درمان مسمومیت غذایی در خانه
درمان مسمومیت غذایی در خانه امکانپذیر است؟ آیا تاکنون دچار مسمومیت غذایی شده‌اید؟ چه علائمی داشتید؟ مسمومیت غذایی همان‌طور که از نامش مشخص است براثر خوردن موادغذایی آلوده به باکتری، ویروس و… رخ می‌دهد و پس از سه الی پنج روز از بین می‌رود. تب، اسهال و استفراغ معمولا از نشانه‌های رایج مسمومیت غذایی هستند که برای هر فرد در هر سنی اتفاق می‌افتد. خوشبختانه این بیماری خطرناک نیست و درمان مسمومیت غذایی از طریق روش‌های خانگی یا با مصرف دارو امکانپذیر است. در این مقاله از ژین طب قصد داریم درباره علل بروز مسمومیت غذایی، علائم و راه‌های درمان آن صحبت کنیم. با ما همراه باشید.
مسمومیت غذایی چیست؟
مسمومیت غذایی بیماری یا اختلالی است که به دلیل مصرف مواد غذایی آلوده به وجود می‌آید. درواقع ارگانیسم‌های عفونی مانند باکتری‌ها، ویروس‌ها، انگل‌ها و سمومی که موادغذایی را در هرمرحله از پخت یا سرو آلوده می‌کنند، شایع‌ترین علل بروز مسمومیت غذایی هستند. این میکروب‌ها معمولا در اکثر مواد غذایی وجود دارند؛ بنابراین استفاده از روش‌های نامناسب جهت تهیه و نگهداری مواد غذایی باعث بروز مسمومیت می‌شوند.
زمانی که موادغذایی آلوده وارد دستگاه گوارش می‌شود، سیستم ایمنی بدن برای دفع سموم و پاکسازی دستگاه گوارش واکنش نشان می‌دهد؛ بنابراین با گذشت چندساعت پس از مسمومیت، علائمی چون اسهال، استفراغ یا تب رخ می‌دهند. البته این نشانه‌ها بسته به خفیف یا شدید بودن مسمومیت، در افراد متفاوت است. معمولا درمان مسمومیت غذایی خفیف، معمولا با استفاده از روش‌های خانگی و بدون استفاده از دارو صورت می‌گیرد، اما اگر مسمومیت شدید باشد باید برای درمان مسمومیت غذایی دارو تجویز شود.
کدام گروه سنی بیش از دیگران دچار مسمومیت غذایی می‌شوند؟
چه کسانی در معرض ابتلا به مسمومیت غذایی هستند؟ همه انسان‌ها در هر گروه سنی که هستند، ممکن است بخاطر مصرف مواد غذایی آلوده دچار مسمومیت غذایی شوند، اما برخی از افراد مانند کسانی که بیماری‌های زمینه‌ای دارند (دیابت، بیماری‌های خودایمنی و…)، زنان باردار، افراد مسن بالای 65 سال و کودکان و خردسالان (زیر 5 سال) به دلیل ضعف در عملکرد سیستم ایمنی بدنشان، بیشتر از دیگران دچار مسمومیت غذایی می‌شوند.
نقش تغذیه در شکل‌گیری مسمومیت غذایی
همه ما می‌دانیم که مسمومیت غذایی به دلیل خوردن غذاهای آلوده اتفاق می‌افتد. به‌طورکلی برخی از باکتری و پاتوژن‌ها درون موادغذایی وجود دارند که توسط حرارت و دمای بالا برای پخت غذا، از بین می‌روند، اما مصرف برخی از مواد غذایی به‌صورت خام یا نیمه‌پز، غذاهای فاسد، غذاهای فرآوری و حاوی مواد افزودنی مانند کنسروها، یا به‌طورکلی تولید، نگهداری و بسته‌بندی نامناسب مواد غذایی باعث بروز مسمومیت غذایی می‌شوند.
البته درمان مسمومیت غذایی خفیف به خودی‌خود یا با استفاده از روش‌های خانگی پس از گذشت 24 الی 48 ساعت اتفاق می‌افتد، اما برای درمان مسمومیت شدید باید به پزشک مراجعه نمایید.
مصرف کدام ماده غذایی به ایجاد مسمومیت غذایی منجر شده است؟
ارگانیسم‌های عفونی مانند ویروس، انگل و باکتری می‌توانند از راه‌های گوناگون به داخل مواد غذایی راه یابند و آن‌ها را آلوده کنند؛ بنابراین هرگونه مصرف مواد غذایی آلوده یا فاسد به بروز مسمومیت غذایی منجر می‌شود. مهم‌ترین مواد غذایی که در بروز مسمومیت نقش دارند عبارتند از:
- مصرف گوشت، مرغ یا ماهی به‌صورت خام یا نیمه‌پز
- مصرف لبنیات غیرپاستوریزه مانند شیر، خامه و…
- مصرف تخم‌مرغ به‌صورت خام یا عسلی (نیمه‌پز)
- مصرف صدف خام
- مصرف سبزیجات و میوه‌های نشسته
- مصرف جوانه‌های خام مانند جوانه ماش، گندم، آفتاب‌گردان و…
- مصرف غذاهای کنسروی مانند تن‌ماهی و… (زمانی که حرارت نبینند)
- آشامیدن آب آلوده
همچنین خوردن برخی از غذاها مانند فست‌فودهایی که به روش غیربهداشتی تهیه می‌شوند یا غذاهای تاریخ گذشته، مصرف غذاهای پخته به‌صورت سرد، ماندن غذای پخته در محیط گرم برای ساعات طولانی (مانند برنج)، استفاده از ظروف آلوده و… همگی در بروز مسمومیت غذایی مؤثر هستند.
قبل از اینکه راه‌های درمان مسمومیت غذایی را توضیح دهیم، بهتر است با انواع عوامل میکروبی که در بروز مسمومیت نقش دارند، آشنا شوید.
نقش باکتری‌ها در شکل‌گیری مسمومیت غذایی
باکتری‌ها نقش مؤثر و پررنگی در بروز مسمومیت غذایی دارند که در ادامه مقاله مهم‌ترین آن‌ها را بررسی می‌کنیم:
- باکتری سالمونا
شاید تاکنون چندین‌بار نام سالمونا را شنیده باشید. این باکتری در محصولات دامی مانند گوشت و مرغ خام یا نیم‌پز، لبنیات غیرپاستوریزه مانند شیر، زرده تخم‌مرغ خام و حتی سبزیجات و آب‌های آلوده وجود دارد و از شایع‌ترین علل بروز مسمومیت غذایی محسوب می‌شود.
- باکتری شیگلا
باکتری شیگلا که توسط مواد غذایی آلوده به انسان انتقال می‌یابد در گروه‌های غذایی چون محصولات دریایی (ماهی، میگو و صدف خام یا نیمه‌پز)، سبزیجات (مانند کاهو)، سیب‌زمینی و شیر وجود دارد.
- باکتری لیستریا
باکتری لیستریا از طریق لبنیات غیرپاستوریزه، بستنی، غذاهای دریایی نیمه‌پز یا خام و مرغ قابل انتقال است. این باکتری برای زنان باردار خطرات زیادی دارد و می‌تواند به زایمان زودرس یا سقط جنین منجر شود.
- باکتری بوتولیسم
بوتولیسم یکی از خطرناکترین باکتری‌هایی است که با ایجاد سم در شکل‌گیری مسمومیت غذایی نقش دارد. این باکتری از طریق موادغذایی چون انواع ژامبون‌ها (سوسیس، کالباس)، سبزیجات کنسرو شده، کنسرو ماهی، کشک غیرپاستوریزه و حتی عسل خالص به انسان منتقل می‌شود. شاید شما هم شنیده‌اید که کودکان زیر یک سال نباید عسل بخورند، دلیل آن وجود باکتری بوتولیسم در عسل خواهد بود. مسمومیت‌های غذایی ناشی از این باکتری معمولا به‌صورت نادر اتفاق می‌افتند، اما به دلیل خطراتی که دارد، درمان مسمومیت غذایی باید هرچه سریع‌تر صورت گیرد.
- باکتری ای کلای ( Coli)
باکتری ای کلای از طریق مواد غذایی چون گوشت گاو چرخ‌کرده آماده، ماهی آزاد، شیرخشک، لبنیات غیرپاستوریزه و آب آلوده به بدن انسان منتقل و به مسمومیت غذایی می‌انجامد.
- کمپیلوباکتر
باکتری کمپلیوباکتر در مواد غذایی چون گوشت، مرغ، شیر غیرپاستوریزه و آب آلوده وجود دارد که با ورود به دستگاه گوارش، مسمومیت غذایی ایجاد می‌کند.
تا این بخش از مقاله تعدادی از باکتری‌هایی که در بروز مسمومیت غذایی مؤثر هستند، معرفی شد. البته گونه‌های بسیاری از باکتری‌ها وجود دارد که از طریق مواد خوراکی یا ظروف آلوده قابل انتقال هستند. از آنجایی که برخی از این باکتری‌ها می‌توانند جان انسان را به خطر بیندازند، در صورت مشاهده هرگونه علائم باید برای درمان سریع مسمومیت غذایی اقدام نمایید.
نقش ویروس‌ها در بروز مسمومیت غذایی
یکی‌دیگر از علل بروز مسمومیت غذایی، ورود ویروس‌های روده‌ای موجود در مواد غذایی به داخل دستگاه گوارش است. جهت انتخاب بهترین روش درمان مسمومیت غذایی در این شرایط باید شایع‌ترین ویروس‌ها را بشناسید. برخی از این ویروس‌ها عبارتند از:
- نوروویروس‌ها
این نوع ویروس از طریق مصرف صدف خام یا نیمه‌پز، سبزیجات و میوه‌های آلوده به بدن انسان منتقل می‌شوند و با علائمی چون اسهال و استفراغ همراه هستند.
- هپاتیت A
هپاتیت A از طریق مواد غذایی آلوده چون محصولات خام، آب غیرآشامیدنی و خوارکی‌های آماده در شکل‌گیری مسمومیت غذایی نقش دارند.
مسمومیت غذایی ناشی از ویروس‌ها در موارد نادر عارضه‌های خطرناکی به همراه خواهد داشت؛ بنابراین بهتر است با مشاهده هرگونه علائم مانند اسهال، استفراغ و… برای درمان مسمومیت غذایی اقدام نمایید.
نقش انگل‌ها در شکل‌گیری مسمومیت غذایی
مسمومیت ناشی از وجود انگل در مواد غذایی به‌صورت نادر اتفاق می‌افتد، اما خطرناک است؛ چراکه انگل‌ها قادرند تا چند سال در دستگاه گوارش انسان زندگی کنند. انگل‌ها معمولا از طریق آشامیدن آب‌های آلوده یا مصرف گوشت‌های خام (خوک) انتقال می‌یابند. ژیاردیا، سیستی سرکوسیس، آمیبیازیس و سیکلوسپورا از رایج‌ترین انگل‌هایی هستند که به مسمومیت غذایی منجر می‌شوند.
بسیاری از افراد این سؤال برایشان پیش می‌آید که برای درمان مسمومیت غذایی چه کارهایی انجام دهیم؟ قبل از پاسخ به این سؤال، بهتر است با نشانه‌های آن آشنا شوید.
علائم مسمومیت غذایی
نشانه‌های مسمومیت غذایی اغلب چند ساعت یا چند روز پس از خوردن غذای آلوده در بدن فرد بیمار رخ می‌دهند. برای اینکه بفهمید مسموم هستید یا نه، باید چند مورد از این نشانه‌ها را داشته باشید:
- حالت تهوع و استفراغ
- اسهال آبکی یا خونی
- شکم درد
- سردرد
- تب و لرز
- کاهش اشتها
- احساس ضعف در بدن
پیامدهای مسمومیت غذایی برای جسم
کم آبی بدن و سوءتغذیه از شایع‌ترین عوارض مسمومیت غذایی به حساب می‌آیند. همان‌طور که گفتیم اسهال و استفراغ، از نشانه‌های مسمومیت ناشی از مصرف غذای آلوده هستند؛ بنابراین بدن فرد بیمار با از دست دادن آب و املاح معدنی دچار مشکل کم آبی می‌شود. همچنین برخی از باکتری‌ها، مواد مغذی بدن را جذب می‌کنند. در نتیجه با کاهش مواد معدنی و مغذی مشکل سوءتغذیه هم رخ می‌دهد. البته اگر کم آبی بدن ادامه یابد امکان بروز عوارض جدی‌تر یا کشنده در نوزادان وجود دارد؛ بنابراین توصیه می‌شود با مشاهده علائمی چون کمبود انرژی، گودی زیرچشم یا گونه‌ها، خشکی دهان، ادرار کم‌تراز حدمعمول و… برای درمان به پزشک مراجعه نمایید.
اختلال در عملکرد دستگاه گوارش
مسمومیت غذایی نوعی عفونت دستگاه گوارشی است که باعث التهاب معده و روده کوچک می‌شود و علائمی مانند آنفولانزای معده دارد، با این تفاوت که مسمومیت به دلیل مصرف غذاهای آلوده اتفاق می‌افتد.
تشخیص مسمومیت غذایی
برای بسیاری از افراد این سؤال به وجود می‌آید که چگونه تشخیص دهیم که علائم بیماری‌مان به دلیل مسمومیت غذایی است یا چیز دیگری؟ در صورت مشاهده هرگونه علائم شدید باید به پزشک مراجعه نمایید.
- تشخیص با استفاده از روش‌های خانگی
پس از اینکه با مصرف یک ماده غذایی خاص دچار علائم مسمومیت شدید و این نشانه‌ها حدود دو الی سه روز در حد خفیف بود، می‌توانید بفهمید که دچار مسمومیت غذایی شده‌اید.
- تشخیص با استفاده از آزمایش‌های پزشکی
به‌طورمعمول پزشک پس از معاینه، نوع مسمومیت شما را تشخیص می‌دهد. البته ممکن است برای تشخیص دقیق‌تر انجام آزمایش خون، آزمایش ادرار و آزمایش برروی موادغذایی که مصرف کرده‌اید را تجویز کند.
درمان مسمومیت غذایی
درمان مسمومیت غذایی در خانه امکانپذیر است و با گذشت مدت‌زمان کوتاهی (2 الی 3 روز) علائم از بین می‌روند، اما درصورتی که مسمومیت غذایی شدید باشد باید برای درمان به پزشک مراجعه نمایید.
درمان خانگی مسمومیت غذایی
شاید این سؤال برای شما هم به وجود آید که برای مسمومیت غذایی چه موادی مصرف کنیم. خوشبختانه مسمومیت غذایی در خانه قابل درمان است. کارهایی که شما باید برای درمان مسمومیت غذایی انجام دهید عبارتند از:
- برای چند ساعت خوردن و آشامیدن را متوقف کنید.
- بدن خود را هیدراته نگه‌دارید. برای جلوگیری از بروز مشکل کم‌آبی باید نوشیدنی‌های حاوی الکترولیت مانند آب، آبمیوه، آب نارگیل و… را مصرف نمایید.
- تا زمانی که علائم اسهال و استفراغ دارید باید غذاهای کم‌چرب و ساده مانند سوپ مرغ، سبزیجات پخته شده، پوره سیب‌زمینی شیرین، جو دوسر و برنج و موز مصرف کنید.
- درمان مسمومیت با ماست و دانه شنبلیه؛ این ترکیب در کاهش شکم درد و درمان سریع استفراغ تأثیر بسیاری دارد.
- مصرف غذاهای چرب، تند، سرخ شده، لبنیات و نوشیدنی‌های حاوی الکل یا کافئین تا بهبودی کامل مسمومیت ممنوع است.
- مصرف داروهای بدون نسخه مانند پپتوبیسمول و لوپرامید برای درمان حالت تهوع و اسهال توصیه می‌شود.
تمامی موارد بالا از روش‌های مؤثر در درمان خانگی مسمومیت و حالت تهوع است. حال برخی از افراد می‌پرسند که برای درمان مسمومیت دارویی چه بخوریم؟
درمان مسمومیت دارویی در منزل امکانپذیر نیست و توصیه می‌شود در صورت مسمومیت با اورژانس تماس بگیرید.
درمان دارویی مسمومیت غذایی
معمولا پزشک با مشاهده علائم و انجام آزمایش‌ها نوع مسمومیت غذایی شما را تشخیص می‌دهد و سپس دارو تجویز می‌کند. داروهایی که برای درمان مسمومیت غذایی هستند عبارتند از:
- آنتی‌بیوتیک‌ها
- داروهای ضدانگل
بهترین راه برای درمان سریع مسمومیت غذایی کودکان، مصرف داروهای تجویزی توسط پزشک خواهد بود. برای مثال کودکان به نوشیدن مایعات فراوان تمایلی ندارند؛ بنابراین پزشک برای جلوگیری از کم‌آبی بدن کودک، سرم یا دارو تجویز می‌کند.
چه زمانی برای درمان مسمومیت غذایی باید به پزشک مراجعه کنم؟
در صورت مشاهده علائم زیر باید هرچه سریع‌تر به پزشک مراجعه نمایید تا از بروز عارضه‌های خطرناک جلوگیری شود و مناسب‌ترین روش درمان مسمومیت غذایی انتخاب شود. این علائم عبارتند از:
- درجه حرارت یا تب بالا
- درد مفاصل
- تاری دید
- مشکل در صحبت کردن
- تیره شدن ادرار
- خشکی دهان
- اسهال خونی
- اسهال شدید (بیش از سه روز)
برای بزرگسالان به پزشک عمومی یا متخصص داخلی و برای کودکان باید به پزشک متخصص اطفال مراجعه نمایید.
راه‌های پیشگیری از مسمومیت غذایی
علاوه‌بر خوردن غذاهای آلوده و فاسد، مسمومیت از طریق ابزارهای آشپزخانه یا دست‌های آلوده هم اتفاق می‌افتد؛ بنابراین برای جلوگیری از بروز این مشکل باید چندین نکته را رعایت کنید.
- قبل از مصرف غذا دست‌های خود را بشویید
- از تمیز بودن ظروف ماندد قاشق، چنگال، کارد و… مطمئن شوید
- از مصرف غذاهای نیمه‌پز یا خام خودداری نمایید
- غذاها را در دمای مناسب نگهداری کنید
- سبزیجات و میوه‌ها را قبل از مصرف به خوبی بشویید
- از مصرف غذاهای آماده تاحد امکان بپرهیزید
- هنگام استفاده از موادغذایی بسته‌بندی شده، تاریخ انقضا محصول را چک کنید
- مصرف لبنیات غیرپاستوریزه ممنوع است.
یادداشت پایانی
مسمومیت غذایی از طریق مصرف غذاهای آلوده به دستگاه گوارش منتقل می‌شوند و می‌توانند بدن را با مشکلات جدی مانند کم‌آبی، سوءتغذیه و گاهی مرگ مواجه کنند؛ بنابراین در صورت مشاهده علائم شدید باید به پزشک متخصص مراجعه نمایید. در این مطلب از ژین طب درباره درمان مسمومیت غذایی با شما مطالبی را به اشتراک گذاشتیم. چنانچه شما نیز از روش‌های درمانی دیگر استفاده کرده‌ایم با ما به اشتراک بگذارید.
سوالات متداول
آیا نوروویروس یکی از رایج‌ترین میکروب‌هایی است که باعث مسمومیت غذایی می‌شود؟
بله. پنج میکروب برتر که در مسمومیت غذایی نقش دارند عبارتند از: نوروویروس، سالمونلا، Clostridium perfringens، کمپیلوباکتر استافیلوکوکوس اورئوس (استاف)
آیا بیشتر موارد مسمومیت غذایی توسط ویروس‌ها و باکتری‌ها ایجاد می‌شود؟
بله، در حالی که انگل‌ها، قارچ‌ها و سموم یا مواد شیمیایی موجود در غذا می‌توانند مسمومیت غذایی ایجاد کنند، ویروس‌ها و باکتری‌ها شایع‌ترین دلایل بیماری‌های ناشی از غذا هستند.
بیشتر موارد مسمومیت غذایی معمولاً چه مدت طول می‌کشد؟
بیشتر موارد مسمومیت غذایی خفیف است و طی چند ساعت تا چند روز از بین می‌رود.
