی

صافی کف پا یا flatfoot به حالتی می‌گویند که قوس‌های داخل پا صاف می‌شوند. در این حالت کف پا صاف‌شده و به کل کف پا هنگام ایستادن، زمین را لمس می‌کند. صافی کف پا، یک بیماری شایع و معمولا بدون درد است و زمانی رخ می‌دهد که قوس کف پا در دوران کودکی ایجاد نشود. در موارد دیگر، صافی کف پا پس از آسیب دیدگی یا استرس‌های فرسایشی ساده ناشی از افزایش سن ایجاد می‌شوند.

صافی کف پا گاهی اوقات به مشکلاتی در مچ پا و زانو کمک کند. زیرا این وضعیت باعث تغییر در ساختار و وضعیت بافت‌های مختلف پا می‌شود. افرادی که با داشتن کف پای صاف هیچ درد و عارضه‌ای ندارند، به درمان نیاز ندارند. اما افرادی که درد حس می‌کنند یا به دلایل مختلفی دچار این عارضه شده‌اند، باید صافی کف پای خود را درمان کنند. در این مقاله از مجله پزشکی ژین طب به بررسی صافی کف پا، علائم، علت‌ها، درمان و عوارض آن می‌پردازیم، با ما همراه باشید.

صافی کف پا یعنی چه؟ آیا صافی کف پا معافیت سربازی را به دنبال دارد؟

فردی که کف پای صاف دارد، وقتی می‌ایستد، قوسی در کف پای آن مشاهده نمی‌شود. همه نوزادان کف پای صاف دارند و این قوس‌ها در اوایل کودکی شکل می‌گیرند. اگر قوس‌ها ایجاد نشوند یا در اواخر زندگی فرو بریزند (قوس‌های افتاده) صافی کف پا می‌تواند باعث درد و تاثیر در راه رفتن فرد شود.

باید اشاره کنیم که معافیت از سربازی برای افرادی که کف پای صاف دارند، تنها در حالت زیر ممکن است. به این صورت که صافی کف پا باید با دفورمیتی مچ پا همراه باشد. در این حالت فرد مشمول معافیت دائم از سربازی خواهد شد.

چند نوع کف پای صاف داریم؟ آیا نمونه‌های مختلف با هم فرق دارند؟

صافی کف پا چه در دوران کودکی ادامه یابد و چه در بزرگسالی مشکلاتی را ایجاد می‌کند. انواع صافی کف پا عبارتند از:

1. صافی کف پای انعطاف‌پذیر؛ رایج‌ترین نمونه کف پای صاف

کف پای صاف انعطاف‌پذیر رایج‌ترین نمونه از این عارضه است. در این حالت بیمار وقتی در حالتی به جزء ایستاده است، می‌توان قوس‌های پا دیده می‌شوند؛ اما با وارد کردن وزن به پا، قوس‌ها ناپدید خواهند شد.

صافی کف پای انعطاف‌پذیر در دوران کودکی یا نوجوانی ظاهر می‌شود. این عارضه هر دو پا را درگیر می‌کند و با افزایش سن به تدریج بدتر می‌شود. این عارضه می‌تواند باعث کشیدگی، پارگی و تورم تاندون‌ها و رباط‌ها در قوس پا شوند.

2. صافی کف پای سفت؛ نمونه‌ای از کف پای صاف در نوجوانی

فردی که کف پای صاف از نوع سفت دارد، هنگام ایستادن (وزن دادن به پاها) یا نشستن (بدون وزن روی پا) قوسی ندارد. این وضعیت اغلب در سال‌های نوجوانی ایجاد می‌شود و با افزایش سن بدتر خواهد شد. در این حالت امکان دارد که فرد دچار درد در قسمت مچ پا، زانو و کمر شود.

همچنین این نوع از صافی کف پا باعث دشوار شدن خم کردن پاها به بالا، پایین یا حرکت دادن آن‌ها به پهلو می‌شود. این عارضه امکان دارد یک یا هر دو پا را درگیر کند.

3. صافی کف پای اکتسابی بزرگسالان (قوس افتاده)

در کف پای صاف اکتسابی بزرگسالان (قوس افتاده)، قوس پا به طور غیرمنتظره‌ای می‎افتد یا فرو می‌ریزد. افتادگی قوس پا باعث چرخش پا به سمت بیرون می‌شود و می‌تواند دردناک باشد. این مشکل احتمال دارد که تنها یک پا را تحت تاثیر قرار دهد. شایع‌ترین علت از بین رفتن قوس پا در بزرگسالان، التهاب یا پارگی تاندون ساق پا (تاندون تیبیال خلفی) است که از قوس پا پشتیبانی می‌کند.

4. صافی کف پا به دلیل تالوس عمودی

برخی از نوزادان یک نقص مادرزادی (ناتوانی مادرزادی) به نام تالوس عمودی دارند که از ایجاد قوس در کف پا جلوگیری می‌کند. در این حالت استخوان تالوس در مچ پا در وضعیت نامناسبی قرار می‌گیرد و پایین پا شبیه به صندلی گهواره‌ای خواهد بود. به تالوس عمودی، پای راکری نیز می‌گویند.

علت ایجاد صافی کف پا چیست؟ آیا وراثت عاملی برای این عارضه است؟

صافی کف پا در نوزادان و کودکان نوپا طبیعی است؛ زیرا قوس کف پا هنوز رشد نکرده است. قوس کف پا در اکثر افراد در دوران کودکی ایجاد می‌شود؛ اما در پای برخی افراد هرگز قوس ایجاد نخواهد شد. این یک تغییر طبیعی در نوع پا است و افراد بدون قوس امکان دارد که دچار مشکل و درد پا شوند یا هیچ مشکلی برای آن‌ها ایجاد نشود.

برخی از کودکان صافی کف پای انعطاف‌پذیری دارند که همان‌طور که گفته شد، در این نمونه قوس کف پا در هنگام نشستن یا ایستادن روی نوک پا قابل مشاهده است؛ اما زمانی که کودک می‌ایستد از بین می‌رود. اکثر کودکان بدون مشکل از صافی کف پای انعطاف‌پذیر رشد می‌کنند.

از دلایل صافی کف پا در کودکان می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:

1. وراثت
2. شلی رباط‌ها
3. تنگ بودن تاندون آشیل
4. عدم ورزش پا

قوس کف پا نیز می‌تواند به مرور زمان کم شود. سال‌ها ساییدگی، آسیب و پارگی می‌تواند تاندونی را که در امتداد و داخل مچ پا قرار دارد را ضعیف کند و قوس کف پا را کاهش دهد.

برخی از شایع‌ترین علل صافی کف پا در بزرگسالان عبارتند از:

• انقباض آشیل اکوینوس
• آسیب و مشکل در مفاصل عقبی پا
• تاندون‌های از کار افتاده یا آسیب‌دیده
• آرتروز
• سندرم مارفان
• دیابت
• چاقی
• بارداری
• استفاده بیش از حد و فشار به پاها
• آسیب و شکستگی
• سن

این عوامل در ابتلا به صاف شدن کف پاها در بزرگسالی موثر هستند.

عوامل خطر در صافی کف پا چیست؟ آیا این عومل قابل پیشگیری هستند؟

با توجه به علت‌های گفته شده عواملی که می‌توانند خطر صافی کف پا را افزایش دهند عبارتند از:

1. چاقی
2. آسیب به پا یا مچ پا
3. روماتیسم مفصلی
4. سالخوردگی
5. دیابت
6. آسیب‌های تاندون آشیل
7. استخوان‌های شکسته
8. فلج مغزی
9. سندرم داون

• فشار خون بالا
• بارداری

در برخی موارد می‌توان از ابتلا به این عوامل تاثیرگذار در کف پای صاف جلوگیری کرد. اما در اغلب موارد فرد پس از ابتلا به این عوامل متوجه علائم خود خواهد شد.

علائم صافی کف پا چیست؟ آیا این عوامل دردناک هستند؟

اکثر مردم هیچ علامت یا علائم مرتبطی با صاف بودن کف پا ندارند؛ اما برخی از افراد مبتلا به کف پای صاف در ناحیه پاشنه یا قوس پا، درد را تجربه می‌کنند. از دیگر علائم این عارضه می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:

• افزایش درد در قسمت قوس، پاشنه یا خارج پا با افزایش فعالیت
• تورم در امتداد داخل مچ پا
• گرفتگی عضلات پا
• درد عضلانی (درد یا خستگی) در پا یا ساق پا
• درد هنگام راه رفتن یا تغییر و مشکل در نحوه راه رفتن
• تمایل قسمت جلوی پا و انگشت‌های پا به سمت بیرون

در مواردی درد بیمار به دلیل وزن بالا یا راه رفتن و فعالیت زیاد افزایش پیدا می‌کند.

چه زمانی برای درمان سافی کف پا باید به پزشک مراجعه کرد؟

همان‌طور که گفته شد این عارضه مشکل خاصی ایجاد نمی‌کند؛ اما اگر باعث درد در پا شود، حتما باید به پزشک مراجعه کرد. همچنین در صورت بروز علائم زیر بیمار باید با پزشک دیدار داشته باشد:

• مشکل در حفظ تعادل
• مشکل در راه رفتن، از جمله درد هنگام راه رفتن
• پاهای سفت و دردناک
• ایجاد ناگهانی کف پای صاف (قوس افتاده)

پس با شناخت این علائم در صورت ابتلا به آن‌ها حتما به پزشک مراجعه کنید.

صافی کف پا چگونه تشخیص داده می‌شود؟ آیا تشخیص آن راحت است؟

برای تشخیص این عارضه پزشک به صورت زیر عمل می‌کند:

1. بررسی سوابق پزشکی بیمار
2. معاینه فیزیکی بیمار

برای مشاهده مکانیزم پاها، پزشک پاهای بیمار را از جلو و عقب مشاهده می‌کند و از بیمار می‌خواهد که روی انگشت‌های پای خود بایستید. همچنین امکان دارد که پزشک به الگوی پوشیدن کفش بیمار نگاه کند.

3. تصویربرداری با اشعه ایکس

اگر بیمار در پای خود درد زیادی حس کند، پزشک آزمایش‌های مختلفی مانند اشعه ایکس را تجویز می‌کند. در یک تصویربرداری با اشعه ایکس ساده از مقدار کمی اشعه برای تولید تصاویری از استخوان‌ها و مفاصل پا استفاده می‌کنند. این روش تصویربرداری به ویژه در تشخیص آرتریت مفید است.

4. تصویربرداری با سی تی اسکن

این آزمایش از زوایای مختلف از پای بیمار عکس‌برداری می‌کند و جزئیات بسیار بیشتری را نسبت به اشعه ایکس استاندارد ارائه می‌دهد.

5. سونوگرافی

اگر پزشک مشکوک به آسیب در قسمت تاندون‌ها باشد، احتمال دارد که سونوگرافی را درخواست کند. در سونوگرافی از امواج صوتی برای تولید تصاویر دقیق از بافت‌های نرم بدن استفاده می‌کنند.

6. تصویربرداری با MRI

در MRI با استفاده از امواج رادیویی و یک آهنربای قوی، جزئیات بسیار خوبی از بافت‌های سخت و نرم ارائه می‌دهند.

روش‌های درمانی غیرتهاجمی برای کف پای صاف

برای درمان صافی کف پای خفیف تا متوسط می‌توان از روش‌های زیر استفاده کرد:

1. کفی‌های طبی قوس‌دار (ساپورت‌های قوس‌دار یا دستگاه‌های ارتوتیک)

این کفی‌ها را می‌توان بدون نسخه پزشک نیز تهیه کرد. اما در بیشتر مواقع پزشک تشخیص می‌دهد که آیا فرد به نوع خاصی از کفی نیاز دارد. در چنین مواقعی با توجه به سایز، میزان صافی کف پا و خطوط پا، برای ساخت کفی از پای بیمار قالب‌گیری می‌کنند. این ساپورت‌ها کف پای صاف را درمان نمی‎کنند؛ اما اغلب علائم را کاهش می‌دهند.

2. تمرین‌های کششی برای درمان خانگی کف پای صاف

برخی از افراد مبتلا به صافی کف پا، تاندون آشیل کوتاه شده نیز دارند. تمرین‌های کششی می‌تواند این تاندون کوتاه را انعطاف‌پذیرتر و به درمان کف پای صاف کمک کند.

3. کفش‌های حمایتی برای کاهش درد و کمک به ترمیم ساختار پاها

برای افرادی که دچار صافی کف پا هستند، کفش‌های مخصوص از نظر ساختاری به راحتی و کاهش درد کمک می‌کند. تجویز این نوع کفش‌ها توسط پزشک صورت می‌گیرد و تهیه آن براساس نوع و قالب پای بیمار است.

4. فیزیوتراپی با کمک حرکات اصلاحی صافی کف پا

صافی کف پا می‌تواند باعث آسیب به پا در اثر استفاده بیش از حد از آن شود. تمرین‌های فیزیوتراپی همچنین به تاندون‌های کوتاه، سفت شده و مشکلات دیگر مفصلی و استخوانی کمک می‌کند.

همچنین فیزیوتراپی می‌تواند به دوندگانی که دچار صافی کف پا شده‌اند کمک کند. به این صورت که فیزیوتراپ یا تحللی نحوه دویدن بیمار، به بهبود فرم و تکنیک دویدن برای جلوگیری از آسیب به پا و دیگر اندام‌ها کمک کند.

شیوه زندگی و درمان‌های خانگی برای صافی کف پا

اگر صاف بودن کف پا باعث درد جزئی می‌شود، بهتر است این موارد را امتحان کنید:

5. اجتناب از فعالیت‌های دردآرو برای کاهش درد و فشار به پاها

از فعالیت‌هایی که وضعیت کف پای صاف را تشدید می‌کنند خودداری کنید. به جای پریدن و دویدن در فعالیت‌های کم تحرک‌تر مانند پیاده روی، دوچرخه سواری یا شنا شرکت کنید.

6. پشتیبانی از قوس کف پا با کف‌های مناسب

از کفی‌ها و ساپورت‌های قوس کف پا به صورت مکرر استفاده کنید. این کار باعث افزایش راحتی و کاهش درد خواهد شد. تهیه ساپورت‌ها و کفی‌های طبی به صورت بدون نسخه نیز امکان‌پذیر است.

7. کاهش وزن برای کم کردن فشار از روی پاها

کاهش وزن استرس روی پاها را کاهش می‌دهد و از درد و ناهنجاری‌های دیگر نیز جلوگیری خواهد کرد. به همین دلیل پزشکان به بیماران مبتلا به کف پای صاف توصیه می‌کنند که خیلی زود وزن خود را کاهش دهند.

درمان صافی کف پا با روش‌های تهاجمی؛ گاهی جراحی تنها راه است

به طور معمول برای درمان صافی کف پا به جراحی نیاز نیست؛ اما در مواقعی که آسیب‌های دیگر باعث این عارضه شده باشند یا صاف بودن کف پا باعث به وجود آمدن مشکلاتی در پا شده باشد، جراحی انجام می‌شود.

باید اشاره کرد که این نوع جراحی‌ها صرفا برای اصلاح کف پای صاف انجام نمی‌شود. بلکه برای اصلاح، ترمیم و درمان آسیب‌های ایجاد شده انجام خواهند شد. به عنوان مثال اگر آسیب و پارگی تاندون باعث صافی در کف پا شده باشد، جراحی برای ترمیم تاندون صورت می‌گیرد. در این حالت صاف بودن کف پا نیز درمان خواهد شد.

عوارض ناشی از صافی کف پا چیست؟ آیا مشکل خطرناک است؟

اکثر افراد مبتلا به کف پای صاف با درمان‌های غیرجراحی علائم را کاهش می‌دهند. برخی از افراد به هیچ درمانی نیاز ندارند؛ اما در برخی افراد صاف بودن کف پا ممکن است خطر ابتلا به برخی از مشکلات و بیماری‌های استخوانی را افزایش دهد. از این عوارض می‌توانیم به نمونه‌های زیر اشاره کنیم:

• آرتروز
• خارهای استخوانی
• بونیون یا میخچه و پینه
• التهاب بافت‌های نرم
• قوزک‌های صاف
• الگوهای راه رفتن غیرعادی
• چرخش پا به سمت بیرون

در این حالت پا از قسمت قوزک به پایین دچار چرخش به سمت بیرون می‌شود. در ادامه با عوارض شدیدتر کف پای صاف آشنا خواهیم شد.

• تاندونیت آشیل

کف پای صاف باعث افزایش دامنه حرکتی پا در قسمت وسط پا می‌شود که این موضوع غیرطبیعی است. پا برای سازگار شدن با این شرایط، از تاندون آشیل بیشتر کار می‌کشد که این موضوع باعث کشیدگی و التهاب آشیل خواهد شد.

• فاسئیت پلانتار

فاسئیت پلانتار یک آسیب‌دیدگی نسبتا شایع در میان دوندگان، کوهنوردان و افرادی که بیش از هشت ساعت در روز می‌ایستند، است. این عارضه یک درد بسیار زیاد در پاشنه و گاهی قوس پا ایجاد می‌کند.

• کمردرد و پادرد

کف پای صاف نمی‌تواند وضعیت سالم بدن را در حالت ایستاده و راه رفتن حفظ کند. در این حالت با قرارگیری کل کف پا روی زمین، پایین پاها به داخل می‌چرخد. این چرخش به داخل می‌تواند کل پا، از جمله باسن را تحت تاثیر قرار دهد و منجر به دردهای طولانی در پاها و کمر شود.

• دردها و فشارهای عضلانی

به دلیل عدم قوس پا، حفظ ثبات بدن سخت خواهد بود. به همین دلیل عضلات و اندام‌های دیگر مجبور به جبران این پایداری خواهند شد. این موضوع می‌تواند فشار زیادی به عضلات، کمر، زانو و اندام‌های دیگر وارد کند.

• خستگی خیلی زود پا

به دلیل عدم حفظ تعادل و پایداری بدن در حالت ایستاده و حرکت، فشار زیادی به پاها وارد می‌شود که منجر به خستگی زودرس و درد آن‌ها خواهد شد.

• اختلال عملکرد تاندون تیبیا خلفی (تاندینوپاتی خلفی تیبیالیس)

یک تاندون ویژه قسمت داخلی ساق پا را به پشت استخوان مچ پا متصل می‌کند و به میانه پا پیوند می‌زند. یکی از دلایل التهاب و آسیب به این تاندون صافی کف پا است.

• شین اسپلینت (سندروم استرس تیبیال داخلی)

صافی کف پا باعث استرس مضاعف یا تغییر در قسمت پایینی پا خواهد شد. این موضوع در قسمت داخلی استخوان درشت نی (ران) تاثیر می‌گذارد و منجر به شین اسپلینت می‌شود. شین اسپلینت درد مبهمی در قسمت جلوی ساق پا و در اطراف استخوان‌ها ایجاد می‌کند.

به طور کلی درمان صافی کف پا به علت ایجادکننده آن بستگی دارد. از روش‌های درمان آن می‌توانیم به فیزیوتراپی، استفاده از کفی یا کفش‌های طبی، ورزش و جراحی اشاره کنیم.

پرتکرارترین سوالات در مورد صافی کف پا