کما وضعیت بیهوشی متفاوتی است؛ آشنایی با 3 نمونه اغما

کما حالتی از بی‌هوشی طولانی‌مدت است که ناشی از مشکلات مختلفی مانند آسیب یا ضربه به سر، سکته مغزی یا حتی نوعی بیماری زمینه‌ای مانند دیابت یا عفونت باشد. باید گفت که کما وضعیتی اورژانسی پزشکی است که نیاز به اقدامات سریع برای حفظ زندگی و عملکرد مغز بیمار دارد. پزشکان معمولا یک سری آزمایش‌های خون و اسکن مغز را برای تعیین علت کما تجویز می‌کنند تا درمان مناسب شروع شود.

توجه داشته باشید که کما به ندرت بیش از چند هفته طول می‌کشد. هرچه مدت زمانی که بیمار در کما بافی بماند بیشتر شود، احتمال به هوش آمدن کمتر خواهد شد. در این مقاله از مجله پزشکی ژین طب به بررسی علل به کما رفتن، راه‌های درمان و توصیه‌های لازم در مورد این بی‌هوشی طولانی مدت خواهیم پرداخت. با ما همراه باشید.

کما چیست؟ تفاوت کما و اغما چیست؟

فردی که در کما (Coma) یا اغما به سر می‌برد، بی‌هوش است و کمترین فعالیت مغزی دارد. بیمارانی که در این وضعیت قرار دارند زنده هستند، اما هیچ نشانه‌ای از آگاهی از خود نشان نمی‌دهند و نمی‌توان آن‌ها را از خواب بیدار کرد. این نمونه از اختلالات هوشیاری بسیار پیچیده و حساس هستند. باید اشاره کنیم که کما و اغما یکی هستند و به یک وضعیت اشاره می‌کنند.

در این حالت از بیهوشی چشمان فرد بسته است و به نظر می‌رسد که نسبت به محیط خود واکنشی نشان نمی‌دهد. بیمارانی که به کما رفته‌اند معمولا به صدا یا درد پاسخ نمی‌دهند یا قادر به برقراری ارتباط یا حرکت داوطلبانه نیستند. همچنین رفلکس‌های اولیه مانند سرفه و بلع تا حد زیادی در آن‌ها کاهش می‌یابد.

بیمارانی که دچار Coma می‌شوند احتمال دارد که بتوانند به تنهایی نفس بکشند. اگرچه برخی از افراد به دلیل آسیب‌های شدید به دستگاهی برای کمک به نفس کشیدن نیاز دارند. با گذشت زمان معمولا فردی که به coma رفته به تدریج هوشیاری خود را به دست می‌آورد و هوشیارتر خواهد شد. برخی از افراد پس از چند هفته از خواب بیدار می‌شوند، در حالی که برخی دیگر به زندگی نباتی یا مرگ مغزی دچار خواهند شد.

انواع کما را بشناسید تا بیشتر با این وضعیت آشنا شوید

انواع Coma می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

1- آنسفالوپاتی سمی متابولیک؛ نمونه‌ای از کمای برگشت‌پذیر

آنسفالوپاتی سمی وضعیتی حاد از اختلالات عملکرد مغز با علائم گیجی یا هذیان است. این نمونه از coma معمولا برگشت‌پذیر در نظر گرفته می‌شود. علل آنسفالوپاتی سمی متابولیک متفاوت است و امکان دارد شامل بیماری‌های سیستمیک، عفونت، نارسایی اندام‌ها و سایر شرایط باشد.

2- زندگی نباتی یا حالت نباتی پایدار چیست؟ در این حالت آیا بیمار زنده است؟

این نمونه از coma نوعی بیهوشی شدید یا قوی است که در آن بیمار از محیط اطراف خود بی خبر است و قادر به حرکت ارادی نیست. در زندگی نباتی بیمار احتمال دارد به سمت بیداری پیش برود. اما عملکرد مغزی بهبود (بالاتر از حالتی که هست نمی‌رود) نمی‌یابد. توجه داشته باشید که در زندگی نباتی چرخه‌های تنفس، گردش خون، خواب و بیداری وجود دارد.

3- کمای پزشکی چه حالتی است؟ چه تفاوتی با حالت‌های دیگر دارد؟

پزشکان از این نوع کمای موقت یا حالت عمیق بیهوشی برای محافظت از مغز در برابر تورم پس از آسیب استفاده می‌کنند. در این حالت بیمار دوز کنترل شده‌ای از یک ماده بی‌هوشی دریافت می‌کند که باعث عدم احساس یا آگاهی می‌شود. سپس پزشکان از نزدیک وضعیت حیاتی آن را تحت نظر می‌گیرند. این نوع Coma فقط در بخش‌های مراقبت‌های ویژه بیمارستان‌ها قابل انجام و کنترل است.

تفاوت کما و مرگ مغزی چیست؟ آیا هر دو یکی هستند؟

مرگ مغزی به معنی عدم فعالیت و عملکرد ساقه مغز است. ساقه مغز در قسمت پایینی مغز قرار دارد و وظایف کلیدی مانند تنفس، ضربان قلب، فشارخون و بلع را بر عهده دارد. زمانی که در اثر آسیب شدید به این قسمت از مغز خون و اکسیژن نرسد، بافت‌های مغز می‌میرد.

باید اشاره کنیم که مرگ مغزی راه بازگشتی ندارد و بیمار دیگر به هوش نمی‌آید. در صورتی که در اغما مغز بیمار هنوز فعالیت دارد و امکان دارد که بعد از مدتی به هوش بیاید.

شایع‌ترین علل رفتن به کما چیست؟

انواع مختلفی از مشکلات جسمی می‌توانند باعث کما شوند. چند نمونه از این موارد عبارتند از:

• آسیب‌های تروماتیک مغزی
• سکته مغزی
• تورموها
• دیابت
• کمبود اکسیژن
• عفونت‌ها
• تشنج
• قرارگیری در معرض سموم
• مصرف بیش از حد الکل یا مواد مخدر

احتمال به اغما رفتن افراد در شرایط گفته‌شده زیاد است.

علائم یک بیمار که به کما رفته چیست؟

علائم و نشانه‌های کما معمولا عبارتند از:

• چشم‌های بسته
• رفلکس‌های کم ساقه مغز مانند پاسخ ندادن مردمک‌ها به نور
• عدم پاسخ‌دهی اندام‌ها به تحرکات فیزیکی، به جز حرکات رفلکسی نخاع
• عدم پاسخ به محرک‌های دردناک (به غیر از حرکات رفلکسی نخاع)
• تنفس نامنظم

این موارد از جمله علائم رایج یک بیمار به اغما رفته‌است.

نحوه تشخیص کما به چه صورتی است؟ آیا تشخیص انواع کما راحت است؟

از آنجایی که فرد به کما رفته نمی‌تواند علائم خود را بیان کند، پس پزشک باید با توجه به علائم فیزیکی بیمار و اطلاعات ارائه‌شده توسط خانواده و اطرافیان علت کما را دریابد. به عنوان مثال پزشک باید رویدادی که باعث به کما رفتن بیمار شده‌است را بررسی کند. همچنین جزئیاتی در مورد چگونگی از دست دادن هوشیاری بیمار، از جمله این که آیا به طور ناگهانی یا در طول زمان رخ داده‌است تهیه کند. این اطلاعات در تشخیص علت به کما رفتن بیمار کمک می‌کنند.

تشخیص علت کما با معاینه‌های اولیه

از مواردی که به پزشک در تشخیص علت کما کمک می‌کنند می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:

• علائم یا نشانه‌های قابل توجه بیمار قبل از کما و نوع از دست دادن هوشیاری
• سابقه پزشکی فرد مبتلا، از جمله سایر شرایطی که ممکن است در گذشته داشته باشد، مانند سکته مغزی یا حملات ایسکمیک گذرا
• تغییرات اخیر در سلامت یا رفتار بیمار
• مصرف مواد مخدر، از جمله داروهای با نسخه، بدون نسخه و همچنین داروهای غیرمجاز
• معاینه بدنی

معاینه بدنی مناسب برای بررسی اغما

این معاینه‌ها احتمالا دارد شامل موارد زیر باشند:

• بررسی حرکات و رفلکس‌های بیمار که شامل پاسخ به محرک‌های دردناک و اندازه مردمک چشم است.
• مشاهده الگوهای تنفسی برای کمک به تشخیص علت Coma
• بررسی پوست برای علائم کبودی ناشی از ضربه
• صحبت کردن با صدای بلند یا فشار دادن روی زاویه فک یا بستر ناخن در حین مشاهده علائم برانگیختگی مانند صداهای صوتی، باز شدن چشم‌ها یا حرکت آن‌ها
• آزمایش حرکات انعکاسی چشم برای کمک به تعیین علت کما و محل آسیب مغزی
• ریختن آب سرد یا گرم به داخل مجرای گوش بیمار و مشاهده واکنش‌های چشمی

با این روش‌های معاینه‌ای پزشک می‌تواند سطح هوشیاری را در کما تشخیص دهد.

تست‌های خاص تشخیصی اغما: تست‌های آزمایشگاهی برای تشخیص علت Coma

برای بررسی موارد زیر نمونه خون از بیمار گرفته می‌شود:

• شمارش کامل خون
• عملکرد الکترولیت‌ها، گلوکز، تیروئید، کلیه و کبد
• بررسی مسمومیت با مونوکسید کربن
• بررسی مصرف بیش از حد مواد مخدر یا الکل
• با ضربه زدن به ستون فقرات (پنکسیون کمری) علائم عفونت در سیستم عصبی را بررسی می‌کنند.

در حین ضربه زدن به ستون فقرات، پزشک یا متخصص، سوزنی را وارد کانال نخاعی می‌کند و مقدار کمی از مایع مغزی نخاعی را برای تجزیه و تحلیل جمع‌آوری به آزمایشگاه می‌فرستد.

اسکن و تصویربرداری از مغز برای بررسی دقیق آسیب‌های داخلی و مغزی

آزمایش‌های تصویربرداری به پزشکان کمک می‌کنند تا علت، محل و شدت آسیب مغزی را مشخص کنند. آزمایشات ممکن است شامل موارد زیر باشند:

• سی تی اسکن: سی تی اسکن خونریزی مغزی، تومورها، سکته مغزی و سایر شرایط را نشان می‌دهد. این آزمایش اغلب برای تشخیص و تعیین علت اغما به کار می‌رود.
• MRI: MRI بافت مغزی آسیب‌دیده در اثر سکته مغزی ایسکمیک، خونریزی مغزی و سایر شرایط را تشخیص می‌دهد. این اسکن به ویژه برای بررسی ساقه مغز و ساختارهای عمیق مغز مفید است.
• الکتروانسفالوگرافی یا EEG: در این روش فعالیت الکتریکی داخل مغز را از طریق الکترودهای کوچک متصل به پوست سر اندازه‌گیری می‌کنند. پزشکان جریان الکتریکی با قدرت کمی را از طریق الکترودها ارسال خواهند کرد که تکانه‌های الکتریکی مغز را ثبت می‌کند.

این آزمایش تعیین می‌کند که آیا تشنج ممکن است علت کما باشد یا خیر.

آیا کما درمان دارد؟ علایم بهبودی کما چیست؟

همان‌طور که گفته شد کما یک وضعیت اورژانس پزشکی است. در این حالت پزشکان ابتدا راه هوایی بیمار را بررسی و به حفظ تنفس و گردش خون آن کمک می‌کنند. همچنین امکان دارد که پزشکان دستگاه‌های کمک تنفسی، داروهای داخل وریدی و سایر مراقبت‌های حمایتی را براساس علائم و آسیب‌های ایجادشده به بیمار ارائه دهند. در بعضی موارد بیمار با توجه به آسیب‌هایی که دارد به دستگاه کمک نفس (ونتیلاتور) وصل خواهد شد.

توجه داشته باشید که بسته به علت Coma، درمان متفاوت است. در ادامه با چند نمونه از درمان‌های لازم آشنا خواهیم شد:

• احتمال دارد که بیمار به داروها یا جراحی برای کاهش فشار روی مغز به دلیل تورم مغز نیاز داشته باشد.
• در صورت بروز شوک دیابتی یا عفونتی که بر مغز تاثیر می‌گذارند، امکان دارد که پزشکان گلوکز یا آنتی‌بیوتیک را تجویز کنند. گاهی تجویز این داروها حتی قبل از بازگشت نتایج آزمایش خون به صورت داخل وریدی برای بیمار تجویز کنند.
• اگر کما در نتیجه مصرف بیش از حد دارو باشد، پزشکان داروهایی را برای درمان، بی‌تاثیر کردن اثرات داروها یا حتی دفع آن‌ها از بدن برای بیماری تجویز می‌کنند.
• اگر کما به دلیل تشنج باشد، پزشکان از داروهایی برای کنترل تشنج استفاده خواهند کرد.

سایر درمان‌ها روی داروها یا درمان‌هایی برای مقابله با یک بیماری زمینه‌ای مانند دیابت یا بیماری کبدی تمرکز می‌کنند. در بعضی موارد پزشکان می‌توانند علت اغما را به طور کامل درمان کنند و بیمار عملکرد طبیعی بدن خود را به دست بیاورند. اما در بیشتر موارد روند بهبودی بیمار معمولا به تدریج اتفاق می‌افتد. در مواردی که بیمار آسیب مغزی شدید داشته باشد، امکان دارد که دچار یک یا چند مورد ناتوانی دائمی شود یا هرگز به هوش نیاید.

مراقبت‌ها و نظارت بر فردی که به کما رفته چیست؟

پزشکان سطح هوشیاری بیمار را با استفاده از ابزاری به نام مقیاس کما گلاسکو (Glasgow Coma Scale) ارزیابی می‌کنند. این سطح به طور مداوم برای علائم بهبود یا وخامت وضعیت بیمارکنترل می‌شود. مقیاس اغما گلاسکو 3 چیز را ارزیابی می‌کند:

• باز شدن چشم: نمره یک به معنای عدم باز شدن چشم و چهار به معنای باز شدن چشم‌ها خود به خود است.
• پاسخ شفاهی به یک فرمان: نمره یک به معنای عدم پاسخ و 5 به معنای هشدار و پاسخ مناسب در نظر گرفته می‌شود.
• حرکات داوطلبانه در پاسخ به یک فرمان: نمره یک به معنای عدم پاسخ و 6 به معنای اطاعت از دستورات است.

پزشکان هر سه عدد به دست آمده را با هم جمع می‌کنند. اکثر افرادی که در کما هستند نمره کلی هشت یا کمتر خواهند داشت. نمره کمتر به این معنی است که امکان دارد که بیمار آسیب مغزی شدیدتری را تجربه کرده‌باشد و احتمال بهبودی آن کمتر است.

در کوتاه مدت فردی که در Coma است به طور معمول در بخش مراقبت‌های ویژه (ICU) تحت مراقبت قرار می‌گیرد. در این دوره درمان شامل حصول اطمینان از پایداری وضعیت بیمار و پشتیبانی از عملکردهای بدن مانند تنفس و فشار خون در حین درمان علت زمینه‌ای است.

در بلندمدت پرسنل بیمارستان درمان‌های حمایتی را انجام خواهند داد. این درمان‌ها شامل موارد زیر است:

• تامین تغذیه بیمار
• تلاش برای جلوگیری از عفونت
• حرکت منظم فرد به طوری که دچار زخم بستر نشود
• حرکت آرام و ورزش دادن مفاصل برای جلوگیری از سفت شدن آن‌ها

این مراقبت‌ها برای فردی که به اغما رفته‌ نیاز است.

کاری که به عنوان یک ملاقات‌کننده برای بیمار به کما رفته می‌توان انجام داد چیست؟

تجربه در کما بودن از فردی به فرد دیگر متفاوت است. برخی از افراد احساس می‌کنند که می‌توانند وقایعی را که در اطرافشان اتفاق افتاده در حالی که در کما بودند به خاطر بی‌آورند. در حالی که برخی دیگر بعد از به هوش آمدن گفته‌اند که این احساس را نداشته‌اند. هنگام ملاقات با دوست یا عزیزی که در Coma است، این توصیه‌ها می‌تواند برای بیمار و حتی شما مفید باشد:

• وقتی پیش بیمار رسیدید، اعلام کنید که کی هستید.
• همان‌طور که معمولا با بیمار در مورد روز خود صحبت می‌کنید، آگاه باشید که هر چیزی که در مقابل آنها می‌گویید ممکن است بشنوند.
• عشق و حمایت خود را به بیمار نشان دهید، حتی نشستن و گرفتن دست بیمار یا نوازش پوست او یک آرامش عالی برای بیمار است.
• تحقیقات همچنین نشان داده‌است که تحریک حواس اصلی (لامسه، شنوایی، بینایی و بویایی) به طور بالقوه به بهبودی فرد از کما کمک می‌کند. روی احساسات خوشایند تمرکز کنید و هر بار یک احساس را برای دوره‌های زمانی کوتاه امتحان کنید.
• علاوه بر صحبت کردن با فرد و گرفتن دست او، ممکن است بخواهید موسیقی مورد علاقه او را از طریق هدفون پخش کنید. در اتاق او گل بگذارید یا عطر مورد علاقه او را اسپری کنید.

این کارها به روحیه شما و حتی درمان و از اغما خارج شدن بیمار کمک می‌کنند.

عوارض کما چیست؟ سکته مغزی و کما، کدام بهتر است؟

عوارض ناشی از کما به دو دسته تقسیم می‌شوند:

• عوارضی که امکان دارد بیمار در دوره‌ای که در کما است تجربه کند
• زخم بستر به دلیل بی‌تحرک بدن
• عفونت دستگاه ادراری
• لخته شدن خون در پاها به دلیل بی‌تحرکی
• عوارض ناشی از کما بعد از به هوش آمدن بیمار
• برخی افراد امکان دارد از اغما بهبود یابند و مشکلات جسمی دائمی هم نداشته باشند. در این حالت مشکلات ایجادشده با دوره‌های کاردرمانی و فیزیوتراپی بهبود می‌یابد. اما برخی افراد دچار عوراض دائمی خواهند شد.
• برخی افراد احتمال دارد که وارد حالت زندگی نباتی شوند.
• برخی بیماران دچار مرگ مغزی می‌شوند.
• دسته‌ای دیگر از کما خارج می‌شوند اما با ناتوانی‌های عمده مواجه خواهند شد.

باید بگوییم که خطرناک بودن سکته مغزی یا کما به میزان آسیب ایجادشده بستگی دارد. پس نمی‌توان گفت کدام خطرناک‌تر یا راحت‌تر است.

یادداشت پایانی در مورد کما

کما حالتی از بی‌هوشی است که در آن بیمار قادر به پاسخ‌گویی نیست و نمی‌توان او را بیدار کرد. این عارضه در اثر آسیب شدید به مغز، سکته مغزی، عفونت شدید یا شوک دیابتی ایجاد می‌شود.

برای تشخیص دقیق و کنترل وضعیت بیماری که در اغما است پزشکان از یک مقیاس استفاده می‌کنند. این مقیاس گلاسکو نام دارد و در آن سه عامل با اعداد خاصی ارزیابی می‌شوند. جمع سه عدد به دست‌آمده نشان‌دهنده میزان هوشیاری بیمار است که اگر کمتر از هشت باشد به معنی شدید بود آسیب مغزی است. باید اضافه کرد که اکثر بیماران از کما خارج می‌شوند. اما آسیب‌های مغزی و فیزیکی ایجادشده و همچنین زمان به هوش آمدن، بستگی به شدت و علت آسیب مغزی، سن بیمار و سلامتی عمومی آن دارد.

سوالات متداول در مورد کما و هر چیزی در مورد آن