بهترین نوتروپیک ها؛ مکمل های مغز برای تقویت یادگیری، خلاقیت و اختلال تمرکز 

بهترین نوتروپیک ها موجب بهبود عملکرد اجرایی، حافظه، تصمیم گیری و خلاقیت می‌شوند. اینها اهدافی هستند که تمدن‌ها همیشه برای رسیدن به آن تلاش کرده‌اند. نوتروپیک که به عنوان تقویت کننده‌های شناختی مغز نیز شناخته می‌شود. نوتروپیک‌های مختلف زیادی وجود دارد. برخی از آنها داروهای هستند که برای درمان شرایطی مانند خواب آلودگی یا نارکولپسی و بهبود توجه و تمرکز در افراد مبتلا به اختلالات توجه طراحی شده‌اند. 

با این حال، برخی از افراد سالم از این داروها برای بهبود عملکرد شناختی خود استفاده می‌کنند. تا  قبل از دهه ۶۰ میلادی، با توجه به تعریف سختیگرانه آن توسط محققین، شناخت بهترین نوتروپیک ها بسیار محدود بود اما با افزایش دانش محققان درباره مغز و مکمل‌های مفید برای آن، تعریف نوتروپیک و شناخت آن بسیار تغییر کرده است. در ادامه مقاله از مجله سلامت ژین طب، بهترین نوتروپیک ها را به شما معرفی خواهیم کرد.

نوتروپیک (Nootropics) چیست؟

نوتروپیک‌ها مولکول‌های طبیعی، نیمه مصنوعی و مصنوعی متعددی هستند که ظاهراً عملکردهای شناختی را بهبود می‌بخشند. در حالی که اغلب به شکل مکمل‌های غذایی، مواد مغذی و نوشیدنی‌های انرژی زا یافت می‌شود، برخی از مولکول‌های نوتروپیک نیز می‌توانند به عنوان داروهای دارویی با نسخه و بدون نسخه در کشورهای مختلف یافت شوند.

در حالی که (Nootropics) به رفع خستگی یا بی‌حوصلگی کمک می‌کنند، اما افراد را باهوش تر نمی‌کنند و اثرات آنها فقط تا زمانی باقی می‌ماند که دارو در بدن باقی بماند. برخی از این داروها ممکن است باعث وابستگی شوند و می‌توانند طیف وسیعی از عوارض جانبی داشته باشند. این داروها می‌توانند به ویژه برای جوانان مضر باشند، زیرا مغز آنها تا اواسط بیست سالگی به رشد خود ادامه می‌دهد.

انواع داروهای هوشمند و کمک به تقویت شناخت

داروهایی که اغلب برای تقویت شناخت استفاده می‌شوند را می‌توان به طور کلی به ۳ گروه تقسیم کرد:

۱. اوجرویک یا اوگروئیک Eugaroics؛ بهترین نوتروپیک‌ های تجویزی:

اوگروئیک دسته‌ای از داروهایی هستند که بیداری و هوشیاری را تقویت می‌کنند. رایج ترین داروی اوگروئیک که برای بهبود شناخت استفاده می‌شود مودافینیل است. نام‌های تجاری:lModavigil ، Modafin ، Nuvigil این دارو در اواخر دهه 1990 برای درمان نارکولپسی، آپنه انسدادی خواب و اختلال خواب شیفت کاری معرفی شد. مودافینیل بیداری و هوشیاری را تقویت می کند و ممکن است در درمان ترک محرک ارزش داشته باشد و می‌تواند در کاهش وابستگی به مواد مخدر موثر باشد. با این حال، تحقیقات بیشتری مورد نیاز است. داروهای تجویزی، شامل قرص نوتروپیک مثل آدرال، ممانتین، پروویجیل و ریتالین هستند.

۲. داروهای (ADHD) نوع دیگر تقویت کننده‌های عصبی

یکی دیگر از نوتروپیک‌های تجویزی، مواد موجود در برخی از داروهای اختلال کم‌توجهی بیش‌فعالی (ADHD) است. بااین‌حال، این مواد برای همه افراد توصیه نمی‌شوند. بسیاری از دانشجویان بدون تجویز پزشک از این داروها استفاده می‌کنند که مصرف طولانی‌مدت آنها خطراتی جدی مثل بی‌خوابی، تاری دید، فشار خون بالا، ضربان قلب سریع، مشکلات گردش خون و اعتیاد را به همراه دارد.

۳. مکمل‌های غذایی Nootropic، مقوی حافظه

اغلب این مکمل‌ها مثل کافئین، کراتین، جینکو بیلوبا، ال.تیانین، اسید چرب امگا ۳، جینسینگ، جینکوبیلوبا، قارچ‌های دارویی و رودیولا طبیعی هستند. یا از منابع طبیعی استخراج می‌شوند. مثلا کافئین می‌تواند تفکر را بهبود بدهد. همچنین به شما امکان دسترسی بیشتر به چند انتقال‌دهنده عصبی مثل استیل‌کولین در مغز را می‌دهد که به حافظه کوتاه‌مدت و یادگیری کمک می‌کند.

معرفی بهترین نوتروپیک ها، تقویت‌کننده‌های مغز و حافظه که اعتیاد آور نیستند

روان‌شناسان معتقدند که بهترین نوتروپیک ها باید معیارهای زیر را داشته باشند:

• تقویت حافظه و یادگیری
• بهبود شناخت تحت استرس
• حفاظت از سلول‌های مغزی
• تسهیل ارتباطات سلولی
• داشتن پشتوانه تحقیقات انسانی مبنی بر تأثیر روی مغز
• نداشتن اثرات دارویی معمول داروهای روانگردان

با توجه به در نظر گرفتن ۶ معیار اصلی نوتروپیک‌های زیر را معرفی می‌کنیم:

1. فنوتروپیل (Phenotropil)؛ داروی هوش مصنوعی

فنوتروپیل که آن را همچنین با نام فنیل پیراستام می‌شناسند، داروی هوشمند مصنوعی است که به صورت گسترده و بدون نیاز به نسخه در دسترس است. ساختار آن مشابه با پیراستام و نوپپت است و به ترمیم مغز بعد از آسیب‌های مختلف مانند سکته مغزی، صرع و ضربه کمک می‌کند. مطالعه‌ای در موش‌ها نشان داده است که فنوتروپیل اندکی حافظه را افزایش داده است، اما تحقیقات راجع به پشتیبانی این دارو از افراد در دسترس نیست.

2. ریتالین؛ بهترین نوتروپیک در مهار و کنترل بیش‌فعالی

ریتالین نوعی محرک سیستم عصبی مرکزی است. متیل فنیدات روی مواد شیمیایی (دوپامین)‌ موجود در مغز و اعصاب اثر می‌گذارد که در مهار بیش‌فعالی و برانگیختگی نقش دارند. دوپامین مسئول ایجاد احساسات لذت‌بخش است و دوز بالای ریتالین موجب افزایش تولید دوپامین می‌شود. به همین دلیل ریتالین در کنار مشاوره، بخشی از برنامه درمانی بیماری‌هایی است مثل:

• اختلال کم‌توجهی یا ای.دی.دی (ADD)
• اختلال کم‌توجهی بیش‌فعالی یا ای.دی.اچ.دی (ADHD)
• نارکولپسی (حمله خواب)

3. پیراستام (Piracetam)؛ داروی مخصوص زوال عقل

پیراستام مولکول نوتروپیک مصنوعی است که از نظر ساختار و عملکرد بسیار مشابه نوپپت است. پیراستام برای افراد مسنی که با زوال حافظه روبرو هستند، مفید است. تاثیر این ویژگی آن برای افراد سالم به قطعیت نرسیده است و نیازمند تحقیقات بیشتر است.

4. پاناکس جینسینگ (Panax ginseng)؛ بهترین مکمل مغز

ریشه پاناکس جینسینگ یک گیاه دارویی قدیمی است که برای تقویت عملکرد حافظه مصرف می‌شد. مصرف ۲۰۰ تا ۴۰۰ میلی‌گرم پاناکس جینسینگ موجب کاهش خستگی مغز و بهبود موثر عملکرد مغز در حل مسائلی مانند مسائل سخت ریاضی می‌شود. با این حال، مشخص نیست که چگونه پاناکس جینسینگ باعث افزایش عملکرد مغز می‌شود.

ممکن است به علت اثرات ضد التهابی شدید آن باشد که باعث محافظت مغز از استرس اکسیداتیو و بهبود عملکرد آن می‌شود. برخی مطالعات طولانی مدت نشان داده‌اند که بدن شما ممکن است با پاناکس جینسینگ تطبیق پیدا کند و پس از چند ماه استفاده تاثیر کمتری داشته باشد.

5. قارچ دارویی یکی از بهترین نوتروپیک های گیاهی

قارچ دارویی گونه هایی مانند ریشی، کوردیسپس، یال شیر، دم بوقلمون و چاگا هستند. این قارچ ها از طریق مقابله با اختلالات شناختی در سالمندان، خواص آنتی اکسیدانی، کمک به تنظیم سطح کورتیزول، جلوگیری از خستگی و عملکرد ضعیف سیستم ایمنی، خواص ضد تومور و تقویت کننده سیستم ایمنی به عملکرد شناختی افراد کمک می‌کنند.

6. روغن ماهی و امگا ۳؛ مکمل‌های غذایی

اسیدهای چرب امگا ۳، مانند DHA وEPA، اجزأ ضروری برای عملکرد مغز سالم هستند و می‌توانند از آسیب به سلول‌های مغز محافظت کنند. همچنین این اسیدهای چرب احتمالاً برای تقویت حافظه و تمرکز و کاهش التهاب مفید هستند. امگا ۳ را می‌توان از طریق ماهی‌هایی مانند سالمون یا ساردین، آجیل و حبوبات مثل گردو، دانه‌های چیا و بذر کتان و نیز مکمل‌های امگا ۳ دریافت کرد.

7. کافئین؛ مبارزه با خستگی مغز و افزایش تمرکز

کافئین با خستگی مبارزه می‌کند و می‌تواند تمرکز را افزایش و علائم غم و احساس اندوه را کاهش دهد. کافئین یک ماده شیمیایی است که بر سیستم عصبی مرکزی تاثیر می‌گذارد. علاوه بر فواید، در مقادیر زیاد می‌تواند اثرات منفی نیز داشته باشد. به عنوان مثال، کافئین بر فشار خون، فعالیت مغز، تعادل هورمونی، سطح قند خون و خلق و خو تاثیر می‌گذارد. مصرف بیش از حد کافئین می‌تواند باعث شود که از نظر جسمی بیمار، و از نظر ذهنی عصبی و خارج از کنترل باشید.

نحوه عملکرد بهترین نوتروپیک ها

به نظر می‌رسد نوتروپیک‌ها سبب تقویت چند مسیر زیستی مربوط به توانایی‌های شناختی می‌شوند. معمولا نوتروپیک‌ها برای هدف قراردادن یک یا چند مورد از این ۶ مسیر عملکردی مغز طراحی می‌شوند:

• افزایش انرژی مغز: مغز ۲۰درصد از کل انرژی بدن را مصرف می‌کند. نوتروپیک‌ها با بهبود کارایی میتوکندری و انتقال مواد خام فرایند سوخت‌و‌ساز بدن و تولید انرژی را بهبود می‌دهند.
• حمایت از مواد شیمیایی مغز: انتقال‌دهنده‌های عصبی ارتباطات نورون با نورون را تسهیل می‌کنند و عملکردهای شناختی و حافظه را بهبود می‌بخشند. افزایش تولید انتقال‌دهنده‌های عصبی، تقویت حساسیت گیرنده‌ها و مهار تجزیه شمیایی مغز در پایداری حداکثری انتقال‌دهنده‌های عصبی نقش دارند.
• تقویت جریان خون به مغز: اختلال در گردش خون مغزی چه ناشی از آسیب باشد و چه سن، ممکن است عملکرد مغز را کاهش دهد. حفظ یکپارچگی عروق خونی و میزان اکسیدنیتریک ممکن است سبب افزایش تحویل اکسیژن‌ و مواد مغذی به مغز شود.
• تنظیم امواج مغزی: فرکانس‌های امواج مغزی مختلف به‌ترتیب از بیشترین به کمترین عبارت‌اند از گاما، بتا، آلفا، تتا و دلتا که با حالات ذهنی متفاوت مطابقت دارند. بعضی از نوتروپیک‌ها می‌توانند به افزایش فرکانس و ایجاد اثرات شناختی مطلوب کمک کنند.
• حفاظت از مغز: آنتی‌اکسیدان آسیب رادیکال آزاد را کاهش می‌دهد. نوتروپیک‌های محافظت‌کننده عصبی ممکن است با چند روش به دفاع طبیعی مغز در برابر تغییرات ناسالم کمک کنند.
• تقویت بازسازی مغز: نوروژنسیس (Neurogenesis) فرایندی است که طی آن مغز با تعمیر، نگهداری و انعطاف‌پذیرکردن سلول‌های مغز بازسازی و تجدید می‌شود. بعضی از نوتروپیک‌ها با ایجاد مواد غذایی خام و پیام برای تولید و انتشار عوامل رشد، توانایی ایجاد نوروژنسیس موفق را دارند. قارچ یال شیر یکی از این نوتروپیک‌هاست.

نوتروپیک ها چه فوایدی دارند؟

برخی از رایج ترین مزایای نوتروپیک ها یا مکمل مغز شامل بهبود یادگیری،تقویت ارتباط بین دو نیمکره مغز، بهبود پردازش اجرایی (کارهایی مثل برنامه ریزی، سازماندهی، تمرکز و به خاطر سپردن وقایع) بهبود خلق و خو، انرژی، شفافیت ذهنی، انگیزه و خلاقیت، کمک به درمانADHD ، تقویت سیستم دفاعی بدن و مغز در برابر محیط های پراسترس ، محافظت از مغز در برابر آسیب و تخریب ناشی از سن، بهبود حافظه بلند مدت و کوتاه مدت، افزایش سیالیت غشای سلولی و بهبود جریان خون مغزی است.

کلام آخر در زمینه بهترین نوتروپیک ها

بهترین نوتروپیک‌ها یا مکمل‌های مغز ترکیباتی هستند که برای تقویت عملکرد شناختی استفاده می‌شوند. مزایای نوتروپیک‌ها شامل افزایش یادگیری، افزایش جفت شدن دو نیمکره مغز، بهبود پردازش اجرایی، بهبود خلق و خو، انرژی، وضوح ذهنی، انگیزه و خلاقیت و محافظت از مغز در برابر استرس اکسیداتیو است. بهترین نوتروپیک ها شامل ریتالین، پیراستام، فنوتروپیل  قارچ‌های دارویی، امگا ۳، جینسینگ و کافئین است. قبل از استفاده از نوتروپیک‌ها با پزشک یا داروساز مشورت کنید.

پرسش‌های پرتکرار در زمینه بهترین نوتروپیک ها