آسم در کودکان به چه علتی شروع و چگونه درمان می شود؟

آسم در کودکان روزانه در بازی، ورزش، مدرسه و خواب آن‌ها اختلال ایجاد کند. اگر علائم آسم در کودکان به موقع تشخیص داده نشود، امکان دارد حملات خطرناک آسم در بدن کودک رخ دهد. در این مقاله قصد داریم شما را با بیماری آسم، راه‌های تشخیص و درمان آن آشنا کنیم. با تشخیص به‌موقع و درمان مناسب توسط پزشک، شما و فرزندتان می‌توانید علائم را تحت کنترل داشته باشید و از آسیب به ریه‌های در حال رشد جلوگیری نمایید. با این مقاله از مجله سلامت و خانواده ژین طب همراه باشید.

آسم در کودکان چیست؟

آسم در کودکان یک اختلال التهابی ریه است که در آن برخی محرک‌ها راه‌های تنفسی را ملتهب می­کنند و باعث تنگ شدن موقت آن‌ها و در نتیجه مشکل در تنفس می‌شوند. این بیماری در هر سنی به وجود می­آید، اما در کودکان به‌خصوص بچه‌های زیر 5 سال شایع‌تر است. آسم کودکان پسر معمولا در دوران قبل از بلوغ و در دختران بعد از بلوغ رخ می‌دهد. پرسش این است که آسم در کودکان در چه سنی بهبود می‌یابد؟

برای پاسخ به این پرسش باید بگوییم که آسم یک بیماری مزمن طولانی‌مدت است و امکان دارد تا بزرگسالی هم ادامه داشته باشد. کودک مبتلا به آسم هنگامی که در برابر محرک‌های خاص مانند بوی گل، عطر، گردوغبار یا عفونت‌های ویروسی قرار می‌گیرند، پوشش مجاری تنفسی کودک متورم و ماهیچه‌های اطراف آن سفت می‌شوند؛ در نتیجه راه‌های هوایی، مخاط غلیظ بیشتری نسبت به قبل تولید می‌کنند؛ بنابراین مجاری تنفسی باریک و ورود و خروج هوا به ریه‌های کودک سخت و منجر به علائم آسم می‌شود. بیماری آسم در کودکان با آسم در بزرگسالان تفاوتی ندارد و ممکن است گاهی در فعالیت‌های روزانه کودک اختلال ایجاد کند.

انواع آسم در کودکان

بیماری آسم در هر کودکی متفاوت است و معمولا سه نوع دارد:

آسم خفیف

در این نوع بیماری معمولا کودک پس از انجام فعالیت‌های ورزشی مانند دویدن یا دو روز پس از سرماخوردگی به آسم خفیف یا گاه‌به‌گاه دچار می‌شود. معمولا این بیماری علائم خاصی ندارد و با مصرف دارو در زمان سرماخوردگی درمان خواهد شد.

آسم شدید

همان­طور که از نامش پیداست در این مدل از آسم کودک بیشتر تحت فشار قرار خواهد گرفت. در این نوع بیماری تعداد حمله‌های تنفسی کم است، اما شدت دارد و گاهی کودک باید در بیمارستان بستری شود.

آسم مزمن

علائم بیماری آسم مزمن همیشگی است و سطح فعالیت کودکان را محدود می‌کند. هر الگوی آسم به رویکرد درمانی متفاوتی نیاز دارد. لازم است بدانید که کودکان مبتلا به آسم هر لحظه امکان دارد یک حمله شدید و حتی تهدید کننده در زندگی داشته باشند.

علت آسم در کودکان

تاکنون علت مشخصی برای بروز آسم در کودکان مشخص نشده است، اما محققان چندین عامل گوناگون را علت بروز این بیماری در کودکان می‌دانند. برخی علائم و نشانه‌ها عبارتند از:

ژنتیک

برخی کودکان ممکن است به دلیل وجود ژن‌های خاص در بدنشان، به بیماری آسم مبتلا شوند. در واقع این ژن‌های خاص، مجرای تنفسی کودک را مستعد واکنش به برخی محرک‌ها می‌کند.

عوامل ارثی

بیماری آسم کودکان  زمینه‌ ارثی هم دارد. اگر تنها یکی از والدین مبتلا به بیماری آسم هستند، 25 درصد احتمال دارد کودک آسم بگیرد. اگر هر دو والدین به این بیماری مبتلا باشند، خطر ابتلا به آسم در کودک 50 درصد افزایش می‌یابد.

دوران بارداری

خانم‌هایی که در دوران بارداریشان تغذیه مناسبی ندارند، سیگار می‌کشند یا سنشان پایین است، خطر ابتلا به آسم فرزندشان را تهدید می‌کند. همچنین کودکانی که نارس به دنیا می‌آیند احتمال دارد به بیماری آسم کودکان مبتلا شوند.

قرارگرفتن در معرض محرک‌ها

محرک‌های بسیاری وجود دارد که باعث التهاب و تورم مجرای تنفسی کودک می‌شوند. اکثر کودکانی که در سنین پایین در معرض محرک‌های زیادی مانند دود سیگارو گردوغبار قرار می‌گیرند، بیشتر در معرض ابتلا به بیماری آسم هستند. برخی دیگر از این محرک‌ها عبارتند از: حیوانات خانگی، گرده‌های گل، غبارو بوی عطر. این محرک‌ها باعث بروز آسم آلرژیک می‌شوند. محرک‌های غیرآلرژیک عبارتند از: تنفس در هوای سرد، آنفولانزا، سرماخوردگی و فعالیت‌های ورزشی.

رژیم غذایی

شاید برای شما این سؤال پیش بیاید که بیماری آسم چه ارتباطی با تغذیه کودک شما دارد؟ لازم است بدانید کودکانی که به اندازه کافی ویتامین C، E و اسیدهای چرب امگا 3 مصرف نمی‌کنند یا اضافه وزن دارند، در معرض خطر ابتلا به آسم قرار می‌گیرند.

عفونت‌های ویروسی

بر اساس تحقیقات انجام شده 90 درصد کودکان مبتلا به آسم که در بیمارستان بستری هستند، در بدنشان عفونت ویروسی مانند سرماخوردگی وجود دارد. همچنین کودکانی که در سنین پایین به برونشیت مبتلا می‌شوند اغلب با عفونت‌های ویروسی بعدی، خس‌خس می‌کنند.

عوارض آسم در کودکان

بیماری آسم هم همانند دیگر بیماری‌ها عارضه‌هایی به همراه خواهد داشت. برخی عارضه‌ها عبارتند از:

• آسم شدید که حملات زیادی را در بر دارد باعث‌ بستری کردن کودک در بیمارستان یا اورژانس می‌شود.
• ایجاد اختلال در فعالیت‌های بدنی کودک مانند ورزش کردن یا بازی
• اختلال در خواب به‌خصوص در شب
• عقب ماندن از درس و نرفتن به مدرسه
• سرفه مزمن
• تنگی نفس

بیماری آسم چه تغییراتی در بدن کودکان ایجاد می‌کند

همان‌طور که گفتیم آسم باعث ایجاد التهاب مزمن مداوم در مجرای تنفسی کودک می‌شود؛ یعنی روی سلول‌ها و بافت‌های ساختاری مجرای تنفسی تأثیر می‌گذارد. این تغییرات منجر به کاهش دائمی عملکرد ریه می‌شود. به همین دلیل ممکن است کودک مبتلا به آسم همانند هم سن‌وسالانش نتواند به راحتی در هر محیطی زندگی کند.

پیامدهایی که بیماری آسم برای جسم و روان کودکان دارد

بیماری آسم، از جمله بیماری­هایی است که در روند عادی زندگی اختلال ایجاد می‌کند. در مورد کودکان نیز این بیماری بر فعالیت‌های بدنی مانند بازی و ورزش اثر می‌گذارد. به دنبال این عارضه، زمانی که کودک تحرک کافی نداشته باشد، امکان دارد مشکلات دیگری مانند افسردگی، اضافه وزن، دیابت یا فشار خون بالا به سراغ کودک بیاید.

راه‌های پیشگیری از آسم کودکان

والدین می‌توانند با داشتن یک برنامه‌ای دقیق و دوری از عوامل تحریک کننده آسم، کودک خود را در برابر این بیماری ایمن نگهدارند. توجه به این نکات ضروری است:

• مادر باید در دوران بارداری سیگار کشیدن را ترک کند.
• مادر باید در دوران بارداری، روغن ماهی مصرف نماید. طی تحقیقات بالینی انجام شده مصرف روغن ماهی در دوران بارداری، احتمال ابتلای کودک به آسم را تا یک‌سوم کاهش می‌دهد.
• برای تغذیه نوزاد از شیر خشک استفاده نشود. شیر مادر حاوی آنتی‌بادی‌هایی است که سیستم ایمنی کودک را در برابر عفونت‌های ریوی مقاوم می‌کند.

قرارگرفتن در معرض دود سیگار یا تنباکو، خطر مبتلا شدن به آسم را در نوزاد افزایش می‌دهد؛ بنابراین کودکتان را در معرض دود یا کنار افراد سیگاری نگذارید.

• از قرار دادن کودکان در معرض گرد و غبار بپرهیزید. موکت، فرش، پتو، اسباب‌بازی و بالشت‌ها کرکی یا خزدار را از اتاق کودک بیرون ببرید.
• کودکتان را از افرادی که مبتلا به سرماخوردگی یا آنفولانزا هستند دور نگه­دارید. اگر خودتان بیمار هستید هنگام عطسه یا سرفه دهان خود را با دستمال بپوشانید.
• حتماً بازی‌های پر جنب‌وجوش یا ورزش را در برنامه روزانه کودک خود بگنجانید. فعالیت بدنی منظم، بخش مهمی از یک سبک زندگی سالم است و به بهبود عملکرد ریه کمک می­کند.

راه‌های تشخیص بیماری آسم در کودکان

بیماری آسم با آسیب رساندن به مجرای تنفسی باعث تنگی نفس در کودکان می‌شود. والدین با مشاهده برخی علائم می‌توانند این بیماری را تشخیص دهند و کودک را نزد پزشک ببرند.

آموزش تشخیص اولیه بیماری آسم کودکان در منزل توسط والدین

• خس‌خس سینه هنگام بازدم
• تنگی نفس
• نفس نفس زدن
• تنفس سریع به‌خصوص هنگام خواب
• سرفه مکرر هنگام شب یا صبح زود
• احساس خستگی
• سیاه شدن زیر چشم
• مشکل در مکیدن شیر در نوزادان
• عدم توانایی در انجام فعالیت‌های بدنی
• تأخیر در بهبودی پس از بیماری‌های عفونت تنفسی مانند آنفولانزا یا برونشیت

والدین با مشاهده چنین نشانه‌هایی در کودک خود باید به پزشک مراجعه و به دنبال درمان این بیماری باشند.

وضعیت اورژانسی و نیاز فوری به خدمات درمانی

اگر کودک شما علائم شدید تنفسی دارد، یعنی برای نفس کشیدن، پهلو یا قفسه سینه کودکتان به سمت داخل کشیده می‌شود یا نشانه‌هایی چون ضربان قلب بالا، تعریق زیاد و درد قفسه سینه دارد، به خدمات درمانی فوری نیاز است. همچنین در صورت مشاهده علائم دیگری چون نفس کشیدن بسیار سخت، ناتوانی در صحبت کردن یا کامل کردن جملات بدون از دست دادن نفس، تغییر رنگ لب‌ها (آبی)، استفاده از عضلات شکم برای تنفس و گشاد شدن سوراخ‌های بینی هنگام تنفس، باید فرزند خود را سریعاً به اورژانس ببرید.

معاینه پزشکی برای بیماری آسم کودکان

آسم کودکان یک بیماری خطرناک است و گاهی  عواقب بدی به همراه دارد؛ بنابراین در صورت مشاهده علائم این بیماری در کودکتان باید برای معاینه او را نزد پزشک ببرید. هنگامی که به پزشک مراجعه می‌کنید او سؤالاتی در باره علائم کودکتان و سابقه خانوادگی از شما می‌پرسد؛ بنابراین باید برای تشخیص بهتر بیماری فرزندتان بادقت به سؤالات او پاسخ دهید. سپس پزشک با معاینه بدنی کودکتان و در صورت نیاز با استفاده از ابزارهای آزمایشی دیگری مانند اشعه ایکس قفسه سینه، بیماری فرزند شما را تشخیص می‌دهد.

آزمایش‌های پزشکی برای تشخیص آسم کودکان

• تست اسپیرومتری

این تست برای مشخص کردن میزان عملکرد ریه استفاده می‌شود، اما پزشک انجام این تست را به دلیل سختی برای کودکان زیر 5 سال تجویز نمی‌کند. برای انجام این تست باید در دستگاه کوچکی به نام اسپیرومتر نفس بکشید.

• آزمایشات پوستی یا خونی آلرژیک

پزشک با بررسی نتیجه این آزمایشات می‌فهمد که کدام آلرژن‌ها باعث واکنش سیستم ایمنی بدن کودکتان می‌شوند.

• آزمایش با دارو

در صورتی که کودک شما شرایط انجام تست اسپیرومتری را نداشته باشد، ممکن است پزشک آزمایشی از داروهای آسم را پیشنهاد دهد. این کارآزمایی شامل دادن داروها به فرزندتان برای چند هفته است تا ببینید آیا علائم بهتر می‌شوند یا خیر.

تخصص لازم برای درمان

بیماران آسمی به‌ویژه کودکان مبتلا به این بیماری باید حتما تحت نظر پزشک باشند. جهت درمان بیماری آسم در کودکتان باید به پزشک متخصص اطفال مراجعه نمایید. والدین برای تشخیص هرچه سریع‌تر باید با اولین نشانه کودک را به یک متخصص اطفال نشان دهند.

آیا ممکن است کودک به پزشک دیگری ارجاع داده شود؟

در صورتی که نشانه‌های آسم در کودک افزایش یابد و دچار حملات تنفسی شدید شود، پزشک متخصص اطفال، او را به پزشک متخصص یا فوق متخصص ریه ارجاع می‌دهد.

درمان بیماری آسم در کودکان

بیماری آسم در کودکان بسته به علت به وجود آمدن بیماری و نوع آن درمان متفاوتی دارد. معمولا آسم شدید و مزمن درمان نمی‌شود و تنها می‌توان آن‌ را کنترل کرد.

• درمان خانگی

مصرف عسل، زنجبیل، سیر، مصرف مواد غذایی حاوی ویتامین E و C. همچنین امگا 3  آسم‌های خفیف ناشی از عفونت‌های ویروسی را درمان و کنترل می­کند.

• درمان پزشکی

زمانی که نشانه‌های آسم را در کودک خود مشاهده کردید، باید به پزشک متخصص اطفال مراجعه کنید. پزشک با تشخیص بیماری، با تجویز داروی مناسب به مدیریت و کنترل آسم در فرزندتان کمک می‌کند. همان­طور که گفتیم تشخیص پزشک از طریق معاینه، مشاهده پرونده سوابق خانوادگی و انجام آزمایشات، صورت می‌گیرد.

داروهای درمان آسم در کودکان

داروهای اصلی درمان آسم در کودکان به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند که به‌صورت استنشاقی هستند:

• پیشگیری‌کننده‌ها

این داروها با کاهش تورم و مخاط داخلی، حساسیت مجرای تنفسی را نسبت به محرک‌ها به حداقل می‌رسانند. این دارو طبق دستور پزشک روزانه مصرف می‌شود. البته کودکانی که تنها در برخی فصول سال تنگی نفس دارند باید به‌صورت دوره‌ای از این داروها مصرف نمایند.

عوارض جانبی داروهای پیشگیری‌کننده:

• گلو درد
• خشن شدن صدا
• ایجاد عفونت قارچی در گلو
• تسکین‌دهنده‌ها

این داروها با شل کردن ماهیچه‌های سفت اطراف مجاری تنفسی، به‌سرعت علائم حمله را تسکین می‌دهند. دوز مصرفی این دارو با بررسی نشانه‌های کودک توسط پزشک مشخص می‌شود.

عوارض جانبی داروهای تسکین‌دهنده:

• حالت تهوع
• سر درد و لرز
• بالا رفتن ضربان قلب

استفاده از اسپیسر به داروهای آسم کمک می‌کند تا به جای اینکه دهان، زبان و گلوی کودک شما را بپوشاند، مستقیما به راه‌های هوایی در ریه برود. در نتیجه اسپیسر عوارض جانبی داروهای استنشاقی را کاهش می­دهد یا از آن‌ها جلوگیری میکند.

اغلب نوزادان و کودکان زیر 5 سال، به یک اسپیسر با ماسک مخصوص صورت که برای استنشاق موثر داروهای آسم متصل است نیاز دارند. درواقع اسپیسر با ماسک مخصوص محکم در اطراف دهان و بینی کودک شما قرار می‌گیرند تا هیچ یک از داروها به بیرون نشت نکنند.

آسم در کودکان در چه سنی بهبود می‌یابد؟

بیماری آسم در کودکان با بالا رفتن سن آن‌ها یعنی رسیدن به دوره نوجوانی بهبود می‌یابد، اما برای همیشه درمان نمی‌شود.

یادداشت پایانی

بیماری آسم در کودکان یک نگرانی جدی برای سلامت عمومی آن‌هاست و گاهی  با تنگ کردن مجرای تنفسی باعث مرگ کودکان می­‌شود. در سطحی دیگر نیز بعد روحی و روانی آنان را دچار اختلال خواهد کرد؛ بنابراین در صورت مشاهده نشانه‌های این بیماری فرزند خود را نزد پزشک متخصص ببرید.