آزمایش اسپرم؛ دو سوم از ناباروری‌ها به دلیل ناباروری مردان است!
آزمایش اسپرم در دسته آزمایش‌های ناباروری قرار می‌گیرد. اسپرموگرام برای زوج‌هایی که دچار ناباروری شده‌اند آزمایشی کاربردی محسوب می‌شود. این آزمایش علاوه بر تشخیص ناباروری به درمان آن نیز کمک می‌کند.
جالب است که بدانید آزمایش اسپرم نشان داده که تقریبا دو سوم از ناباروری‌های به علت ناباروری از سمت مردان است و این باور قدیمی که زنان دچار نازایی یا ناباروری می‌شوند را به طور علمی رد کرده است.
این آزمایش از مردان گرفته می‌شود تا اینگونه بتوان یکی از دلایلی که باعث ناباروری و ایجاد مشکلات زناشویی و ازدواج می‌شود مورد بررسی قرار گیرد.
حتی یک معاینه فیزیکی ساده که شامل مشاهده ویژگی‌های جنسی ثانویه مانند فیزیک بدن، رشد مو و لمس بیضه‌ها می‌شود، می‌تواند برای معاینه‌کننده شک اولیه در مورد علت ناباروری را مشخص کند. با این حال مطمئنا دقیق‌ترین نتیجه را آزمایش اسپرم (سمینوگرام) خواهد داد.
در ادامه مطلب قصد داریم در مورد ناباروری و درمان و به طور کلی آزمایش اسپرم مطالبی را بیان کنیم. با مجله پزشکی ژین طب همراه شوید.
نگاهی سریع به آزمایش اسپرم
- ناباروری مردان اغلب به دلیل تولید کم اسپرم است
- برای انجام آزمایش اسپرم از افراد می‌خواهند که چند ماه قبل از اسپرموگرام در معرض گرمای شدید نباشند
- تعداد طبیعی اسپرم حداقل 15 میلیون اسپرم در هر میلی‌لیتر منی است
- درصد اسپرم‌های زنده موجود در نمونه نیز اندازه‌گیری می‌شود
آزمایش اسپرم چیست؟
آزمایش اسپرم یک آزمایش باروری در مردان است. کاربرد دیگر این آزمایش این است که نشان دهد وازکتومی موفقیت آمیز بوده است یا خیر.
برای آنکه نتایج دقیقی بدست آید، باید دستورالعمل‌ها را به صورت دقیق و مطابق با گفته پزشک انجام داد. گاهی اوقات جواب آزمایشات غیر طبیعی به نظر می‌آید که اغلب به این معنی است که آزمایشات بیشتری لازم است. تکرار آزمایش برای تایید نتایج یا تعیین مراحل بعدی این آزمایش موردی عادی است و جای هیچ‌گونه نگرانی نیست. تکرار این آزمایش به دلیل این است که از سلامت اسپرم مطمئن شوند، چراکه تعداد اسپرم‌ها در روزهای مختلف متفاوت است بنابراین پزشکان تجویز می‌کنند آزمایش‌های اسپرم در فاصله 7 روز تا سه ماه انجام شود.
در آزمایش اسپرم سه فاکتور اصلی مایع منی را مورد بررسی قرار می‌دهند از جمله؛
- تعداد اسپرم
- تحرک اسپرم
- مورفولوژی یا شکل اسپرم
چرا لازم است آزمایش اسپرم انجام شود؟
زمانی که زوجین برای باردار شدن اقدام می‌کنند و پس از مدتی متوجه ناباروری می‌شوند، پزشک انجام آزمایش اسپرموگرام را تجویز می‌کند تا با آنالیز مایع منی متوجه این شوند که مرد دچار ناباروری هست یا خیر.
در حالی که هم مردان و هم زنان ممکن است مشکلاتی داشته باشند، مسائل مربوط به باروری مردان می‌تواند در نیمی از موارد ناباروری نقش داشته باشد. گفتنی است که ناباروری مردان اغلب به دلیل تولید کم اسپرم است.
دلیل دیگری که ممکن است به آنالیز مایع منی نیاز شود، اطمینان از موفقیت آمیز بودن وازکتومی (روشی برای جلوگیری از بارداری است که در آن لوله‌های اسپرم بریده می‌شود ) است. معمولا 8 تا 16 هفته پس از جراحی انجام می‌شود تا اطلاعاتی در رابطه با اسپرم به دست بیاورند که آیا هنوز هم اسپرم سالمی تولید می‌شود یا خیر.
آزمایش اسپرم چگونه انجام می‌شود؟
در زمان مراجعه به پزشک برای انجام آزمایش اسپرم پزشک نمونه مایع منی را می‌خواهد که می‌توان آن را به روش‌های زیر تهیه کرد:
- برقراری رابطه جنسی با کاندوم
- برقراری رابطه جنسی با خروج قبل از انزال
- انزال با استفاده از محرک الکتریسته‌ای
- استمناء یا خودارضایی(اصولا پزشکان این روش را پیشنهاد می‌دهند زیرا از دیگر روش‌ها مناسب‌تر به نظر می‌آید.)
در اغلب موارد پزشک از فرد مورد نظر می‌خواهد که در یک اتاق خصوصی در همان مطب از طریق استمناء انزال شود و مایع منی را در ظرف مخصوص جمع کند.
گاهی اوقات افراد ترجیح می‌دهند که نمونه را در خانه جمع آوری کنند. در این صورت، باید آن را در دمای اتاق نگه داری و در ظرف 1 ساعت به پزشک یا آزمایشگاه رسانده شود. برخی از پزشکان یک کاندوم مخصوص می‌دهند که منی را در حین رابطه جنسی جمع کنند.
قابل ذکر است که در حالی که آزمایش‌های خانگی می‌توانند تعداد اسپرم‌های را بررسی کنند، اما این تست‌ها موارد دیگری مانند شکل یا حرکت اسپرم را اندازه‌گیری نمی‌کنند. بنابراین یک نتیجه طبیعی در یک آزمایش خانگی، باروری را تضمین نمی‌کند.
مواردی که لازم است برای انجام آزمایش اسپرم رعایت شود
- پزشک ممکن است بخواهد که 2 تا 5 روز قبل از انجام آزمایش رابطه جنسی یا خودارضایی نداشته باشند تا مطمئن شود تعداد اسپرم تا حد امکان بالا خواهد بود
- بهتر است بیش از 2 هفته قبل از آزمایش، از انزال خودداری نشود، چراکه می‌تواند منجر به نمونه‌ای با اسپرم‌هایی شود که فعالیت کمتری دارند
- بهتر است یک هفته قبل از انجام آزمایش اسپرم از مصرف الکل و کافئین خودداری شود
- پزشک باید از هر گونه داروی هورمونی یا مکمل‌های گیاهی که فرد مورد نظر مصرف می‌کند مطلع باشد
غالبا پزشکان برای انجام آزمایش اسپرم از افراد می‌خواهند که چند ماه قبل از اسپرموگرام در معرض گرمای شدید نباشند، زیرا گرما به شدت بر تعداد اسپرم تاثیر می‌گذارد. بنابراین اگر فرد تحت گرمای شدید مثل تب بالا و غیره قرار بگیرد باید به پزشک اطلاع دهد تا زمان انجام آزمایش اسپرم را به تاخیر بیاندازد. لازم به ذکر است که برای انجام آزمایش اسپرم نیازی به ناشتا بودن نیست.
مناسب‌ترین نمونه برای آزمایش اسپرم
اگر فردی قصد دارد نمونه برای آزمایش اسپرم را در منزل بگیرد باید به این نکته توجه داشته باشد که تمام پزشکان تاکید دارند که بهترین نمونه آزمایش اسپرم باید دارای دو فاکتور زیر باشد:
- مایع منی باید در محیطی با دمای مناسب نگه‌داری شود، به طوری که اگر دمای محیط بیش از حد گرم و یا بیش از حد سرد باشد، می‌تواند نتیجه آزمایش را تغییر دهد
- مایع منی باید طی 60 دقیقه به آزمایشگاه برسد
داروها و موادی که مصرف آن‌ها می‌توانند بر نتایج آزمایش اسپرم تاثیرگذار باشند
تستوسترون
مکمل‌هایی که این هورمون را تقویت می‌کنند می‌توانند سیگنال اشتباهی را به بدن ارسال کنند و باعث شوند که تولید تستوسترون طبیعی و اسپرم متوقف شود که در نهایت می‌تواند منجر به تعداد کم یا کمبود اسپرم شود.
استروئیدهای آنابولیک
- این داروها که برای عضله‌سازی استفاده می‌شوند، می‌توانند بر تولید اسپرم بدن تاثیر بگذارند
ماری جوانا
مواد موجود در ماری جوانا می‌تواند میل جنسی را کاهش دهد و بدن را از تولید تستوسترون و اسپرم آن‌طور که باید جلوگیری کند
مواد افیونی
- این مواد می‌توانند تعداد اسپرم را کاهش دهند و بر تولید تستوسترون نیز تاثیر بگذارند
داروها:
- مصرف داروهای معده، فشار خون
- مصرف داروهای ضدالتهاب و ضدقارچ
- مصرف داروهای درمان پروستات
- طی کردن دوران شیمی درمانی
برای به دست آوردن نتیجه‌ای دقیق پزشک باید بیش از یک نمونه را آزمایش کند به این ترتیب لازم است نمونه دیگری در عرض 2 تا 3 هفته ارائه شود. این به این دلیل است که نمونه‌های مایع منی از یک مرد ممکن است متفاوت باشد. حتی ممکن است نیاز شود فرد در یک دوره 3 ماهه دو تا سه نمونه ارائه دهد.
آزمایش اسپرم چه اطلاعاتی را به پزشک می‌دهد؟
هنگامی که آزمایشگاه نمونه مایع منی را دریافت می‌کند به بررسی آن در زیر میکروسکوپ می‌پردازد. این اطلاعات شامل موارد زیر است:
- تعداد اسپرم‌هایی که درمایع منی وجود دارد (غلظت): تعداد طبیعی اسپرم حداقل 15 میلیون اسپرم در هر میلی‌لیتر منی است. اگر تعداد اسپرم کمتر از 15 میلیون باشد کم در نظر گرفته می‌شود
- اسپرم‌های موجود در منی از نظر مورفولوژی و شکل چگونه هستند: اندازه و شکل اسپرم بر میزان بارور کردن تخمک تاثیر می‌گذارد. منی طبیعی حداقل 4 درصد اسپرم معمولی دارد
- نحوه حرکت اسپرم‌های موجود در منی چگونه است (تحرک): در آزمایش اسپرم به بررسی اینکه چند اسپرم در حال حرکت هستند و چقدر خوب حرکت می‌کنند نیز می‌پردازد. در حالت ایده آل 50درصد یا بیشتر از نمونه اسپرم باید فعال باشد و توانایی حرکت کردن به سمت تخمک را داشته باشد
پزشک علاوه بر بررسی موارد ذکر شده جزئیات دیگری را هم مورد بررسی قرار می‌دهد. از جمله؛
- پزشکان متوجه خواهند شد که چه مقدار مایع منی می‌توان برای نمونه تهیه کرد: مقدار طبیعی حداقل 1.5 میلی‌لیتر یا حدود نصف قاشق چایخوری است. اگر نمونه کمتر از آن باشد، می‌تواند به این معنی باشد که وزیکول‌های منی مایع کافی تولید نمی‌کنند یا مسدود شده‌اند. این نیز گفتنی است که بیماری پروستات نیز می‌تواند این مشکلات را در پی داشته باشد
- آرایش شیمیایی سطح pH مایع منی نیز مشخص می‌شود: PH نرمال بین 7.1 تا 8.0 است. سطح pH پایین به این معنی است که منی اسیدی بوده و سطح pH بالا به معنای قلیایی بودن آن است. PH غیر طبیعی می‌تواند بر سلامت اسپرم و نحوه حرکت آن تاثیر بگذارد
- زمان روان شدن منی طبیعی در هنگام انزال غلیظ می‌شود: در آزمایش اسپرم زمان مایع شدن را اندازه‌گیری می‌کنند که چقدر طول می‌کشد تا از یک ماده چسبنده به مایع تبدیل شود. باید حدود 20 دقیقه طول بکشد. اگر بیشتر طول بکشد، یا اصلا مایع نشود، می‌تواند به این معنی باشد که مشکلی وجود دارد
- مدت زمانی که اسپرم زنده می‌ماند: قابل ذکر است که درصد اسپرم‌های زنده موجود در نمونه نیز اندازه‌گیری می‌شود
- وجود گلبول‌های سفید در مایع منی که نشان‌دهنده عفونت یا التهاب است
- اگر پزشک هیچ اسپرمی در تجزیه و تحلیل مایع منی پیدا نکند، احتمالا آن را از نظر فروکتوز سمینال که توسط وزیکول‌های منی تولید می‌شود، بررسی خواهد کرد. سطوح پایین یا بدون فروکتوز می‌تواند به معنای انسداد باشد
با توجه به موارد ذکر شده اگر نتایج آنالیز مایع منی غیرطبیعی باشد، پزشک احتمالا درخواست می‌کند که آزمایش‌های دیگری را برای تشخیص مشکل باروری انجام شود.
چه کسانی به انجام آزمایش اسپرم نیاز دارند؟
دلایلی که ممکن است به آنالیز مایع منی نیاز شوند عبارتند از:
- ناباروری مردانه
- زوجینی که مدت‌هاست برای بارداری اقدام کرده‌اند و با مشکل روبرو شده‌اند
- پیگیری نتیجه عمل وازکتومی، تجزیه و تحلیل مایع منی تعیین می‌کند که آیا وازکتومی موفقیت آمیز بوده است یا خیر. در عمل وازکتومی به مسدود کردن لوله‌هایی که اسپرم را در مایع منی ذخیره می‌کنند، می‌پردازند. اگر اسپرم در مایع منی وجود نداشته باشد، نشان می‌دهد که عمل وازکتومی موفق بوده است و مرد هرگز نمی‌تواند زن را باردار کند
این نیز قابل ذکر است که بعد از وازکتومی، ممکن است چند هفته طول بکشد تا منی عاری از اسپرم شود (آزواسپرمی) یا تعداد بسیار کمی اسپرم غیر متحرک داشته باشد. بنابراین بعد از انجام عمل وازکتومی باید از روش‌های مطمئن جلوگیری از بارداری مانند کاندوم استفاده کرد تا زمانی که در آزمایش هیچ‌گونه اسپرمی وجود داشته باشد
نتایج آزمایش اسپرم باید چگونه باشد تا منجر به باروری شود؟
در آزمایشگاه مواردی که پیشتر ذکر کردیم مورد بررسی قرار می‌گیرد. بنابر نتیجه آزمایش اگرمایع منی تمام موارد زیر را داشته باشد توان باروری را نیز دارد؛
- منی که در مدت زمان کوتاهی به مایع تبدیل می‌شود تا بتواند از دستگاه تناسلی زنان عبور کند
- PH داشته باشد که خیلی اسیدی نباشد
- اسپرم فعالی که هر کدام یک سر و دم گرد دارند
- داشتن تعداد مشخصی اسپرم
چه عواملی بر نتیجه آزمایش اسپرم تاثیر منفی می‌گذارد؟
- تماس مایع منی با ماده‌ای که برای پیشگیری از بارداری استفاده می‌شود به طور مثال کاندوم‌های روغنی
- آزمایش در مرکزی فاقد اعتبار و توسط فردی بی‌تجربه گرفته شود
- آزمایش در زمانی که فرد دچار استرس و اظطراب شدید است گرفته شود
- آلوده شدن نمونه
دریافت نتایج غیرطبیعی از آزمایش اسپرم چه معنایی دارد؟
نتایج غیرعادی به این معنی است که شانس کمتری برای بارور شدن وجود دارد، اما این نیز گفتنی است که تجزیه و تحلیل مایع منی از طریق آزمایش اسپرم تنها عامل در ارزیابی ناباروری مردان نیست، بلکه موارد دیگری نیز وجود دارد که باید مورد بررسی قرار بگیرند. ازجمله؛
- انسدادهایی که از ترشح اسپرم در مایع منی جلوگیری می‌کنند
- عوارض جانبی داروها یا سایر مسائل پزشکی
- تستوسترون پایین یا اختلالات هورمونی
- ابتلا به دیابت یا دیگر بیماری‌های تاثیرگذار
- قرار گرفتن در معرض اشعه
- عوامل وراثتی
- وجود عفونت
آزمایش‌های تکمیلی که در صورت غیر طیبیعی بودن آزمایش اسپرم باید انجام شود:
- انجام آزمایش سلول‌های ایمنی ضد اسپرم
- نمونه‌برداری از بافت بیضه‌ها
- انجام آزمایش‌های ژنتیکی
- انجام آزمایش‌های هورمنی
- دریافت نمونه ادرار بلافاصله بعد از انزال
روش‌های درمان ناباروری
بعد از دریافت جواب آزمایش اسپرم و اطمینان از ناباروری نیز همچنان جای امیدواری است؛ چراکه ناباروری نیز درمان‌های مخصوص به خود را دارد که با توجه به تشخیص پزشک می‌توان یکی از روش‌ها را انتخاب کرد و فرزندی سالم را به دنیا آورد.
- درمان IUI
- درمان IVF
- درمان IVF با ICSI
- جراحی وارکاسول
- هورمون درمانی
- درمان مشکلات جنسی
یادداشت پایانی
آزمایش اسپرم یکی از روش‌های تشخیص ناباروری در مردان است. عموما زوجین پس از ناامیدی از باروری به دنبال روش‌های سنتی باروری هستند. این روش‌ها اگر باعث شود دوره طلائی درمان از بین برود آن‌ها دیگر برای تجربه فرزندآوری فرصتی نخواهند داشت. بنابراین توصیه می‌شود که زوجین قبل از هر گونه خوددرمانی و استفاده از داروهای گیاهی به متخصصین این امور مراجعه کنند. در این نوشتار سعی کردیم از نحوه انجام آزمایش تا موارد تاثیرگذار بر آن را بیان کنیم. امیدواریم مفید فایده واقع شود.
