روماتیسم مفصلی چه نوع بیماری است؟ و روشهای درمان آن

روماتیسم مفصلی یا آرتریت روماتوئید (Rheumatoid arthritis) یک بیماری خود ایمنی است که از جمله بیماریهای مزمن و پیشرونده به شمار میرود. این بیماری باعث تورم، التهاب و درد در قسمت مفاصل و اطراف آنها شده و با گذشت زمان میتواند روی سایر اندامها اثر بگذارد.
RA ابتدا دستها و پاها را درگیر میکند، اما باید گفت که این بیماری در تمامی مفاصل ایجاد میشود و همزمان میتواند چند عدد از آنها را درگیر کند. به همین دلیل به این بیماری خود ایمنی، بیماری سیستمیک میگویند. یعنی قادر است کل بدن را تحت تاثیر قرار دهد.
بیماریهای خود ایمنی زمانی رخ میدهند که سیستم ایمنی بافتهای سالم بدن را با مهاجمهای خارجی و بیماریها اشتباه میگیرد و به آنها حمله میکند. این کار باعث آسیب به این بافتها خواهد شد.
زنان در برابر مردان بیشتر به این بیماری مبتلا میشوند. همچنین طبق آمار به دست آمده بیش از 1 درصد از جمعیت جهان به بیماری روماتیسم مفصلی مبتلا هستند.
انواع روماتیسم مفصلی
انواع مختلفی از روماتیسم مفصلی در بدن ایجاد میشوند. فهمیدن نوع این بیماری به نحوه درمان و مراقبتهایی که بیمار باید آنها را انجام دهد کمک میکند.
- آرتریت روماتوئید مثبت یا RA سرمی مثبت
اگر نتیجه تست فاکتور روماتوئید که از طریق آزمایش خون انجام میگیرد مثبت شد، یعنی در بدن فرد یک آنتی بادی به مفاصل حمله کرده و باعث روماتیسم شده.
علائم این نوع روماتیسم به این صورت است:
- سفتی مفاصل بیش از 30 دقیقه در صبح
- تورم و درد در مفاصل مختلف بدن
- تورم و درد مفاصل متقارن (مثلا در هر دو مچ پا)
- تب
- خستگی
- کاهش وزن
در بعضی موارد روماتیسم تنها به مفاصل محدود نمیشود، بلکه ممکن است چشمها، غدد بزاقی، اعصاب، کلیهها، ریهها، قلب، پوست و رگهای خونی را دچار التهاب کند.
- روماتیسم مفصلی در کودکان یا آرتریت ایدیوپاتیک
آرتریت ایدیوپاتیک در کودکان و نوجانوان کمتر از 18 سال به وجود میآید. این بیماری به دلایلی که هنوز مشخص نشده در برخی از کودکان ایجاد میشود.
روماتیسم مفصلی همانطور که گفته شد مفاصل مختلفی را میتواند درگیر کند. در ادامه روماتیسم مفاصل پا و انگشتان دست را برای شما توضیح میدهیم:
روماتیسم مفاصل پا
در بین نقاط مختلف بدن، پاها بیشتر در معرض روماتیسم مفصلی قرار دارند. آرتروز و روماتیسم در پاها به دلیل وجود مفاصل زیاد بیشتر است. این قسمت از بدن به دلیل تحمل وزن بدن، فعالیتهای روزانه، کفش نامناسب، انجام فعالیتهای سنگین (ورزشها یا مشاغل سخت) و… بیشتر در معرض بیماریهای مفصلی قرار دارد.
باید گفت که مفاصل شصت پا معمولا اولین نقطه در بدن هستند که دچار روماتیسم خواهند شد.
روماتیسم انگشتان دست
همانطور که گفته شد آسیب به مفاصل در هر کدام از مفصلهای بدن میتواند رخ دهد. روماتیسم انگشتان دست نیز یکی از انواع این بیماری است. این عارضه در افرادی که بیشتر کار خود را با دست و انگشتان دست انجام میدهند دیده میشود. تایپیستها، نوازندگی موسیقی، آرایشگرها و افرادی که با دستگاههای مختلف کار میکنند (مخصوصا دستگاههایی که حرکت رفت و برگشت دارند یا ضربه میزنند) بیشتر به روماتیسم در قسمت انگشتان دست مبتلا خواهند شد.
علل ایجاد روماتیسم مفصلی
هنوز علت اختلال در عملکرد سیستم ایمنی بدن که منجر به روماتیسم مفصلی (RA) میشود مشخص نشده. این مشکل ممکن است به دلیل عوامل ژنتیکی در برخی از افراد ایجاد شود.
در یک نظریه دیگر محققان اعتقاد دارند که عاملهای خارجی مانند باکتریها، ویروسها و عوامل بیماریزا در افرادی که این نقص ژنتیکی را دارند باعث ابتلا به بیماری روماتیسم مفصلی میشود.
در روماتیسم مفصلی سیستم ایمنی به پوشش صاف مفصل که سینوویوم (synovium) نام دارد حمله میکند. در زمان بروز این اتفاق درد و التهاب به وجود میآید.
التهابها باعث ضخیم شدن سینوویوم میشوند که در این شرایط اگر درمان صورت نگیرد، غضروف (یا همان بافت همبندی که در انتهای استخوانها قرار دارد) از بین میروند.
در صورت درگیری مفصل و التهابهای ناشی از آرتریت روماتوئید، تاندونها و رباطهایی که مفاصل را در کنار هم نگه میدارند، ضعیف شده و کشیده میشوند. این حالت در نهایت باعث از بین رفتن شکل مفاصل و ساختار عادی آنهامیشود.
چه افرادی بیشتر در معرض روماتیسم مفصلی هستندو علت روماتیسم
یکسری از افراد به دلایل مختلفی در معرض ابتلا به روماتیسم در قسمت مفاصل خود هستند و احتمال ابتلای آنها نسبت به سایر افراد بیشتر است. این افراد شامل:
- افرادی که سن بالای 60 سال دارند
- زنان نسبت به مردان بیشتر دچار این بیماری میشوند
- افرادی که ویژگیهای ژنتیکی خاص دارند
- زنانی که بچهدار نشدهاند
- چاقی
- افراد سیگاری یا افرادی که در کودکی در معرض دود سیگار بودند
- افرادی که رژیم غذایی خاصی دارند که در آن تنوع مواد مورد نیاز بدن به صورت کافی تامین نمیشود
روماتیسم مفصلی و بارداری
در دوران بارداری به دلیل افزایش وزن و ترشح زیاد هورمونها امکان پیشرفت روماتیسم مفصلی یا حتی بروز آن وجود دارد. اگر روماتیسم به دلیل بارداری ایجاد شده باشد، با تمام شدن دوران بارداری و کاهش وزن عارضه ایجاد شده بهبود پیدا میکند.
در تحقیقات انجام شده روی روند بیماری روماتیسم مفصلی در زمان بارداری نتایج به این صورت بوده که:
- در 50 درصد افراد روند بیماری کند میشود
- بیماری در 20 تا 40 درصد افراد تا سه ماهه سوم بارداری بهبود مییابند
- در حدود 20 درصد آنها بیماری پیشرفت میکند و نیاز به مداخله درمانی دارند
همچنین افزایش درد و پیشرفت بیماری بعد از زایمان نیز ممکن رخ دهد. در این حالت بیمار بعد از زایمان با دردهای شدید به دلیل روماتیسم مواجه خواهد شده.
علائم این بیماری چیست؟
علائم و نشانههای روماتیسم مفصلی (RA) عبارتاند از:
- درد، تورم و سفتی در بیش از یک مفصل
- درگیری متقارن مفصلها (مثلا در مفصل هر دو انگشت شصت پا)
- تغییر شکل مفصل
- بی ثباتی در راه رفتن
- احساس ناخوشی و اصطحکاک استخوانها
- تب
- از دست دادن عملکرد و تحرک فرد
- کاهش وزن
- ضعف
این علائم ممکن است در طول دورههایی بهبود پیدا کنند یا خفیف شوند، اما در زمان برگشت بسیار شدید خواهند شد.
عوارض روماتیسم مفصلی
افراد مبتلا به روماتیسم مفصلی در معرض ابتلا به یکسری بیماریهای دیگر قرار میگیرند. این بیماریها شامل موارد زیر است:
- بیماریهای قلبی
- چاقی
- دیابت
- فشار خون بالا
از دیگر عوارض این بیماری به وجود آوردن مشکلات زیر است:
- افسردگی
- اضطراب و استرس
- مشکل در اشتغال به دلیل مشکلات جسمانی
از بیماریهایی که به دلیل ابتلا به روماتیسم مفصلی در بدن فرد ایجاد میشوند میتوانیم به بیماری زیر اشاره کنیم:
- سندروم تونل کارپال
این سندروم باعث درد، بی حسی، گزگز و… در انگشتان دست و مچ شود.
- التهابهای ریه، قلب، عروق خونی، چشمها و سایر قسمتهای بدن
- میلوپاتی گردن
این بیماری به دلیل التهاب و تخریب سینوویال در ستون فقرات گردن ایجاد میشود.
- اسکولیت یا التهاب رگهای خونی
این بیماری بر جریان خون به سمت بافتها اثر میگذارد و عملکرد اندامها را تحت تاثیر قرار میدهد.
- آسیب تاندونهای نزدیک مفصل
همانطور که اشاره شد التهاب مفاصل به تدریج باعث تخریب، کشیده شدن و تحلیل تاندونها و رباطهای اطراف میشود.
- حساسیت به عفونتها
ابتلا به عفونتهای مختلف و بیماریهایی مانند سرماخوردگی، آنفولانزا، ذات الریه و… در صورت روماتیسم مفصلی افزایش پیدا میکند.
افراد مبتلا به آرتریت روماتوئید باید هر سال واکسن آنفولانزای خود را تزریق کنند.
تشخیص و زمان مراجعه به پزشک
تشخیص روماتیسم مفصلی در مراحل اولیه کمی دشوار است، زیرا علائمی شبیه به سایر بیماریها دارد. اما با این وجود تشخیص زود هنگام آن باعث درمان راحتتر میشود.
پزشک در ابتدا معاینه بالینی انجام میدهد و از بیمار راجع به علائم و محل درد سوالاتی میپرسد. همچنین پزشک یکسری معاینههای فیزیکی برای بررسی هر گونه تورم، قرمزی، محدودیتهای عملکردی (دامنه حرکتی) یا تغییر شکل اندام انجام میدهد.
آزمایشهایی که پزشک برای تشخیص این بیماری توصیه میکند، عبارت است از:
- آزمایش خون
این آزمایش برای شمارش گلبولهای قرمز خون انجام میشود. گلبولهای قرمز حملکننده آهن در بدن هستند و تعداد آنها میتواند نشانگر میزان آهن در بدن هر فردی باشد.
پس به طور کلی میتوان گفت که کم خونی یا فقر آهن در افراد مبتلا به روماتیسم مفصلی شایع بوده و از علائم آن به شمار میرود، اما به صورت تنها دلیلی بر ابتلا به روماتیسم نیست.
- تست فاکتور روماتوئید
در این آزمایش خون فاکتور روماتوئید (Rheumatoid factor) که یک آنتی بادی خودکار (autoantibody) است، در بدن بیماران مبتلا به روماتیسم مفصلی بررسی میشود. البته تنها وجود این فاکتور در خون نشاندهنده ابتلا به روماتیسم نیست.
باید گفت که بیماریهایی مانند دیابت و سرطان خون نیر منجر به افزایش سطح فاکتور روماتوئید میشوند.
- آزمایش خون تست پپتید سیترولیندار ضد سیترولین (anti-cyclic citrullinated peptide) یا ضد CCP
در این آزمایش خون میزان آنتی بادیهای ضد CCP بررسی خواهد شد. این آنتی بادیها مضر هستند، زیرا قابلیت به حمله به سلولهای سالم را داشته و التهاب ایجاد میکنند.
این آزمایش نسبت به تست فاکتور روماتوئید با دقت بیشتری انجام و بررسی میشود.
- سرعت رسوب گلبولهای قرمز یا ESR
انجام تست نرخ رسوب گلبولهای قرمز یا sed rste یک آزمایش خون است که التهاب را میتوان از طریق آن تشخیص داد. در این آزمایش سرعت رسوب گلبولهای قرمز خون در انتهای لوله آزمایش مورد بررسی قرار میگیرد.
در صورت وجود التهاب در بدن، گلبولها با سرعت بیشتری ته نشین میشوند.
- پروتئین واکنشی C یا CPR
این آزمایش همراه با تست رسوب گلبولهای قرمز انجام میشود.
- آزمایش آنتی بادی ضد هستهای
در این آزمایش میزان آنتی بادیهای ضد هستهای که به طور طبیعی با بافتهای بدن مبازره میکنند مورد بررسی قرار میگیرد. این آزمایش دقیق بوده و میتواند بیماریهای روماتیسمی مانند لوپوس و بیماریهای غیر روماتیمی مانند بیماری خود ایمنی کبد را بررسی و تشخیص دهد.
در صورت مثبت بودن این تست، روماتولوژیک باید به دنبال مشخص کردن نوع آنتی بادی باشد که باعث بیماری شده.
- اسکن، تصویربرداری و اشعه ایکس
با انجام اشعه ایکس یا MRI از مفصل میتواند نوع آرتریت و میزان پیشرفت بیماری را مشخص کرد.
در صورت به دست آمادن نتایج زیر، روماتیسم مفصلی برای فرد تشخیص داده میشود:
- تورم در یک مفصل وجود داشته باشد و علت دیگری برای بیماری پیدا نشود
- نتایج آزمایش خون حداقل یک مورد از علل روماتیسم مفاصل را نشان دهد
- علائم و درد به مدت حداقل 6 هفته ادامه داشته باشد
بیمایهای مشابه با روماتیسم مفصلی که تشخیص را برای پزشک سخت میکند، عبارت است از:
- آرتروز
- لوپوس (lupus)
- آرتریت پسوریاتیک (psoriatic arthritis)
- بیماری شوگرن (Sjogren disease)
بیماری شوگرن به نوعی از بیماری خود ایمنی میگویند که منجر به اختلالهای مزمن در سیستم ایمنی بدن میشود.
- آرتریت سپتیک (septic arthritis)
آرتریت سپتیک به بیماری عفونت مفصلی که همراه با درد در مفاصل است میگویند. این بیماری از طریق جریان خون بخشی از بدن را درگیر میکند.
- بیماری لایم (Lyme disease)
این بیماری از طریق کنههای آلوده به باکتری بورلیا بورگدورفری (Borrelia burgdorferi) به انسان منتقل میشوند و درد در مفاصل، تب، خستگی، بثورات پوستی و سردرد را ایجاد میکنند.
روش درمان روماتیسم مفصلی
روشهای درمان روماتیسم مفصلی متنوع است، به طوری که این روشها میتوانند برای درمان هر شخصی یا هر مفصلی خاصی متفاوت باشند. در ادامه در مورد تعدادی از روشهای درمان این بیماری توضیحاتی داده شده:
- فیزیوتراپی
پزشک در مرحله اول درمان روماتیسم مفصلی، فیزیوتراپی را برای بیمار توصیه میکند. از تاثیرهای این روند درمانی میتوانیم موارد زیر را نام ببریم:
- از احساس شعله ور شدن در ناحیه مفصل جلوگیری میکند و در صورت وقوع از شدت آن میکاهد
- کاهش التهاب مفاصل
- تسکین درد
- جلوگیری از کاهش عملکرد مفاصل و حتی کمک به بهبود عملکرد آن
- کاهش یا جلوگیری از آسیب به مفاصل یا تغییر شکل آنها
- کاردرمانی
در طی روند کاردرمانی، شخص درمانگر به بیمار روشهای جدید و موثری برای انجام وظایف و فعالیتهای روزانه آموزش میدهد. این کار استرس و فشار را روی مفاصل کاهش خواهد داد.
همچنین نحوه درست نشستن، راه رفتن، گرفتن و بلند کردن اجسام و سایر فعالیتهای عادی در این دورهها به بیمار آموزش داده میشود.
- مصرف داروهای استروئیدی
برای کاهش علائم و کند شدن روند پیشرفت بیماری، داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAIDs) تجویز میشوند.
این داروها شامل ادویل (Advil)، مورفین (Motrin)، آلیو (Aleve)، ناپروکسن، ایبوپروفن و … است. مصرف طولانی مدت این داروها منجر به عوارض جانبی مانند کبودی، زخم معده، فشار خون بالا، مشکلات کلیوی و کبدی میشود.
داروهایی مانند کورتیکواستروئیدها (Corticosteroids) درد و التهاب را کاهش میدهند و ممکن است به کند کردن آسیب مفاصل کمک کنند، اما باید گفت که روماتیسم مفصلی را درمان نمیکنند.
- تزریق استروئید
در برخی از موارد پزشک تزریق استروئید را به مفصل پیشنهاد میدهد. این کار باعث تسکین درد میشود، اما میزان موثر بودن آن بسته به شدت بیماری بین چند هفته تا چند ماه متغیر است.
کورتیکواستروئیدها به علائم حاد یا احساس شعلهور شدن کمک میکنند. استفاده طولانی مدت از این دارو باعث عوارض جانبی مانند آب مروارید، پوکی استخوان، گلوکوم، دیابت شیرین و چاقی میشود. به همین دلیل تعداد دفعات تزریق این داروها باید طبق دستور پزشک انجام شود.
- داروهای ضد روماتیسمی اصلاحکننده بیماری یا DMARDs
مصرف این داروها به تنهایی یا همراه با داروها و روشهای درمانی دیگر میتواند برای درمان روماتیسم مفصلی استفاده شود.
متوترکسات (Methotrexate) که با نامهای روماترکس (Rheumatrex) و ترکسال (Trexall) شناخته میشود، نمونهای از داروهای DMARDs است.
DMARD ها بر نحوه عملکرد سیستم ایمنی بدن تاثیر میگذارند و پیشرفت روماتیسم مفصلی را کاهش میدهند. این داروها با تداخل در سیستم ایمنی، از آسیب به مفاصل و سایر بافتها جلوگیری میکنند.
برخی از بیماران باید به دلیل پیشرفت و نوع بیماری خود این داروهای DMARD را تا آخر عمر خود مصرف کنند.
داروهای DMARD در صورتی موثر هستند که در مراحل اولیه بیماری مورد استفاده قرار گیرند. برای اثر بخشی این داروها حداقل 6 ماه زمان نیاز است.
عوارض جانبی مصرف DMARD ها:
- ریزش مو
- زخمهای دهان
- حالت تهوع
- ناراحتی معده و شل شدن مدفوع
- غیر طبیعی بودن شمار سلولهای خونی
- درمانهای بیولوژیک
از درمانهای بیولوژیک میتوانیم مهارکننده فاکتور نکروز تومور آلفا یا TNF-alpha (tumor necrosis factor-alpha) را نام ببریم که عملکرد سیستم ایمنی را تغییر میدهد.
زمانی که بدن انسان با عفونت یا تهدید خارجی مواجه میشود، TNF-alpha یک ماده التهابی تولید میکند. مهارکننده TNF-alpha مادهای که باعث التهاب شده را سرکوب کرده و از ایجاد التهاب جلوگیری میکند.
مصرف مهارکنندههای TNF-alpha احساس درد، سفتی صبحگاهی و تورم مفاصل را کاهش میدهند. بیمار بعد از دو هفته مصرف این نوع متوجه روند بهبودی خواهد شد.
عوارض احتمالی مصرف این نوع داروها:
- خطر بالای عفونت
- لوپوس
- نارسایی قلب
- بیماریهای دمیلینه کننده (demyelinating diseases)
در این بیماریها غلاف میلین که در حالت عادی از رشتههای عصبی محافظت میکنند، فرسایش مییابند.
- لنفوم (سرطان غدد لنفاوی)
- واکنشهای پوستی
- جراحی
در صورتی که راههای گفته شده تاثیری در روند بیماری نداشه باشند و بهبودی در حال بیمار حاصل نشود، پزشک جراحی را توصیه میکند. جراحی برای درمان روماتیسم مفصلی با توجه به شدت، نوع و محل بیماری متفاوت خواهد بود.
جراحیها به دلایل زیر انجام میشوند:
- ترمیم مفاصل آسیب دیده
- اصلاح ناهنجاریها
- کاهش درد
جراحیهای مختلفی که برای درمان روماتیسم مفصلی انجام میشوند، عبارتاند از:
- جراحی آرتروسکوپی که روشی برای برداشتن بافت مفصلی ملتهب شده است
- جراحی آزاد کردن تاندونهای مسئول خم شدن غیر معمول انگشتان
- آزادسازی تونل کارپال برای تسکین فشار عصبی در دست و مچ دست
- آرتروپلاستی یا تعویض کامل مفصل
درمانهای مکمل روماتیسم مفصلی
به غیر از روشهای گفته شده در قسمت بالا، بیمار میتواند با انجام کارهای زیر به روند درمان خود کمک کند. به این روشها درمانهای مکمل میگویند.
- استراحت مناسب در زمانهایی که درد شدت گرفته باشد
- ورزش کردن
ورزشهایی مانند شنا، ایروبیک در آب و… برای تقویت سلامت کلی بدن، تحرک و تقویت عضلات اطراف مفاصل بسیار مفید است.
- رژیم غذایی سالم
مصرف غذاها، سبزیجات و میوههای مختلف باعث دریافت تمامی ویتامینها، مواد آلی و سایر مواد مورد نیاز بدن میشود.
مصرف غذاهایی که سرشار از امگا 3 هستند، مانند ماهیها، به ویژه ماهی سالمون، شاه ماهی، دانههای کتان برای برن بسیار مفید است.
مواد غذایی که آنتی اکسیدان بالایی دارند مانند ویتامینهای C، A و E به کاهش التهاب کمک میکنند. مانند: گردو، توتها (زغال اخته، کرن بری و توت فرنگی)، شکلات تلخ، اسفناج، لوبیا قرمز و….
- رعایت تناسب اندام
داشتن تناسب اندام از فشار اضافی روی مفاصل و استخوانها جلوگیری میکند. همچنین دلیل دیگر رعایت تناسب اندام این است که وجود چربی اضافه در بدن منجر به فشردگی در ناحیه مفاصل و رباطها میشود.
- استفاده از کمپرس سرد و گرم
این کار به کاهش درد و التهاب کمک میکند.
- انجام مدیتیشن و ورزشهایی که روی فکر و احساسات تمرکز دارند
مدیتیشن و یوگا و دیگر ورزشهای که به تنظیم تنفس به صورت عمق و درست کمک میکنند و باعث آرامش عضلانی میشوند، تاثیر زیادی بر کاهش استرس و بهبود روماتیسم مفصلی دارند.
- درمان روماتیسم مفصلی در طب سنتی
درمان روماتیسم مفاصل از طریق طب سوزنی هم صورت میگیرد. این کار باید توسط یک متخصص خبره انجام شود.
از دیگر درمان گیاهی یا به اصطلاح طب سنتی میتوانیم استفاده از گزنه، زنجبیل، زردچوبه، اسطوخودوس، نسترن، انغوزه، بابونه، گیاه پنجه شیطان، ریحان و… را نام ببریم.
- استئوپاتی
استئوپاتی یا استئوپاتیک به یک تکنیک درمانی گفته میشود که در آن متخصص این کار تنها با استفاده از دستهای خود عملکرد تمام بدن را به طور کلی بررسی میکند.
در این روش بررسی علائم به صورت جداگانه در هر قسمت بدن انجام نمیشود، بلکه این روش بر پایه تعادل در کل بدن است و از این طریق میخواهد عارضههای ایجاد شده را رفع کند.
- کایروپراکتیک
متخصصان این روش معتقدند که تمامی مشکلات ایجاد شده در بدن به دلیل مشکل در ستون فقرات است. در کایروپراکتیک با تنظیم فاست مفاصل، دردهای موجود در کمر، گردن و ستون فقرات را بهبود میدهند. این روش در بعضی موارد خاص کاربرد دارد و برای تمامی عارضهها مفید نیست.
کایروپراکتیک همراه با استئوپاتی و ماساژ توصیه میشود.
- ماساژ
ماساژ یک روش مرسوم برای تسکین درد و کمک به گردش خون است.
روماتیسم مفصلی را جدی بگیریم
روماتیسم مفصلی از جمله بیماریهای خود ایمنی است که در اثر اختلالات روماتولوژیک صورت میگیرد. این بیماری باعث بروز دردهای مزمن و آسیب شدید به مفاصل میشود.
روماتیسم مفصلی در بدن یک شخص معمولا چندین مفصل را درگیر میکند و در صورت عدم درمان میتواند مشکلات زیادی برای بیمار ایجاد کند. باید گفت که درمان در اوایل دوره بیماری بسیار راحت و آسان است.
پرسش هایی در زمینه روماتیسم مفصلی
آیا روماتیسم درمان قطعی دارد؟
درمان قطعی درمورد روماتیسم وجود ندارد، اما عوارض آن را می توان به خوبی کنترل کرد.
درمان غیر جراحی روماتیسم چیست؟
فیزیوتراپی و کاردرمانی.
آیا ژنتیک هم در روماتیسم نقش دارد؟
ممکن است زمینه این بیماری را راحتتر فراهم نماید.