تب مالاریا؛ شایع‌ترین بیماری انگلی درجهان

تب مالاریا توسط نیش زدن یک پشه آلوده به نوعی انگل به انسان‌ها منتقل می‌شود. از علائم شایع این بیماری تب و لرز شدید در افراد است.

تب مالاریا در کشورهای گرمسیری و نیمه گرمسیری جزو بیماری‌های شایع به شمار می‌رود و هر ساله نزدیک به 290 میلیون نفر به آن مبتلا می‌شوند.

برای کاهش ابتلا به این بیماری می‌توانیم استفاده از حشره‌کش‌ها، لباس‌های مناسب، داروهای پیشگیری و… را نام ببریم. همچنین واکسن مالاریا برای کودکانی که در کشورهایی زندگی می‌کنند که تعداد مبتلایان به این بیماری زیاد است پیشنهاد می‌شود. در این مقاله از مجله پزشکی ژین طب به بررسی تب مالاریا می‌پردازیم.

انواع تب مالاریا؛ راه های انتقال مالاریا

به طور کلی چهار نوع انگل مالاریا وجود دارد که می‌تواند انسان را آلوده کند. این انگل‌ها پلاسمودیوم ویواکس (vivax)، P.malariae، P.ovale و P.falciparum نام دارند.

همچنین باید اشاره کرد که طریقه انتقال این بیماری به انسان از روش‌های مختلفی صورت می‌گیرد.

انواع روش انتقال تب مالاریا به انسان‌ها:

• نیش پشه آلوده به انگل (همچنین یک پشه می‌تواند از طریق نیش زدن یک شخص بیمار، آلوده شود و بیماری را به افراد دیگر انتقال دهد)
• انتقال بیماری از مادر به جنین
• آلوده شدن از طریق انتقال خون
• استفاده از سوزن‌های مشترک برای تزریق مواد مخدر در بین معتادان

مالاریا در کجا بیشتر است؟ پشه مالاریا در کجا زندگی می کند؟

ابتلا به مالاریا در مناطق جنوب صحرای آفریقا، جنوب و جنوب شرقی آسیا، آمریکای مرکزی و شمال آمریکای جنوبی بیشتر دیده می‌شود.

البته آب و هوا، تغییرات فصلی و اقدامات احتیاطی که انسان‌ها انجام می‌دهند می‌تواند بر میزان ابتلا به این بیماری موثر باشد.

خطرابتلا به تب مالاریا برای افراد مختلف

ابتلا به تب مالاریا برای همه افرادی که در معرض آن قرار بگیرند وجود دارد و می‌تواند خطرناک باشد، اما ابتلا به این بیماری گروهی از افراد جامعه خطرناک‌تر است. از این گروه می‌توانیم افراد زیر را نام ببریم:

• کودکان و نوزادان
• افراد مسن
• مسافرانی که از مناطق بدون مالاریا سفر می‌کنند
• زنان باردار و جنین آن‌ها
• افرادی که بیماری‌های زمینه‌ای و حاد دارند

علت تب مالاریا

علت تب مالاریا نیش یک پشه آلوده به انگل پلاسمودیوم (Plasmodium) است. حتی اگر یک پشه شخصی که مالاریا دارد را نیش بزند، آلوده شده و می‌تواند با نیش زدن افراد دیگر آن‌ها را آلود کند.

وقتی انگل وارد بدن می‌شود به کبد می‌رود و در آنجا شروع به تکثیر و بالغ شدن می‌کند. سپس وارد جریان خون شده و گلبول‌های قرمز را آلوده می‌کند. دقیقا بعد از این زمان افراد به طور معمول علائم این بیماری را بروز می‌دهند.

علائم تب مالاریا

تب مالاریا از جمله بیماری‌های تب دوره‌ای است اما علت آن نقص و جهش ژنتیکی نبوده و به همین خاطر در دسته بیماری‌های خود التهابی قرار نمی‌گیرد.

نشانه‌های ابتلا به تب مالاریا بعد از چند هفته از گزش توسط پشه آلوده شروع می‌شود. اما در مواردی دیده شده که انگل مالاریا می‌تواند تا یک سال در بدن بیمار نهفته باقی بماند.

از علائم تب مالاریا می‌توانیم موارد زیر را نام ببریم:

• تب شدید
• لرز
• احساس ناراحتی عمومی
• سر درد
• تهوع و استفراغ
• اسهال
• شکم درد
• درد عضلانی یا مفصلی
• خستگی
• تنفس سریع و پی در پی
• ضربان قلب سریع
• سرفه کردن

در برخی از افراد مبتلا به مالاریا حملات و علائم به صورت چرخه‌هایی پشت سر هم شروع می‌شوند. به این صورت که حمله‌ها با لرز شروع شده و بعد از آن تب شدید و به دنبال آن تعریق اتفاق می‌افتد. سپس دمای بدن به حالت عادی بر می‌گردد و دوباره این چرخه رخ می‌دهد.

در مواردی که مالاریا شدید باشد، شواهد بالینی یا آزمایشگاهی نشانه‌هایی از اختلال عملکرد اندام‌های حیاتی را نشان می‌دهد.

علائم مالاریا شدید عبارت‌اند از:

• تب و لزر شدید
• اختلال هوشیاری
• تشنج‌های متعدد
• تنفس عمق و ناراحتی تنفسی
• خون‌ریزی غیر طبیعی و علائم کم‌خونی
• زردی پوست (یا زردی قسمت سفید چشم) و شواهدی از اختلال عملکرد اندام‌های حیاتی

توجه داشته باشید که مالاریا شدید بدون درمان می‌تواند کشنده باشد.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟

اگر در مناطق زندگی شما ابتلا به مالاریا زیاد تشخیص داده می‌شود یا اگر به منطقه‌ای سفر کردید که در آنجا این بیماری شایع است، بعد از مشاهده علائم بیماری مختص تب مالاریا، به ویژه تب شدید، حتما به پزشک مراجعه کنید.

راه‌های پیشگیری از تب مالاریا

اگر در منطقه‌ای زندگی می‌کنید یا در حال سفر به منطقه‌ای هستید که مالاریا در آن شایع است، اقدامات لازم را برای جلوگیری از نیش پشه انجام دهید.

پشه‌ها بین غروب و سحر بیشترین فعالیت را دارند. برای محافظت از خود در برابر نیش پشه، باید:

• پوست خود را بپوشانید
• شلوار و پیراهن آستین بلند بپوشید
• شلوار خود را داخل جوراب قرار دهید
• مواد دافع حشرات را روی پوست بمالید
• از توری خواب برای دور تخت یا رخت‌خواب استفاده کنید
• استفاده از توری برای پنجره‌ها و درهای ورودی

از ماده دافع حشرات ثبت شده در آژانس حفاظت از محیط زیست استفاده کنید. این مواد شامل:

• مواد دافع حاوی DEET
• پیکاریدین
• IR3535
• روغن اکالیپتوس لیمویی (OLE)
• پارامنتان-3
• 8 -دیول (PMD) یا 2-اندکانون

مواد را به صورت مستقیم روی صورت خود اسپری نکنید، همچنین از محصولات OLE یا PMD برای کودکان زیر 3 سال استفاده نکنید.

در صورت امکان چند ماه قبل از سفر با پزشک صحبت کرده و با مشورت آن قبل از سفر، در طول سفر و بعد از آن مصرف کنید تا در برابر انگل‌های مالاریا از خود محافظت کنید.

داروهایی که برای پیشگیری از ابتلا به مالاریا مصرف می‌شوند، همان داروهایی است که برای درمان آن استفاده می‌شوند.

تشخیص تب مالاریا

برای تشخیص تب مالاریا در ابتدا لازم است که بیمار سابقه سفر و علائم خود را به طور کامل برای پزشک شرح دهد. سپس با گرفتن نمونه خون و آزمایش آن می‌توان به راحتی تشخیص داد که فرد به مالاریا مبتلا شده یا خیر.

در آزمایش خون نوع انگلی که باعث بیماری شده مشخص می‌شود. این اطلاعات به تعیین نوع درمان کمک می‌کند.

برخی از انگل‌ها به داروهای مالاریا مقاوم هستند. نوع دارو و طول درمان بستگی به این دارد که کدام انگل باعث علائم بیماری در فرد شده.

پس به طور کلی باید گفت که در روند تشخیص مالاریا و سپس درمان آن باید به سوالات زیر پاسخ داده:

• آیا بیمار مالاریا دارد؟
• چه نوع انگلی باعث مالاریایی شده؟
• آیا انگل عامل بیماری به انواع خاصی از داروها مقاومت دارد؟
• آیا بیمار دچار کم خونی شده؟
• بیماری اندام‌های حیاتی بدن را تحت تاثیر قرار داده؟

سایر بیماری‌های تب دوره‌ای

تب نشان‌دهنده واکنش بدن نسبت به یک عامل بیماری است. باید گفت که تب از علائم رایج در بین بیماری‌های مختلف بوده که با استفاده از آن و شناخت دیگر علائم می‌توان نوع بیماری را تشخیص داد.

به بیماری‌هایی که علامت شایع آن‌ها تب باشد و این حملات در دوره‌های مکرر تکرار شوند، بیماری‌های تب دوره‌ای گفته می‌شود.

از این بیماری‌ها می‌توانیم به تب مدیترانه‌ای، تب کریمه کنگو، تب دانگ، تب مالت، سندورم سینکا و تب زرد اشاره کنیم. از جمله سایر بیماری‌های تب دوره‌ای، تب مالاریا است.

درمان تب مالاریا

هدف از درمان مالاریا حذف انگل پلاسمودیوم از جریان خون است. درمان تب مالاریا باید در اسرع وقت شروع شود، این نکته بسیار مهم و کلیدی به شمار می‌رود.

برای درمان این بیماری، پزشک داروهایی برای از بین بردن انگل مالاریا تجویز می‌کند. همان‌طور که قبلا هم گفته شد، برخی از نمونه‌های انگل مالاریا به بعضی از داروها مقاومت نشان می‌دهند. پس تشخیص نوع انگل به درمان و پیدا کردن داروی مناسب کمک می‌کند.

باید اضافه کرد که نوع دارو و طول درمان بستگی به این دارد که کدام انگل باعث علائم و بیماری شده است.

داروهای ضد مالاریا عبارت‌اند از:

• داروهای آرتمیزینین (Artemisinin) آرتمتر و آرتسونات (artemether and artesunate)
  داروی آرتمیزینین را از گیاه آرتمیسیا آنوا (Artemisia annua) تهیه می‌کنند که بیشتر با نام افسنطین شیرین شناخته می‌شود. این دارو می‌تواند غلظت انگل پلاسمودیوم را در جریان خون به سرعت کاهش دهد.
• اتواکون (Atovaquone)
• کلروکین (Chloroquine)
• داکسی سایکلین (Doxycycline)
• مفلوکین (Mefloquine)
• کینین (Quinine)

همان‌طور که گفته شد، مالاریا درمان راحتی دارد اما اگر به درستی درمان نشود باعث مشکلات جدی در سلامتی یا حتی مرگ بیمار خواهد شد.

درمان زمانی خیلی خوب اثر می‌گذارد که روند آن خیلی زود شروع شود. داروی مناسب با دوز صحیح می‌تواند عفونت را از بدن بیمار پاک کند.

توجه داشته باشید که اگر بیماری قبلا به مالاریا مبتلا شده باشد و بهبودی هم پیدا کرده، اگر دوباره پشه‌ای آلوده آن را نیش بزند دوباره به این بیماری مبتلا می‌شود. اما ممکن است شدید بیماری نسبت به قبل کمتر شود و بدن نسبت به بیماری مقاومت نسبی پیدا کرده باشد.

عوارض جانبی داروها برای درمان مالاریا چیست؟

داروهای ضد مالاریا می‌توانند عوارض جانبی ایجاد کنند. در دوره درمان حتما در مورد دیگر داروهایی که مصرف می‌کنید به پزشک اطلاع دهید، زیرا امکان تداخل داروهای ضد مالاریا با آن‌ها وجود دارد.

بسته به نوع دارو، عوارض جانبی ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• مشکلات گوارشی (GI) مانند حالت تهوع و اسهال
• سردرد
• افزایش حساسیت به نور خورشید
• بی‌خوابی و خواب‌های آزاردهنده
• اختلالات روانی و مشکلات بینایی
• صدای زنگ در گوش (وزوز گوش)
• تشنج

عوارض ابتلا به تب مالاریا

مالاریا می‌تواند کشنده باشد، به ویژه زمانی که توسط گونه‌های پلاسمودیوم (plasmodium) رایج در آفریقا ایجاد شود. سازمان جهانی بهداشت تخمین می‌زند که حدود 94 درصد از کل مرگ و میرهای مالاریا در آفریقا رخ می‌دهد که بیشتر آن‌ها کودکان زیر 5 سال هستند.

مرگ و میر ناشی از مالاریا معمولا به یک یا چند عارضه جدی مربوط می‌شود، از جمله:

• مالاریا مغزی: وقتی سلول‌های خونی حاوی انگل، عروق خونی کوچک مغز را مسدود می‌کنند، تورم مغز یا آسیب مغزی که به آن مالاریا مغزی می‌‎گویند رخ می‌دهد. مالاریا مغزی ممکن است باعث تشنج و کما شود.
• مشکلات تنفسی: مایع انباشته شده در ریه‌ها می‌تواند تنفس را دشوار کند و مشکلات جدی تنفسی را به وجود بیاورد.
• نارسایی ارگان‌ها: مالاریا می‌تواند به کلیه‌ها یا کبد آسیب برساند یا باعث پارگی طحال شود. هر یک از این شرایط می‌توانند تهدیدکننده زندگی باشند.
• کم خونی: مالاریا ممکن است منجر به کاهش تعداد گلبول‌های قرمز برای تامین کافی اکسیژن و مواد معدنی مانند آهن به بافت‌های بدن شود
• قند خون پایین: نمونه‌های شدید مالاریا می‌تواند باعث کاهش قند خون (هیپوگلیسمی- hypoglycemia) شود. قند خون بسیار پایین منجر به کما یا مرگ می‌شود

مالاریا ممکن است عود کند. برخی از انواع انگل مالاریا که نمونه‌های خفیف‌تر بیماری را در افراد ایجا می‌کنند، می‌توانند برای سال‌ها باقی بمانند و باعث عود بیماری شوند.

آیا تب مالاریا خطرناک است؟

تب مالاریا یکی از بیماری‌های شایع در کشورهای گرمسیری و نیمه گرمسیری مانند جنوب صحرای آفریقا، جنوب و جنوب شرقی آسیا، آمریکای مرکزی و شمال آمریکای جنوبی است.

تب مالاریا از طریف انگل پلاسمودیوم و از طریق یک پشه آلوده به این انگل به انسان منتقل می‌شود. البته راه‌های دیگری برای انتقال این بیماری به انسان وجود دارد.

نکته مثبت در مورد تب مالاریا این است که درمان دارد و اگر خیلی زود تشخیص داده شود، می‌توان از عوارض جدی آن جلوگیری کرد و بیماری را به صورت کامل درمان کرد.

پرسش‌هایی در زمینه تب مالاریا