علل خودکشی در نوجوانان چیست؟

آیا تهدید به خودکشی در نوجوانان را باید جدی گرفت؟ متأسفانه طبق مطالعات صورت گرفته، طی چندسال گذشته تاکنون خودکشی نوجوانان در ایران و دیگر کشورها با رشد 23 درصدی همراه بوده است. به‌طوری که خودکشی در نوجوانان دومین دلیل مرگ‌ومیر این گروه سنی محسوب می‌شود؛ بنابراین این موضوع برای خانواده‌ها و جامعه اهمیت بسیاری دارد و به دنبال راهکارهایی برای پیشگیری از خودکشی در نوجوانان هستند. در این مقاله از ژین طب قصد داریم درباره علت خودکشی در نوجوانان و نحوه مقابله با این افکار صحبت کنیم. با ما همراه باشید.

وقتی نوجوان به خودکشی فکر می‌کند

چرا نوجوانان بیشتر در معرض خطر خودکشی هستند؟ نوجوانی حساس‌ترین دوره زندگی هر انسان است که چالش‌های زیادی از جمله تغییرات روحی، روانی و جسمی را به همراه دارد. گاهی این تغییرات  پیامدهای خطرناکی چون خودکشی را شامل می‌شود. خودکشی در تمام سنین اتفاق می‌افتد، اما امروزه در میان نوجوانان شایع‌تر است. به همین‌ دلیل والدین بسیاری به دنبال نحوه شناسایی افکار خودکشی در نوجوانان و علل آن هستند. بر اساس تحقیقات صورت گرفته، اختلالات روانی، خانواده، دوستان و محیط در خودکشی نوجوانان نقش دارند. افکار خودکشی در دخترها بیشتر است، اما پسران چهار برابر بیشتر از دختران براثر خودکشی می‌میرند؛ چراکه اراده قوی‌تری خواهند داشت. اگر می‌خواهید بدانید علت اصلی خودکشی در نوجوانی چیست ادامه مقاله را مطالعه کنید.

بحران هویت، عاملی موثر در خودکشی نوجوانان

در نوجوانی، فرد از دوره کودکی خود فاصله گرفته و به دوره بزرگسالی نزدیک می‌شود. در این دوره فرد نوجوان باید هویت خود را به دست آورد؛ یعنی نقاط قوت و ضعف، ارزش، استعدادها و توانمندی‌های خود را می‌شناسد، همچنین جایگاهش در خانواده، اجتماع و نحوه برقراری ارتباط با دیگران بررسی می‌کند. خانواده، دوستان، محیط زندگی و اجتماع در شکل‌گیری هویت فرد نوجوان نقش دارند، حال اگر فرد نوجوان نتواند هویت و شخصیت خود را بشناسد، با بحران هویت روبه‌رو می‌شود.

اغلب بحران هویت پیامدهای منفی برای فرد نوجوان به همراه دارد؛ چراکه روی روان و افکار او تأثیر مستقیم می‌گذارد؛ بنابراین امکان اینکه افکار خودکشی در نوجوانان شکل بگیرد، وجود خواهد داشت.

تغییرات اجتماعی عامل خودکشی در نوجوانان

خودکشی در نوجوانان دلایل گسترده و پیچیده‌ای دارد. یکی از این دلایل، ناسازگاری اجتماعی است. برای مثال اگر فرد نوجوان نتواند جایگاه خودش را در جامعه بشناسد یا محل تحصیل یا زندگی‌اش تغییر کند، دچار آشفتگی و سردرگمی و کاهش اعتمادبه‌نفس می‌شود. این احساسات به مرور زمان به بحران‌های روحی/روانی تبدیل می‌شوند؛ در نتیجه احتمال بروز افکار و اقدام به خودکشی در نوجوانان وجود دارد.

خودکشی نوجوانان و ارتباط آن با انتظارات والدین

خانواده هم یکی از اعضای جامعه به حساب می‌آید و می‌تواند خودکشی نوجوانان نقش داشته باشد. بسیاری از خانواده‌ها مسائل را سخت می‌گیرند و از فرزند خود انتظارات فراوانی دارند. برای مثال والدینی هستند که بدون در نظر گرفتن استعداد و خواسته‌های فرزندشان در مواردی چون تعیین رشته تحصیلی، شاگرد اول بودن و… پافشاری می‌کنند یا فرزندشان را با خواهر، برادر یا اطرافیان مورد مقایسه قرار می‌دهند. عدم تعادل میان انتظارات خانواده و خواسته‌های فرزندان  در بروز احساس ناامیدی، سرافکندگی، کاهش عزت‌نفس، استرس، افسردگی و در نتیجه خودکشی در نوجوانان مؤثر خواهد بود.

گروه همسالان

در دوره نوجوانی تمایل به برقراری ارتباط با همسالان و دوست‌یابی بیش از هر دوره دیگری افزایش می‌یابد. فرد نوجوان برای عضویت در یک گروه باید از مواردی چون نوع رفتار، صحبت و پوشش اعضا پیروی کند. گاهی گروه همسالان مضر باعث شکل‌گیری رفتارهای خود آسیب‌رسانی در نوجوانان می‌شود. برای مثال برخی نوجوانان در این گروه مورد تمسخر یا توهین همسالان خود قرار می‌گیرند یا اینکه عده‌ای از نوجوانان در گروه همسالان به قلدری، مصرف مواد و خشونت تشویق می‌شوند. تمامی این عوامل در شکل‌گیری خودکشی در نوجوانان مؤثر هستند.

شکست عاطفی محرک خودکشی نوجوانان

برقراری روابط عاشقانه و دوستی با جنس مخالف، یکی از بحران‌های نوجوانی و خودکشی است. درواقع در این دوران فرد نوجوان به محبت و توجه از سوی پارتنر خود احساس نیاز دارد. در روابط عاشقانه میان نوجوانان همیشه احساس خیانت، شک، دروغ و جدایی وجود دارد و معمولا این رابطه‌ها پس از گذشت مدت‌زمان کوتاهی از بین می‌روند. اکثر نوجوانان اتمام یک رابطه عاشقانه را تکان‌دهنده‌ترین و دلخراش‌ترین اتفاق زندگی می‌دانند که با بروز مشکلات روحی چون احساس شکست و ناامیدی، درماندگی، قربانی شدن، بی‌مهری، طرد شدگی و خودکشی در نوجوانان همراه است.

نقش رفتار ضداجتماعی در بروز خودکشی در نوجوانان

تهدید به خودکشی در نوجوانان و عمل به آن  دلایل متفاوتی دارد. رفتار ضداجتماعی نوعی اختلال است که فرد نوجوان قادر به کنترل احساسات و رفتار خود نیست. این رفتارها ریشه در مشکلات خانوادگی و اجتماعی دارد؛ یعنی اگر فرد نوجوان در دوران کودکی مورد بی‌توجهی، خشونت یا طردشدگی والدین خود قرار گیرد یا از طرف دوستان و اطرافیان مسخره شود، از خود رفتارهای ضداجتماعی چون دروغگویی، بی‌احترامی، خشونت، پرخاشگری، اضطراب، عدم مسئولیت‌پذیری و تعهد و… نشان می‌دهند. اگر تشخیص و درمان این مشکل به‌موقع صورت نگیرد، امکان خودکشی در نوجوانان وجود دارد.

اضطراب و افسردگی عامل خودکشی

یکی از مسائل مهم و اساسی در این زمینه، بیماری‌های روانی است. تاکنون دلایل بسیاری برای خودکشی در نوجوانان گفته شد، اما طبق آمار به دست آمده اکثر نوجوانانی که به فکر خودکشی هستند و این کار را انجام می‌دهند، معمولا افسردگی، اضطراب، اختلال دوقطبی یا شخصیت مرزی دارند. درواقع این اختلالات احساس ناامیدی، تنهایی، گوشه‌گیری، شکست و افکار منفی را در وجود فرد بیمار پرورش می‌دهند. حال که با اختلال‌های روانی موثر در خودکشی نوجوان، آشنا شدید، به‌عنوان والدین باید برای درمان این بیماری‌های روانی فرزند خود را نزد روانپزشک یا روانشناس ببرید.

پرسش این است که آیا داروهای ضد افسردگی یک عامل خطر برای خودکشی نوجوانان هستند؟ طبق آزمایش‌های صورت گرفته مصرف داروهای ضدافسردگی نمی‌تواند به‌عنوان یک عامل خطر برای خودکشی در نوجوانان باشد، اما قطع ناگهانی این داروها بدون دستور پزشک در تشدید افکار خودکشی در نوجوانان موثر است.

از دیگر دلایل بروز اضطراب و افسردگی و اقدام به خودکشی نوجوانان عبارتند از:

ناملایمات و مشکلات خانوادگی، رفتار والدین و خودکشی نوجوانان با یکدیگر رابطه مستقیم دارند. برای مثال عواملی چون خشونت، بی‌توجهی، دعواهای خانوادگی، تنبیه کودکان، تبعیض بین فرزندان و نادیده گرفتن استعداد فرزندان، از عواملی است که باعث بروز ناملایمات و آسیب‌های روحی در نوجوانان می‌شود. در نتیجه خطر خودکشی نوجوانان افزایش می‌یابد.

همچنین اگر یکی از اعضای خانواده در اثر خودکشی جان خود را از دست بدهد، امکان اینکه فرد نوجوان به خودکشی فکر کند، وجود دارد.

تعمیم اضطراب نوجوان به روابطش با دیگران، نوجوان با مشکلات و چالش‌های عاطفی  گوناگونی روبه‌رو می‌شود که ممکن است او را دچار اضطراب، آشفتگی، سردرگمی و حس شکست‌خوردگی یا سرافکندگی کند، این احساسات به مرور زمان سبب غم، اندوه، بی‌حوصلگی، ناامیدی و عدم تمایل به زندگی می‌شوند و در ذهن فرد نوجوان پرورش می‌یابند.

عدم دریافت توجه و اقدام به خودکشی

تأیید اجتماعی به‌طور غیرمستقیم در خودکشی نوجوانان نقش دارد. زمانی که فرد نوجوان احساس کند در جامعه جایگاهی ندارد، ارزش و استعداد‌هایش نادیده گرفته می‌شود یا اینکه مورد تمسخر یا توهین اطرافیان قرار گیرد، اعتمادبه‌نفس و انگیزه خود را از دست می‌دهد و احساساتی چون اضطراب، خشونت، پرخاشگری و افسردگی در روان او شکل می‌گیرد. همه این موارد به‌طور غیرمستقیم باعث شکل‌گیری افکار خودکشی در نوجوانان خواهند شد.

وضعیت تحصیلی

برخی از نوجوانان به دلیل افت تحصیلی، تمسخر همکلاسی‌ها، اضطراب از مدرسه، تنبیه معلمان و مورد بازخواست یا سرزنش قرار گرفتن از سوی والدین، اقدام به خودکشی می‌کنند.

تروما و آسیب‌های روانی نوجوان

بسیاری از والدین می‌پرسند که علت تهدید به خودکشی در نوجوانان چیست؟ رویدادهای تروماتیک علاوه بر تهدید، اقدام به عمل خودکشی در نوجوانان را هم افزایش می‌دهند. این رویدادها که شامل مرگ یکی از والدین یا دوستان، طلاق والدین، دعواهای مکرر و شکست عشقی است، در بروز آسیب‌های روانی مانند گوشه‌گیری، احساس ناامیدی، اختلال در خواب، گریه، استرس، افسردگی و خودکشی در نوجوانان مؤثر هستند.

نقش روابط نوجوانان با خودکشی

همه ما می‌دانیم که در دوران نوجوانی، افراد تمایل زیادی به برقراری ارتباط با اعضای خانواده، دوستان و اطرافیان خود دارند، هنگامی که در برقراری ارتباط دچار مشکل شوند، امکان بروز احساس تنهایی، افسردگی و ناامیدی افزایش می‌یابد که تمامی این عوامل در پیدایش و شکل‌گیری افکار خودکشی مؤثر هستند. برخی دیگر از علل خودکشی در جوانان عبارتند از:

تأثیر بلوغ زودرس در خودکشی جوانان

دوره بلوغ زمانی است که فرد نوجوان از کودکی خود فاصله گرفته و به دوره بزرگسالی نزدیک می‌شود. گاهی برخی از کودکان در سنین پایین به بلوغ می‌رسند که به آن بلوغ زودرس می‌گویند. دوره بلوغ با تغییرات روحی و جسمی همراه است. زمانی که فرزند شما ببیند نسبت به همسالان خود تفاوت‌هایی دارد، احتمالا دچار نوسانات خلقی، گوشه‌گیری و در نتیجه افسردگی خواهد شد. همین نوسانات خلقی، اضطراب، پرخاشگری، خشونت، افسردگی، تنهایی و انزوا نوجوان را به خودکشی نزدیک‌تر می‌کنند.

نوجوان و دغدغه پذیرفته شدن در گروه همسالان

همان‌طور که در ابتدای مقاله گفتیم فرد نوجوان برای عضویت در گروه همسالان خود، باید از رفتار، پوشش و طرز تفکر اعضا گروه پیروی کند. برخی از این گروه‌ها نوجوانان را به قلدری، خشونت، داشتن رابطه جنسی، مصرف نوشیدنی‌های الکلی و مصرف مواد تحریک می‌کنند. به مرور زمان این موارد باعث بروز آسیب‌های روحی و روانی می‌شود. در نتیجه خودکشی در نوجوانان اتفاق می‌افتد.

شبکه‌های اجتماعی و تمایل به خودکشی

امروزه نوجوانان تمایل زیادی به استفاده از رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی دارند. نوجوانان با مشاهده خبرهای ناگوار، نمایش بی‌پرده محتواها، مقایسه خود با دیگران یا هک شدن اطلاعات شخصیشان و سوءاستفاده از آن‌ها، سلامت ذهنشان به خطر می‌افتد و به سمت خودکشی تحریک می‌شوند.

حالا که با علل خودکشی نوجوانان آشنا شدیم، لازم است به‌عنوان والدین نحوه مقابله با افکار خودکشی در نوجوانان را بیاموزیم.

حمایت والدین  چگونه از خودکشی نوجوانان جلوگیری می‌کند؟

معمولا رفتار نوجوانانی که قصد خودکشی دارند مانند علائم افسردگی است؛ بنابراین والدین با مشاهده نشانه‌هایی چون اختلال در خواب، کاهش اشتها، عدم حضور در جمع‌های دوستانه یا خانوادگی، از دست دادن انگیزه و علاقه به انجام فعالیت‌های دلخواه، احساس خستگی و صحبت در مورد مرگ می‌توانند بفهمند که فرزندشان قصد خودکشی دارد.

حال بسیاری از والدین می‌پرسند که چگونه از خودکشی نوجوانان جلوگیری کنیم یا اینکه نحوه رفتار با نوجوانی که خودکشی کرده است باید چگونه باشد؟ باید بگوییم که شما به‌عنوان والدین می‌توانید اقداماتی برای محافظت از جان فرزندتان انجام دهید.

راهنمای والدین در صورت جدی بودن اقدام به خودکشی در نوجوان

بسیاری از والدین نمی‌دانند نحوه برخورد با نوجوانی که تهدید به خودکشی می‌کند یا قصد انجام این کار را دارد چگونه است. در ادامه راهکارهایی ارائه می‌شود که به شما کمک می‌کند بتوانید با فرزندتان در این باره صحبت نمایید.

1. در باره میزان فکر خودکشی از او سؤال بپرسید. پرسیدن این قبیل از سؤالات فرزندتان را به فکر خودکشی نمی‌اندازد، بلکه به شما کمک می‌کند تا مشکل او را بفهمید. درواقع شما به‌عنوان والدین وظیفه دارید با ایجاد یک محیط آرام از فرزندتان بخواهید در باره بحرانی که پیش رو دارد با شما صحبت کند تا دلیل تهدیدهای او را متوجه شوید
2. هنگامی که فرزندتان مشکلش را با شما در میان می‌گذارد، نشان دهید که او را درک می‌کنید و از قضاوت و سرزنش او بپرهیزید
3. به فرزندتان بگویید که چقدر دوستش دارید
4. با آرامی و ملایمت فرزندتان را متوجه اشتباه خود کنید و به او بفهمانید که خودکشی راه‌حل مشکل او نیست
5. به هیچ عنوان فرزندتان را تنها نگذارید و هنگام خواب هوشیار باشید
6. تمامی وسایل خطرناک مانند داروها و اجسام تیز را دور از دسترس قرار دهید
7. در اسرع وقت فرزندتان را نزد روانشناس ببرید

اگر نوجوان شما خودکشی کرد، پس از نجات جانش و بهبودی، از آنجایی که خطر مجدد خودکشی وجود دارد نباید به هیچ‌عنوان او را سرزنش نمایید، بلکه موظفید ارتباطتان را با او بهبود بخشید و برای فرزندتان وقت بگذارید.

نقش دوستان در تمایل نوجوانان به خودکشی

علاوه بر خانواده، دوستان هم نقش مهمی در جلوگیری از اقدام به خودکشی نوجوانان دارند. برای مثال شما به‌عنوان یک دوست موظفید در صورت مشاهده هرگونه نوسانات خلقی مانند گوشه‌گیری، بی‌انگیزگی، احساس ناامیدی، عدم حضور در کلاس‌های درسی و… این نشانه‌ها را با معلم یا خانواده دوست نوجوانتان درمیان بگذارید.

معرفی مراکز امداد فوری

اورژانس پزشکی و اورژانس اجتماعی (123) از مراکز امداد فوری هستند که برای درمان خودکشی نوجوانان آماده‌اند و اقدامات لازم را انجام می‌دهند.

معرفی کتاب

کتاب خودکشی، علل، شیوع و راهکارهای پیشگیری از آن در جوانان و نوجوانان کتابی مفید و آموزنده در این زمینه است که خواندن آن برای والدین ضروری به نظر می‌رسد. این کتاب با موضوع رفتارشناسی و پیشگیری از خودکشی در نوجوانان و جوانان تألیف شده است و شامل نه فصل است. کتاب حاضر به قلم مصطفی انصاری در کتابفروشی‌ها یافت می‌شود.

یادداشت پایانی

امروزه خودکشی در نوجوانان بسیار شایع است. این اقدام علل مختلفی از جمله آسیب‌های روحی، مشکلات خانوادگی و… را در پی دارد و ممکن است جان فرزند شما را بگیرد؛ بنابراین باید نحوه رفتار با نوجوانی که تهدید به خودکشی می‌کند را آموزش ببینید تا از بروز مشکلات جدی و جبران‌ناپذیر جلوگیری نمایید.

سوالات متداول در خصوص خودکشی نوجوانان