قولنج کلیوی چیست؟ علائم و راه‌های درمان آن را بدانید

قولنج کلیوی زمانی رخ می‌دهد که سنگ در دستگاه ادراری مسیر ادرار را مسدود سازد. دستگاه ادراری که شامل کلیه‌ها، حالب‌ها، مثانه و مجرای ادرار است در معرض اختلالات دیگری از قبیل عفونت، اسپاسم یا تنگی نیز قرار دارد. امکان ابتلا به این اختلالات در کنار قولنج کلیوی دور از ذهن نیست و درد ناشی از قولنج را شدیدتر می‌کند. 

سنگ‌ها می‌توانند در هر نقطه‌ای از دستگاه ادراری مانند کلیه‌ها (سنگ کلیه)، مثانه (سنگ مثانه) یا حالب (سنگ‌های حالب) به وجود آیند. با توجه به اندازه و محل سنگ، قولنج (کولیک) کلیه می‌تواند از خفیف تا شدید متغیر باشد. بیشتر سنگ‌ها به دلیل تجمع مواد معدنی یا مواد دیگری مانند اسید اوریک شکل می‌گیرند. این مواد معدنی در ادرار به هم چسبیده و توده سختی به نام سنگ به وجود می‌آورند.

چندین گزینه درمانی برای سنگ‌های ادراری وجود دارد. از آنجایی که بسیاری از سنگ‌ها بدون جراحی از بین می‌روند، مدیریت قولنج کلیوی، اغلب نگرانی اصلی در طول درمان محسوب می‌شود.

در این مقاله از مجله سلامت ژین طب نحوه تشخیص قولنج کلیوی، علل و راه‌های درمان آن را توضیح می‌دهیم.

علائم قولنج کلیوی را جدی بگیرید

با توجه به ‌اندازه سنگ و محل آن در مجاری ادراری علائم قولنج کلیوی متفاوت است. برخی از سنگ‌های کوچک باعث کولیک کلیوی خفیف می‌شوند و فرد می‌تواند آن‌ها را بدون ناراحتی زیادی از طریق ادرار دفع کند.

اما سنگ‌های بزرگ‌تر درد شدیدی را به وجود می‌آورند، به‌ویژه اگر در مسیر ادرار قرار بگیرند و راه‌های کوچکی در مجاری ادراری را مسدود کنند. نواحی حساس سیستم ادراری حالب‌ها هستند و معمولا سنگ در این مسیر گیر می‌کند. حالب‌ها لوله‌هایی هستند که ادرار را از کلیه به مثانه منتقل می‌کنند.

شایع‌ترین تظاهر قولنج کلیوی درد در سمت آسیب‌دیده بدن بین دنده‌های تحتانی و لگن است. این درد به سمت پایین شکم و کشاله ران گسترش می‌یابد. درد معمولا به صورت امواجی بروز می‌کند که هر کدام 20 تا 60 دقیقه قبل از فروکش کردن طول می‌کشد.

کولیک کلیه تنها یکی از علائمی ‌است که سنگ‌های ادراری به وجود میآورند. علائم دیگری که معمولا در کنار قولنج کلیوی رخ می‌دهد عبارتند از:

• درد یا مشکل در ادرار کردن
• وجود خون در ادرار، که ممکن است آن را صورتی، قرمز یا قهوه‌ای نشان دهد
• ادراری که بوی غیرعادی می‌دهد
• حالت تهوع
• استفراغ
• ذرات کوچک در ادرار
• احساس نیاز فوری ‌به ادرار کردن
• ادرار کدر
• دفع ادرار بیشتر یا کمتر از حد معمول

گاهی علائم عفونت دستگاه ادراری مرتبط قولنج کلیوی برای برخی افراد رخ می‌دهد که عبارتند از تب، لرز و عرق سرد. هر کسی که این علائم را تجربه ‌کند باید به پزشک مراجعه کند.

علاوه بر مواردی که بیان شد اگر فردی علائم زیر را در کنار قولنج کلیوی تجربه می‌کند باید با اورژانس تماس بگیرد یا فورا به اورژانس مراجعه کند:

• ناتوانی کامل در ادرار کردن
• استفراغ غیر قابل کنترل
• تب بالاتر از 38.3 درجه سلسیوس

چه چیزی باعث ایجاد قولنج کلیوی می‌شود؟

قولنج کلیوی به دلیل انباشته شدن سنگ در مجاری ادراری به وجود می‌آید و معمولا در حالب رخ می‌دهد. سنگ هنگام خروج از مجاری به دیواره مسیر کشیده و موجب زخم شدن آن می‌شود. این یک روند بسیار دردناک است و در صورتی که سنگ بزرگ باشد فرد باید در بیمارستان بستری گردد.

نکته مهم دیگر اینکه محدودیت جریان ادرار باعث التهاب و افزایش فشار شده و حالب را دچار اسپاسم می‌کند که  درد زیادی به همراه دارد.

چندین ماده شیمیایی و مواد معدنی مختلف در ایجاد سنگ کلیه نقش دارند، که عبارتند از:

• کلسیم اضافی در ادرار
• بیماری‌های دستگاه گوارش (GI) مانند بیماری کرون یا کولیت اولسراتیو
• نقرس، که به دلیل اسید اوریک بیش از حد رخ می‌دهد
• داروهای خاص
• سیستینوری، که در آن سنگ‌ها از اسید آمینه‌ای به نام سیستئین ایجاد می‌شوند
• چاقی
• جراحی‌های دستگاه گوارش، مانند بای پس معده
• کم آبی بدن
• سابقه خانوادگی سنگ کلیه

درمان قولنج کلیه و انواع سنگ‌های به وجود آمده در سیستم ادراری

آزمایش خون برای بررسی افزایش سطوح مواد تشکیل‌دهنده سنگ در بدن گزینه‌ اصلی است که پزشکان از آن برای تشخیص نوع سنگ استفاده می‌کنند. آزمایش تصویربرداری نیز می‌تواند به یافتن سنگ‌های مهم در دستگاه ادراری کمک کند، مانند عکس‌برداری با اشعه ‌ایکس، سی‌تی اسکن یا سونوگرافی.

درمان پزشکی قولنج کلیوی اغلب به نوع سنگ بستگی دارد. انواع مختلفی از سنگ وجود دارد که عبارتند از:

• سنگ‌های کلسیمی: رایج‌ترین انواع سنگ‌های تولید شده در کلیه و دستگاه ادراری هستند و از اگزالات کلسیم تشکیل شده‌اند.
• سنگ‌های اسید اوریک: این سنگ‌ها زمانی ایجاد می‌شوند که اسید اوریک در ادرار متمرکز شود.
• سنگ‌های سیستین: ایجاد این نوع سنگ‌ها در دستگاه ادراری معمولا نادر هستند و به دلیل سیستینوری به وجود می‌آیند.
• سنگ‌های استروویت: باکتری‌های موجود در دستگاه ادراری باعث ایجاد سنگ‌های استروویت می‌شوند، اگرچه ‌این‌ها نیز کمتر رایج هستند.

درمان خانگی قولنج کلیه برای سنگ‌های کوچک

اگر سنگ کوچکی در دستگاه ادراری باشد، ممکن است هنگام ادرار کردن دفع گردد. برای کمک به دفع سنگ باید مایعات زیادی نوشید و پزشک نیز داروهایی را برای کاهش درد تجویز می‌کند. همچنین ممکن است از فرد بخواهند که در صافی ادرار کند تا سنگ بدست آید و برای بررسی به آزمایشگاه ارسال گردد.

درمان قولنج کلیوی برای سنگ‌های بزرگ سیستم ادراری

بعید است که هنگام دفع ادرار، سنگ‌های بزرگ‌تر از مجاری ادراری عبور کند. بنابراین، پزشکان چند روش را برای حذف آن‌ها توصیه می‌کنند. این روش‌های درمان قولنج کلیوی عبارتند از:

• استخراج سنگ هدایت‌شده با اورتروسکوپی: این روش جراحی تهاجمی ‌به این صورت است که پزشک یک وسیله نازک که یک میکرو دوربین به آن متصل است، وارد دستگاه ادراری می‌کند. استفاده از این به آن‌ها اجازه می‌دهد تا سنگ را پیدا و آن را از بین ببرند.
• سنگ شکنی برون بدنی با موج شوک (ESWL): ESWL یک درمان غیرتهاجمی ‌است. این فرآیند هدف قراردادن امواج صوتی کوچک به سمت کلیه‌ها برای شکستن سنگ‌ها به قطعات کوچک است. سپس فرد می‌تواند این قطعات را از طریق ادرار دفع کند.
• نفرولیتوتومی ‌از راه پوست: پزشکان معمولا این روش را تحت بیهوشی عمومی ‌انجام می‌دهند. آن‌ها یک برش کوچک در پشت فرد ایجاد می‌کنند تا به کلیه دسترسی پیدا کنند و سنگ را با استفاده از یک دوربین روشن و ابزار جراحی کوچک خارج کنند.
• قرار دادن استنت: گاهی اوقات، پزشکان یک لوله نازک را در حالب فرد قرار می‌دهند تا به رفع انسداد و افزایش دفع سنگ کمک کنند.
• جراحی باز: برخی از افرادی که نمی‌توانند سنگ‌ها را دفع کنند ممکن است به جراحی باز نیاز داشته باشند. این روش مدت زمان بهبودی طولانی‌تری نسبت به سایر روش‌ها دارد. پزشکان اغلب سعی می‌کنند سنگ‌ها را بیرون بیاورند یا بشکنند تا فرد بتواند قبل از جراحی باز آن‌ها را دفع کند.

درمان همچنین ممکن است شامل داروهایی باشد که به تسکین علائم یا کاهش تجمع سنگ کمک ‌کند. این درمان‌ها موارد زیر را در بر می‌گیرند:

• آنتی بیوتیک‌ها
• عوامل قلیایی کننده
• کورتیکواستروئیدها
• مسدود کننده‌های کانال کلسیم
• مسدود کننده‌های انتخابی آلفا-1

مدیریت درد ناشی از اسپاسم کلیه

مدیریت درد یک مرحله اساسی در درمان است، زیرا می‌تواند کیفیت زندگی فرد را تا زمانی که سنگ از بین برود بهبود بخشد. پزشکان در این وضعیت داروهایی را برای آرام کردن دستگاه گوارش و کنترل هر گونه حالت تهوع و استفراغ توصیه کنند. قراردادن کیسه حرارتی در پهلو یا پایین کمر، اسپاسم عضلانی ناشی از قولنج کلیوی را آرام می‌کند.

آیا می‌توان از قولنج کلیوی جلوگیری کرد؟

برای کاهش خطر ابتلا به قولنج کلیوی، باید اقداماتی را برای کاهش احتمال سنگ‌های ادراری انجام دهید. در اینجا چند نکته مفید بیان شده است:

• مصرف آب بیشتر
• پرهیز از مصرف نوشابه تیره
• کاهش مقدار نمک در رژیم غذایی به کمتر از 2000 میلی‌گرم در روز
• کاهش مصرف پروتئین حیوانی مانند گوشت گاو، مرغ، گوشت خوک و ماهی
• به حداقل رساندن مصرف غذاهای حاوی اگزالات بالا مانند آجیل و اسفناج
• محدود کردن مصرف کلسیم در رژیم غذایی. دریافت کلسیم از منابع غذایی مانند پنیر، عدس و سبزیجات دارای برگ مهم است.
• اگر در گذشته سنگ‌های ادراری داشته‌اید، پزشک امکان دارد داروهایی مانند سیترات پتاسیم یا دیورتیک‌های تیازیدی را تجویز کند. این داروها می‌توانند به کاهش عود سنگ‌های ادراری کمک کنند.

برداشتی کلی درباره قولنج کلیوی

گاهی اوقات سنگ‌های موجود در دستگاه ادراری پس از درمان موفقیت‌آمیز دوباره رشد می‌کنند. انجام اقدامات پیشگیرانه به افراد کمک می‌کند تا از ایجاد سنگ‌های بیشتر جلوگیری کنند و علائم کولیک کلیوی را کاهش دهند.

بسیاری از سنگ‌های به وجود آمده در سیستم ادراری خود به خود دفع می‌شوند، اما همچنان ممکن است باعث قولنج کلیوی شوند. مواد معدنی و اسید اوریک از موادی هستند که در تولید سنگ‌های کلیوی نقش زیادی دارند. پزشکان اغلب بهترین ‌ترکیبی از گزینه‌های درمانی پزشکی و جراحی را برای کمک به شکستن سنگ‌های بزرگ‌تر و عبور آن‌ها بررسی می‌کنند.

سوالات متداول