سندروم دم اسبی (CES) چیست؛ علائم، خطرات و درمان آن را بدانید

سندروم دم اسبی (CES) یک بیماری عصبی و نخاعی نادر اما جدی است که ریشه‌های عصبی و نخاعی انتهای ستون فقرات تحتانی را درگیر می‌سازد. CE عصب دهی به‌اندام‌های تحتانی را فراهم می‌کند و اسفنکتر، عملکرد مثانه و روده دیستال و احساس پوست در اطراف گذرگاه پایین و پشت را کنترل خواهد کرد. دم اسبی دسته‌ای از ریشه‌های عصبی است که با مغز ارتباط برقرار می‌کند. اگر فشرده شود، می‌تواند به سندروم دم اسبی (CES) منجر گردد که برای درمان آن به جراحی، فیزیوتراپی یا دارو نیاز است.

تخمین زده می‌شود از هر 33000 تا 100000 نفر یک نفر را تحت تاثیر قرار می‌دهد. CES یک وضعیت اورژانسی پزشکی محسوب می‌شود که در صورت عدم درمان امکان دارد موجب فلج شدن فرد شود. 

علت ایجاد سندروم دم اسبی فشار بر نخاع بخش پایینی ستون فقرات است که باعث آسیب به رشته‌های عصبی کنترل کننده مثانه و روده می‌شود. شایع‌ترین علت ابتلا به CES را افتادگی دیسک کمر می‌دانند، اما شرایط دیگری مانند فشرده‌سازی متاستاتیک نخاع نیز در ایجاد سندروم دم اسبی دخیل است.

به خواندن این مقاله از مجله سلامت ژین طب ادامه دهید تا بدانید این بیماری چه علائمی ‌ایجاد می‌کند و چگونه باید آن را مدیریت و درمان کرد.

آناتومی رشته‌های عصبی مبتلا به سندروم دم اسبی

طناب نخاعی به اطراف مهره 1L ختم می‌شود، در نتیجه، ریشه‌های عصبی دمی در زیر اولین ریشه کمری، دم اسبی را تشکیل می‌دهند. ریشه‌ها در یک زاویه تقریبا عمودی پایین می‌آیند تا به سوراخ‌های مربوطه خود برسند که در اطراف انتهای رشته‌ای در داخل نخاع جمع می‌شوند. گفته می‌شود که قسمت نزدیک رشته‌های دم اسبی،  دم هیپوواسکولار است، بنابراین اگر فشرده شود آسیب‌پذیرتر است.

ریشه‌های دم اسبی، هم ریشه پشتی و هم ریشه شکمی دارند. ریشه شکمی فیبرهای حرکتی مسیر وابران را همراه با الیاف سمپاتیک فراهم می‌کند. ریشه پشتی از الیاف آوران برای انتقال حس تشکیل شده است. وظایف این اعصاب جلویی و پشتی عبارتند از:

• فیبرهای حسی و حرکتی به اندام تحتانی
• عصب حسی به ناحیه زین
• کنترل اختیاری اسفنکترهای خارجی مقعدی و ادراری

علائم سندروم دم اسبی چیست؟

بروز علائم CES معمولا زمان زیادی طول می‌کشد و ممکن است از نظر شدت متفاوت باشد. این وضعیت تشخیص را دشوار و مسیر درمان را سخت ‌تر می‌کند. در بیشتر موارد، مثانه و پاها اولین مناطقی هستند که تحت تاثیر CES قرار می‌گیرند. به عنوان مثال، در نگه داشتن یا آزاد کردن ادرار (بی اختیاری) مشکل به وجود می‌آید.

CES باعث درد یا از دست دادن احساس در قسمت‌های بالای پاها و همچنین باسن، پاها و پاشنه‌ها می‌شود. این تغییرات در ناحیه زین یا قسمت‌هایی از پاها و باسن‌ها که اگر سوار اسب ‌شوید، زین را لمس می‌کنند، آشکارتر است. علائم می‌توانند شدید و در صورت عدم درمان، به مرور زمان بدتر خواهند شد.

علائم دیگری که ممکن است نشان دهنده CES باشد عبارتند از:

• کمردرد شدید
• ضعف، درد یا از دست دادن حس در یک یا هر دو پا
• بی اختیاری روده
• از دست دادن رفلکس در اندام تحتانی
• اختلال عملکرد جنسی

چه چیزی باعث ایجاد سندروم دم اسبی می‌شود؟

فتق دیسک یکی از شایع‌ترین علل CES است. دیسک یک بالشتک محافظ بین استخوان‌های مهره‌ها است. از دو بخش فضای داخلی ژله مانند و بیرونی سخت تشکیل شده است و زمانی اتفاق می‌افتد که قسمت داخلی نرم از بخش بیرونی سخت دیسک بیرون بزند. افزایش سن، مواد دیسک را ضعیف خواهد کرد. اگر ساییدگی و پارگی به‌اندازه کافی شدید باشد، بلند کردن چیزی سنگین یا حتی چرخاندن به روش اشتباه می‌تواند باعث پارگی دیسک شود.

هنگامی‌که‌این اتفاق می‌افتد، اعصاب نزدیک دیسک تحریک می‌شوند. اگر پارگی دیسک در قسمت تحتانی کمر به‌اندازه کافی بزرگ باشد، به اعصاب دم اسبی فشار وارد می‌آورد. سایر علل احتمالی CES عبارتند از:

• ضایعات یا تومورها در قسمت تحتانی ستون فقرات
• عفونت ستون فقرات
• التهاب پایین ستون فقرات
• تنگی نخاع، باریک شدن کانالی که نخاع را در خود جای داده است
• نقص هنگام تولد
• عوارض بعد از جراحی ستون فقرات

چه کسانی در معرض خطر ابتلا به بیماری سندروم دم اسبی هستند؟

افرادی که بیشتر در معرض ابتلا به CES هستند، مبتلایان به فتق دیسک به شمار می‌روند، مانند افراد مسن یا ورزشکاران در ورزش‌های پرتحرک. سایر عوامل خطر ابتلا به فتق دیسک عبارتند از:

• اضافه وزن یا چاق بودن
• داشتن شغلی که به بلند کردن سنگین، پیچاندن، هل دادن و خم شدن به پهلو نیاز دارد.
• داشتن استعداد ژنتیکی برای فتق دیسک
• آسیب شدید کمر، مانند صدمه ناشی از تصادف رانندگی یا سقوط، بیشتر در معرض خطر CES هستید.

سندروم دم اسبی چگونه تشخیص داده می‌شود؟

هنگامی‌که به پزشک خود مراجعه می‌کنید، باید سابقه پزشکی شخصی خود را ارائه دهید. اگر والدین یا سایر بستگان نزدیک مشکلات کمر داشته‌اند، آن اطلاعات را نیز به اشتراک بگذارید. پزشک همچنین فهرستی دقیق از تمام علائم، از جمله زمان شروع و شدت آن‌ها را می‌خواهد.

در طول قرار ملاقات، پزشک معاینه فیزیکی انجام خواهد داد. آن‌ها ثبات، قدرت، هم‌ترازی و رفلکس‌های پاها را آزمایش خواهند کرد. احتمالا پزشک از بیمار می‌خواهد تمریناتی را انجام دهد مانند:

• نشستن
• ایستادن
• روی پاشنه و انگشتان پا راه بروید
• در حالی که دراز کشیده‌اید پاهای خود را بلند کنید
• به جلو، عقب و به پهلو خم شوید
• با توجه به علائم، پزشک ممکن است عضلات مقعد را از نظر تون و بی حسی نیز بررسی کند.

امکان دارد توصیه شود که از کمر اسکن MRI گرفته شود. MRI از میدان‌های مغناطیسی برای کمک به تولید تصاویری از ریشه‌های عصبی نخاع و بافت اطراف ستون فقرات استفاده می‌کند.

پزشک همچنین ممکن است آزمایش تصویربرداری میلوگرام را توصیه کند. برای این آزمایش، یک رنگ مخصوص به بافت اطراف ستون فقرات تزریق می‌شود. یک عکس اشعه ‌ایکس ویژه برای نشان دادن هرگونه مشکل در نخاع یا اعصاب ناشی از فتق دیسک، تومور یا سایر مسائل گرفته می‌شود. استفاده از این تست‌های تصویربرداری باید به پزشک اجازه دهد تا موارد زیر را ببیند:

• استخوان‌ها
• ریشه‌های عصبی
• نخاع
• جابجایی نخاع یا اعصاب به دلیل فتق دیسک، خار استخوان و تومور

اگر بیمار دو دسته از علائم را داشته باشد، سندروم دم اسبی در او تشخیص داده می‌شود:

• مشکلات روده، مثانه و جنسی.
• پارستزی پشت پاها، باسن، لگن و قسمت داخلی ران

آیا برای ترمیم عصب دم اسبی جراحی لازم است؟

تشخیص CES معمولا با جراحی برای کاهش فشار روی اعصاب دنبال می‌شود. اگر علت فتق دیسک باشد، می‌توان عملی را بر روی دیسک انجام داد تا هرگونه ماده‌ای را که بر روی دم اسبی فشار می‌آورد برداشته شود. جراحی باید ظرف 24 یا 48 ساعت پس از شروع علائم جدی انجام شود. علائم جدی که جراحی سندروم دم اسبی را ضروری می‌سازد عبارتند از:

• کمردرد جدی
• از دست دادن ناگهانی احساس، ضعف یا درد در یک یا هر دو پا
• شروع بی اختیاری رکتوم یا ادرار
• از دست دادن رفلکس در اندام تحتانی

بعد از جراحی جدیدترین راه درمان سندروم دم اسب کمر چیست؟

پس از جراحی، پزشک به صورت دوره‌ای بیمار را برای بررسی وضعیت بهبودی او معاینه می‌کند.

بهبودی کامل از هر گونه عارضه CES امکان‌پذیر است، اگرچه برخی از افراد علائم طولانی مدت دارند. در صورت ادامه علائم، حتما به پزشک مراجعه کنید.

اگر CES بر توانایی در راه رفتن تاثیر بگذارد، برنامه درمانی شامل فیزیوتراپی خواهد بود. یک فیزیوتراپ می‌تواند به بیمار کمک کند تا قدرت خود را بازیابید و تمریناتی را برای کمک به بهبود گام به گام ارائه دهد. اگر فعالیت‌های روزمره مانند لباس پوشیدن تحت تاثیر CES قرار گیرد، یک کاردرمانگر نقش کمک کننده‌ دارد.

متخصصان برای کمک به بی اختیاری و اختلال عملکرد جنسی نیز بخشی از تیم بهبودی محسوب می‌شوند چون نقش کمک کنندگی زیادی دارند. برای درمان طولانی مدت سندروم دم اسبی، پزشک داروهای خاصی را برای کنترل درد توصیه می‌کند:

• مسکن‌های تجویزی مانند اکسی کدون (OxyContin)، بلافاصله پس از جراحی مفید است.
• مسکن‌های بدون نسخه مانند ایبوپروفن یا استامینوفن، می‌توانند برای تسکین درد روزانه استفاده شوند.
• کورتیکواستروئیدها برای کمک به کاهش التهاب و تورم اطراف ستون فقرات تجویز می‌شوند.

پزشک همچنین ممکن است برای کنترل بهتر مثانه یا روده دارو تجویز می‌کند. گزینه‌های رایج عبارتند از:

• اکسی بوتینین (دیتروپان)
• تولترودین (دترول)
• هیوسیامین (لوسین)

دور از ذهن نیست که بیمار برای کنترل روده و مثانه خود از آموزش مثانه بهره‌مند گردد. پزشک راهکارهایی را برای کمک به تخلیه عمدی مثانه و کاهش خطر بی اختیاری در اختیار بیمار قرار می‌دهد. شیاف گلیسیرین کمک می‌کند تا زمانی که بیمار بخواهید روده خود را تخلیه کند.

چند نکته مهم برای زندگی با CES و رویارویی با سندروم دم اسبی

اگر عملکرد روده و مثانه به طور کامل بهبود نیافت، ممکن است لازم باشد چند بار در روز از کاتتر استفاده کنید تا مطمئن شوید که مثانه خود را به طور کامل تخلیه می‌کنید. همچنین برای کمک به جلوگیری از عفونت دستگاه ادراری باید مایعات زیادی نوشید. پدهای محافظ یا پوشک بزرگسالان برای مقابله با بی‌اختیاری مثانه یا روده مفید است.

پذیرفتن چیزی که نمی‌توانید تغییر دهید بسیار مهم خواهد بود. اما باید نسبت به علائم یا عوارضی که ممکن است پس از جراحی قابل درمان باشند، فعال باشید. مطمئن شوید که در سال‌های آینده گزینه‌های خود را با پزشک خود در میان بگذارید.

مشاوره عاطفی یا روانشناختی در پذیرش بیماری و زمان دوره درمان کمک می‌کند، بنابراین در مورد گزینه‌های موجود با پزشک خود صحبت کنید. حمایت خانواده و دوستان نیز بسیار مهم است. گنجاندن آن‌ها در بهبودی‌تان به آن‌ها کمک می‌کند تا بفهمند هر روز با چه چیزی سر و کار دارید و آن‌ها را قادر می‌سازد تا در دوره بهبودی به شما کمک کنند.

چکیده‌ای پایانی درباره سندروم دم اسبی

سندروم دم اسبی حدود یک نفر از 65000 نفر را مبتلا خواهد کرد. این غیر معمول است، اما توجه به علائم پرچم قرمز نیز بسیار حائز اهمیت است زیرا امکان دارد نشان دهنده مشکلات سلامتی مختلف باشد. مراقب بی‌حسی در ناحیه زین، درد در کمر و پاها، مشکلات ادرار کردن یا مدفوع، مشکلات جنسی و ضعف در اندام‌های خود باشید. در صورت داشتن این علائم فورا به یک متخصص اعصاب مراجعه کرده و مسیر درمان را هر چه زودتر شروع کنید. تعلل در درمان امکان دارد عواقبی به بار آورد که دیگر هیچ وقت قابل جبران نباشد.

شناسایی اینکه چه چیزی اعصاب پشت را فشرده می‌کند هر کسی را می‌ترساند. اما در صورت مشاهده علائم در مراجعه به بخش اورژانس هرگز تردید نکنید. هرچه سریعتر وارد مرحله درمان شوید، احتمال آسیب دائمی به بدن از جمله بی اختیاری و فلج کمتر خواهد شد.

سوالات مهم درباره سندروم دم اسبی