3 درمان پاچنبری و آشنایی کامل با ناهنجاری کلاب فوت

درمان پاچنبری در کودکان و بزرگسالان مبتلا به آن به وقت، حوصله و صبر نیاز دارد. زیرا رفع این نوع مشکلات زمان‌بر است و در صورت پیگیری درست، امکان بازگشت مشکل وجود دارد.

از روش‌های رایج برای درمان پاچنبری می‌توان به تمرینات کششی، پونستی و عمل جراحی اشاره کرد. هر کدام از این روش‌ها دوران نقاهت متفاوتی دارند که انجام تمامی مراحل و اقدامات اجباری است. به عنوان مثال عدم استفاه از بریس بعد از جراحی یا پونستی باعث برگشت مشکل و پچ خوردگی مچ پای کودک خواهد شد. در این مطلب از مجله پزشکی ژین طب به بررسی درمان پاچنبری و آشنایی با این ناهنجاری خواهیم پرداخت. با ما همراه باشید.

بیماری پاچنبری چیست؟

پاچنبری (Clubfoot) طیفی از ناهنجاری‌های پا را توصیف می‌کند که معمولا در بدو تولد وجود دارند. در این ناهنجاری پای کودک به‌صورت مادرزادی نسبت به حالت و موقعیت طبیعی پیچ خورده است.

در کلاب فوت تاندون‌ها که وظیفه اتصال عضلات به استخوان‌ها را برعهده دارند، از حد معمولی کوتاه‌تر هستند. ناهنجاری پاچنبری یک نقص مادرزادی نسبتا شایع است که احتمال هر دو پای کودک را درگیر می‌کند. اما معمولا مشکلی در اندام‌های دیگر برای نوزادان ایجاد نمی‌کند. همچنین باید اشاره کنیم که شدت این ناهنجاری از شدید تا خفیف متغیر است. برای بهبودی سریع‌تر، پزشکان درمان را بلافاصله پس از تولد توصیه می‌کنند.

انواع پاچنبری را بشناسید

در مواردی ناهنجاری پاجنبری به تنهایی رخ می‌دهد، اما مواردی هم وجود دارد که کلاب فوت همراه با مشکلات و سندروم‌های دیگری رخ خواهد داد. انواع مختلف کلاب فوت عبارتند از:

کلاب فوت ایدیوپاتیک؛ نمونه شایع کلاب فوت

پاچنبری ایدیوپاتیک که به آن talipes equinovarus نیز می‌گویند، شایع‌ترین نوع پاچنبری است و از بدو تولد وجود دارد. این ناهنجاری مادرزادی از هر 1000 نوزاد یک مورد را درگیر می‌کند که حدودا نیمی از موارد پاچنبری را شامل می‌شود. در حال حاضر علت شناخته شده‌ای برای این نوع پاچنبری مشخص نشده‌است.

کلاب فوت عصبی؛ مرتبط با نوعی بیماری عصبی

پاچنبری نوروژنیک (Neurogenic Clubfoot) ناشی از نوعی بیماری عصبی زمینه‌ای است. برای مثال کودکی که با اسپینا بیفیدا به دنیا می‌آید، ممکن است در اواخر دوران کودکی به دلیل فلج مغزی یا فشردگی طناب نخاعی دچار پاچنبری شود.

کلاب فوت سندرمیک؛ مجموعه‌ای از ناهنجاری‌ها

پاچنبری سندرمیک (Syndromic Clubfoot) همراه با تعدادی از شرایط بالینی دیگر که به سندروم زمینه‌ای مربوط می‌شود، دیده خواهد شد. از سندروم‌هایی که ممکن است با پاچنبری رخ دهند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• آرتروگریپوز (arthrogryposis)
• سندروم نوار انقباض (constriction band syndrome)
• همیملیای تیبیا (tibial hemimelia)
• کوتولگی دیاستروفی (diastrophic dwarfism)

هر کدام از این سندروم‌ها شرایط و علائمی را ایجاد می‌کنند.

علت پاچنبری شدن نوزاد چیست؟

هنوز علت ناهنجاری پاچنبری برای محققین ناشناخته است. اما دانشمندان معتقدند که ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی منجر به این ناهنجاری می‌شوند. در این بین عواملی وجود دارد که در ابتلا به این ناهنجاری موثر هستند.

عوامل خطر در ابتلا به پاچنبری

پسران حدود دو برابر بیشتر از دختران در معرض ابتلا به پاچنبری قرار دارند. از دیگر عوامل خطر ابتلا به این ناهنجاری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• سابقه خانوادگی: اگر یکی از والدین یا سایر فرزندان یک خانواده دچار پاچنبری باشند، احتمال ابتلای نوزاد بعدی به این بیماری بیشتر خواهد شد.
• شرایط مادرزادی: در برخی موارد پای چنبری با سایر ناهنجاری‌های اسکلتی که در بدو تولد وجود دارند (مادرزادی)، مانند اسپینا بیفیدا (spina bifida) مرتبط است. اسپینا بیفیدا نوعی نقص مادرزادی است که زمانی رخ می‌دهد که ستون فقرات و نخاع به درستی رشد نمی‌کنند یا به درستی بسته نمی‌شوند.
• عوامل محیطی: سیگار کشیدن در دوران بارداری به‌طور قابل توجهی خطر ابتلای نوزاد به پای چنبری را افزایش می‌دهد.
• کمبود مایع آمنیوتیک در دوران بارداری: مقدار بسیار کم مایعی که نوزاد را در رحم احاطه کرده‌است احتمال دارد خطر ابتلا به پاچنبری را افزایش دهد.

این عوامل تاثیر زیادی در ابتلای نوزاد به ناهنجاری پاچنبری دارد.

علائم پاچنبری در افراد مبتلا به این ناهنجاری

اگر کودکی به کلاب فوت مبتلا باشد، علائم آن شامل موارد زیر هستند:

• معمولا قسمت مچ و ساق پا به سمت پایین و داخل پیچ خورده است. در این حالت قوس پا افزایش می‌یابد و پاشنه به سمت داخل بیشتر می‌چرخد.
• در مواردی پا به قدری دچار چرخش می‌شود که به‌نظر می‌رسد وارونه است.
• احتمال دارد که ساق یا پای آسیب‌دیده کمی کوتاه‌تر شود.
• عضلات ساق پای آسیب‌دیده معمولا توسعه پیدا نمی‌کنند.

علیرغم ظاهری که دارد، خود پاچنبری هیچ گونه ناراحتی یا دردی برای بیمار ایجاد نمی‌کند.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

معمولا بلافاصله بعد از مشاهده علائم و تشخیص کلاب فوت نوزاد توسط پزشک، شدت و مشکلات ایجادشده بررسی می‌شوند. سپس پزشک با توجه به شرایط نوزاد بهترین درمان پاچنبری را توصیه می‌کند. هرچه درمان سریع‌ترین شروع شود، روند بهبودی نیز بهتر و سریع‌تر پیش می‌رود.

عوارض عدم درمان پاچنبری یا برطرف نشدن کامل مشکل چیست؟

تا زمانی که کودک شروع به ایستادن و راه رفتن نکند، پاچنبری هیچ مشکلی ایجاد نمی‌کند. درصورتی که درمان پاچنبری کامل شود، به احتمال زیاد کودک به‌طور طبیعی راه می‌رود. اما از مشکلاتی که به‌طورکلی این ناهنجاری ایجاد می‌کنند عبارتند از:

• مشکل در جنبش و تحرک: ممکن است پای آسیب‌دیده انعطاف‌پذیری کمتری داشته باشد.
• کوتاه بودن پای آسیب‌دیده: در اکثر موارد پای آسیب‌دیده کوتاه‌تر از حد معمول است.
• متفاوت بودن سایز کفش در دو پا: احتمال دارد که اندازه کفش پای آسیب‌دیده 1 تا 0.5 سایز کوچک‌تر از پای سالم باشد.
• کوچک بودن اندازه عضلات پای آسیب‌دیده: عضلات ساق پای آسیب‌دیده همیشه کوچک‌تر از پای سالم است.

به طور کلی عدم درمان پاچنبری باعث مشکلات جدی‌تری می‌شود که از آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• آرتروز: احتمال دارد کودک به آرتروز مبتلا شود.
• افسردگی به دلیل ظاهر و تفاوت: کودکان به دلیل تفاوتی که از لحاظ ظاهری با دیگران دارند، دچار مشکلات روحی می‌شوند.
• ناتوانی در راه رفتن عادی: پیچ خوردن مچ پا به کودک اجازه راه رفتن روی کف پا را نمی‌دهد. در مواردی کودکان روی توپی پا، قوزک یا حتی بالای پا راه می‌روند.
• مشکلات ناشی از تنظیم راه رفتن: مشکلات ناشی از پیچ خوردن پا به دلیل پا چنبری از رشد طبیعی ساق پا جلوگیری می‌کند. در مواردی هم این ناهنجاری منجر به زخم یا پینه‌های بزرگ‌تر پا می‌شود.

این مشکلات شرایط را برای بیمار سخت می‌کنند.

درمان پاچنبری در بزرگسالی و کودکی با روش‌های مختلف

در همین ابتدا باید بگوییم که درمان این ناهنجاری در دروان کودکی بسیار راحت‌تر از بزرگسالی است. زیرا استخوان‌ها، مفاصل و تاندون‌های نوزادان انعطاف‌پذیری بسیار خوبی دارند. به‌طورکلی درمان پاچنبری از یک یا دو هفته پس از تولید آغاز می‌شود.

هدف از درمان بهبود ظاهر و عملکرد پای کودک، قبل از یادگیری راه رفتن است، به این امید که از ناتوانی‌های طولانی‌مدت کودک جلوگیری شود.

گزینه‌های درمانی عبارتند از:

1- روش فرانسوی برای نمونه‌های خفیف تا متوسط

این روش درمانی برای مواد خفیف تا متوسط پاچنبری انجام می‌شود. در روش فرانسوی پزشک پای کودک را می‌کشد و در موقعیت درست قرار می‌دهد. سپس از یک باند یا آتل مخصوص برای نگهداری پای کودک در موقعیت درست استفاده می‌کند.

این روش درمان بلافاصله بعد از تولد نوزاد شروع می‌شود و به مدت 2 ماه تحت مراقبت قرار می‌گیرد. سپس تا 6 ماهگی کودک از دفعات این درمان کاسته می‌شود و پزشک حرکات کششی را برای کودک توصیه می‌کند.

2- روش پونستی یا کشش و ریخته‌گری پا برای نوزادان

روش پونستی (Ponseti method) رایج‌ترین روش درمان پاچنبری است که در آن پزشک پای کودک را در موقعیت صحیح حرکت می‌دهد. مراحل این روش درمانی به صورت زیر است:

• حرکت پای کودک در موقعیت صحیح
• استفاده از گچ برای نگهداری پا در موقعیت درست
• تغییر حالت پای کودک، هفته‌ای یکبار و دوباره قالب زدن آن با گچ
• انجام جراحی جزئی برای افزایش طول تاندون آشیل (تنوتومی آشیل از راه پوست) تا پایان این فرآیند

بعد از اینکه شکل پای کودک تنظیم شد، پزشک یک یا دو درمان تکمیلی زیر را توصیه می‌کند:

• انجام حرکات کششی با کودک
• استفاده از کفش و بریس مخصوص

در این زمان والدین باید اطمینان حاصل کنند که کودک کفش و بریس را درست استفاده می‌کند. معمولا استفاده از بریس و کفش برای سه ماه ابتدایی تمام وقت است. سپس استفاده به شب‌ها و زمان‌های استراحت برای مدت 3 سال کاهش می‌یابد.

توجه داشته باشید که استفاده از بریس‌ها در درمان موفقیت‌آمیز پاچنبری بسیار مهم است. در صورتی که بیمار به درستی از بریس استفاده نکند، امکان دارد که کل درمان جواب ندهد.

3- عمل جراحي برای درمان پاچنبری در بزرگسالی و نمونه‌های شدید

زمانی عمل جراحی برای فرد مبتلا به پاچنبری توصیه می‌شود که:

• ناهنجاری شدید پاچنبری
• درمان‌های غیرجراحی پاسخ نداده باشند
• درمان این ناهنجاری در بزرگسالان

برای جراحی کلاب فوت جراح تاندون‌ها و رباط‌ها را بلندتر می‌کنند یا محل آن‌ها را تغییر می‌دهند. با این کار پا به راحتی به موقعیت بهتر و مناسب خود برمی‌گردد. پس از جراحی، پای بیمار حدود دو ماه در گچ قرار می‌گیرد و تا یک یا دو سال باید از بریس استفاده کند.

بیشتر نوزادانی که درمان آن‌ها سریع شروع شده‌است، می‌توانند زندگی کامل و فعالی داشته باشند.

تمرینات اصلاحی برای درمان پاچنبری در نوزادان

تقریبا در تمامی روش‌های درمان کلاب فوت، بعد از طی شدن روند اصلی درمان، پزشک انجام حرکات کششی را توصیه می‌کند. در ادامه با چند نمونه از این تمرینات آشنا خواهیم شد.

1. تمرین کششی برای نوزادان مبتلا به کلاب فوت

برای انجام این تمرین به صورت زیر عمل کنید:

• کودک را روی سطح راحتی قرار دهید.
• با یک دست بالای زانو و با دست دیگر به گونه‌ای زیر پاشنه پای آسیب‌دیده را بگیرید که استخوان آن بین انگشت شست و اشاره شما قرار گیرد.
• به آرامی پای کودک را به بیرون بچرخانید و سپس پاشنه را طوری فشار دهید که سرپنجه به سمت صورت قرار گیرد.

این کشش را 5 ثانیه نگه دارید.

2. تمرین کشش پاچنبری برای نوزادان

برای انجام این تمرین به صورت زیر عمل کنید:

• نوزاد را روی سطحی بخوابانید.
• با یک دست زیر زانو و با دست دیگر زیر پاشنه پای آسیب‌دیده را نگه دارید.
• سپس آن را به گونه‌ای بچرخانید که با استخوان ساق پا هم‌تراز شود.
• سپس به آرامی کف پای کودک را به جلو فشار دهید تا انگشتان پای او به طرف صورتش متمایل شوند.
• این کشش را 20 ثانیه نگه دارید و بعد پا را به حال اولیه برگردانید.

این تمرین را در یک ست 5 تایی انجام دهید. توجه داشته باشید که تمرینات اصلاحی برای کودکان بزرگ‌تر متفاوت هستند.

3. تمرین کششی برای کودکانی که راه می‌روند

تمرین اصلاحی برای کودکانی که راه می‌روند به صورت زیر است:

• کودک را تشویق کنید تا به صورت حالت اسکات روی زمین بنشیند و بازی کند.
• این تمرین به کشش و تقویت عضلات ساق و مچ پا کمک می‌کند.

همچنین انجام بازی پریدن قورباغه نیز به کودک کمک خواهد کرد.

والدین چگونه در درمان پاچنبری و استفاده از بریس به فرزندان خود کمک کنند؟

استفاده منظم از بریس بهترین شانس برای موفقیت در درمان پاچنبری است. اما استفاده از بریس برای ساعات طولانی در طول روز برای کودکان چالش برانگیز است. در ادامه نکاتی را معرفی می‌کنیم که به والدین در روند بستن و استفاده از بریس برای کودکان کمک می‌کنند.

• سرگرم کردن کودکان: برای بستن بریس با او بازی کنید تا بتوانید به راحتی میله و بندهای آن را ببندید.
• از یک پد اضافه استفاده کنید: استفاده از یک پد کنار میله‌های فلزی بریس از زخم، ناراحتی و درد پای کودک جلوگیری می‌کند.
• از لوسیون اجتناب کنید: کرم‌ها یا لوسیون‌ها مشکلات پوستی را بدتر می‌کنند.

توجه داشته باشید که قرمزی پای کودک در زمان استفاده از بریس در درمان پاچنبری طبیعی است. اما وجود تاول و زخم به معنی لیز خوردن بریس است. در این زمان بریس را محکم ببندید تا پا لیز نخورد.

سوالات متداول در مورد درمان پاچنبری