تصمیم‌گیری نوجوانان و عوامل تقویت کننده آن+ نقش والدین
تصمیم‌گیری نوجوانان مهارت مهمی است که باید به کودک و نوجوان در هر سنی آموزش داده شود. والدینی که می‌خواهند فرزندانشان به گونه‌ای بزرگ شوند که بزرگسالانی مستقل، مسئولیت‌پذیر و شاد باشند؛ باید بر مهارت تصمیم‌گیری آن‌ها کار کنند.
تحقیقات نشان داده است کسانی که قادر به ارزیابی موقعیت و تصمیم‌گیری هستند، اغلب زندگی موفق‌تری دارند. مهارت‌های تصمیم‌گیری نوجوانان باید در اوایل نوجوانی با ایجاد انتخاب‌های کوچک بین دو گزینه شروع شود.
تصمیم‌گیری نوجوانان هر چه بیشتر باشد رشد آن‌ها نیز بیشتر خواهد بود، زیرا آن‌ها از موفقیت‌ها و اشتباهات خود درس گرفته و رشد می‌کنند. اگر والدین بیشتر تصمیمات را به جای آن‌ها بگیرند یا در تصمیم‌گیری آن‌ها دخالت کنند، دیگر در بزرگسالی حاضر به انجام کارهای خود نخواهند بود.
در ادامه این مطلب از مجله پزشکی ژین طب قصد داریم مطالبی را درباره تصمیم‌گیری نوجوانان عنوان کنیم. با ما همراه شوید.
تصمیم‌گیری نوجوانان و تاثیر آن بر آینده آن‌ها
نوجوانی زمان افزایش فشار برای حل مسئله و تصمیم‌گیری شخصی است. در سنین 12 تا 18 سالگی از نوجوانان خواسته می‌شود تا بسیاری از تصمیمات دشوار از جمله تصمیم‌گیری در مورد شغل، تمایلات جنسی، مشارکت در مدرسه و رفتارهای پرخطر را اتخاذ کنند. انتخاب‌هایی که در این زمان انجام می‌شود این قدرت را دارد که بر بسیاری از جنبه‌های آینده یک نوجوان تاثیر بگذارد. بنابراین، ضروری است که آن‌ها از تاثیر بالقوه تصمیمات خود آگاه باشند و مهارت‌های موثر برای این کار را بیاموزند. با این حال همه نوجوانان به مهارت‌های پیش نیاز لازم برای تصمیم‌گیری موثر مجهز نیستند.
مهارت‌های تصمیم‌گیری نوجوانان به عوامل متعددی بستگی دارد مانند:
- سن
- جنسیت
- هوش
- طبقه اجتماعی
- نژاد/ قومیت
- ساختار خانواده و پویایی
- دینداری
- خلق و خوی
- محیط اجتماعی/ فرهنگ
عوامل دیگر شامل:
- انطباق در رابطه با همسالان و والدین
- نگرش آن‌ها نسبت به ریسک و درک آن
- نحوه استفاده نوجوانان از اطلاعات در تصمیم‌گیری
- تفکر آن‌ها نسبت به پیامدها تحت تاثیر عوامل رشدی و زمینه‌ای
مهارت‌هایی مهم برای موثر بودن تصمیم‌گیری نوجوانان
تصمیم‌گیری را می‌توان به عنوان فرآیند انتخاب از میان گزینه‌های ممکن تعریف کرد. مهارت‌هایی که برای تصمیم‌گیری موثر، مهم تلقی می‌شوند بر اساس یک مدل هنجاری تصمیم‌گیری بوده که نحوه تصمیم‌گیری نوجوانان را مشخص می‌کند. این مهارت‌ها عبارتند از:
- شناسایی گزینه‌های ممکن
- شناسایی پیامدهای احتمالی ناشی از هر گزینه
- ارزیابی مطلوبیت هر یک از پیامدها
- ارزیابی احتمال هر پیامد
- انتخاب با استفاده از قاعده تصمیم
مدلی دیگر برای آموزش تصمیم‌گیری نوجوانان وجود دارد که مهارت‌های زیر را شامل می‌شود:
- تعریف تصمیمی که باید گرفته شود
- جمع‌آوری حقایق و ایجاد جایگزین
- در نظر گرفتن گزینه‌های دیگر
- انتخاب یک گزینه
- طراحی برنامه‌ای برای اجرای تصمیم
- ارزیابی تصمیم
گفتنی است که این مدل‌ها و هنجارهای تصمیم‌گیری نوجوانان، به تصمیم‌گیری هدفمند و برنامه‌ریزی شده می‌پردازند. اگرچه جنبه‌های شناختی تصمیم‌گیری برای ریسک‌پذیری نوجوانان در نظر گرفته می‌شود، اما تصمیم‌گیری‌های مرتبط با ریسک نیازمند ملاحظات بیشتری است.
عوامل تاثیرگذار بر تصمیم‌گیری نوجوانان
عناصر و عوامل زیادی وجود دارند که بر نحوه تصمیم‌گیری نوجوانان تاثیرگذارند از جمله:
- عوامل درونی (مانند منبع کنترل و خودپنداره) و عوامل بیرونی (مانند روابط با والدین و همسالان)
- عوامل انگیزشی مانند خودباوری، اهداف، ارزش‌ها، نگرش‌ها و حالات عاطفی
- عوامل رشدی (شناختی، عاطفی، اجتماعی)
- توانایی ارزیابی تصمیمات و تطبیق یا تنظیم آن‌ها در صورت لزوم مهم است؛ نوجوانان در یک زمینه اجتماعی در حال تغییر تصمیمات حیاتی می‌گیرند
- برخی از گزینه‌ها برای برخی از نوجوانان بازتر از سایرین است. نوجوانان باید یاد بگیرند که محدودیت‌های اجتماعی را تشخیص دهند و با آن کنار بیایند
- سبک‌های مختلف تصمیم‌گیری ممکن است برای انواع مختلف تصمیمات مناسب باشد، به عنوان مثال؛ موقعیت‌های حساس یا استرس زا در مقابل تصمیمات شغلی
- توانایی تصمیم‌گیری با توانایی مقابله همراه است
- هر تصمیمی مجموعه‌ای از انتخابات است که بر هم تاثیر می‌گذارند
- تصمیمات در خلاء گرفته نمی‌شوند، بنابراین بازخوردها بر تصمیم‌گیری تاثیر می‌گذارند
- یک جنبه پیشینی برای تصمیم‌گیری وجود دارد. از این رو تصمیمات فعلی بر انتخاب‌های آینده تأثیر می‌گذارد
6 مرحله مهم در تصمیم‌گیری نوجوانان
تصمیم‌گیری نوجوانان یک فرآیند پیچیده و دشوار است. مهارت تصمیم‌گیری با بالغ شدن و کسب تجربه رشد می‌کنند. در ادامه مرحله به مرحله تصمیم‌گیری نوجوانان را ذکر کرده‌ایم تا با به کارگیری آن این مهارت تقویت شود. مراحل عبارتند از:
مسئله را شناسایی و تعریف کنید
در نظر بگیرید که در نهایت این تصمیم‌گیری نتیجه یا هدف بهینه چه می‌تواند باشد.
گزینه‌های موجود را فهرست کنید
از تکنیک طوفان فکری استفاده کنید که در آن ایده‌های زیادی را روی کاغذ بیاورید. مهم است که اجازه دهید نوجوان اولین ایده را مطرح کند و آن را کنار بگذارد، حتی اگر به نظر شما قابل اجرا نیست.
اگر به نظر می‌رسد که نمی‌توانند شروع کنند (ابتدا به آن‌ها فرصت دهید تا فکر کنند)، بپرسید که آیا ممکن است پیشنهادی ارائه دهید، حتی اگر احمقانه یا عجیب و غریب باشد؛ این کار آن‌ها را تشویق می‌کند که آزادانه نظرات خود را بیان کنند.
ادامه دهید تا زمانی که نتوانید به هیچ گزینه دیگری فکر کنید. به یاد داشته باشید که در تصمیم‌گیری نوجوانان ایده‌های آن‌ها را قضاوت نکنید، این فقط یک جمع‌آوری ایده است.
گزینه‌ها را ارزیابی کنید
در تصمیم‌گیری نوجوانان به آن‌ها اجازه دهید گزینه‌ها را ارزیابی کنند و شما برای راهنمایی، حمایت و تشویق حضور داشته باشید.
اگر نکته‌ای را می‌بینید که آن‌ها به آن فکر نمی‌کنند، از آن‌ها بپرسید که آیا می‌توانید نکته‌ای را مطرح کنید. با کسب اجازه برای مطرح کردن یک نکته، به احتمال زیاد به حرف شما گوش می‌دهند و آن را یک نصیحت تلقی نمی‌کنند و ایده‌ها و روند فکری خود را کنار می‌گذارند.
پرسیدن سوالات زیر از نوجوان می‌تواند به او کمک کند تا گزینه‌های خود را ارزیابی کند: آیا این کار شایسته است؟ آیا آسیب‌زا است؟ آیا بی‌انصافی است؟ آیا صادقانه است؟ آیا در راستای هدف است؟
یک گزینه را انتخاب کنید
در انتخاب گزینه مورد نظر این نکته مهم است که راه حل مشکل و تصمیم‌گیری نوجوانان برای شخص دیگری مشکل ایجاد نکند.
برنامه‌ریزی کنید و آن را انجام دهید
برنامه‌ریزی و اقدام برای اجرا کردن تصمیم گرفته شده احتمالا سخت‌ترین مرحله است. اگر انتخاب آن‌ها برای طرف مقابل قابل قبول نباشد، ممکن است لازم باشد به لیست گزینه‌ها برگردند و گزینه مناسب‌تری را انتخاب کنند.
مسئله و راه حل را ارزیابی کنید
ارزیابی مسئله پیش آمده احتمالا نادیده گرفته‌ترین مرحله در تصمیم‌گیری نوجوانان است، اما برای فرآیند یادگیری بسیار مهم است.
در این مرحله از تصمیم‌گیری نوجوانان به موارد زیر توجه کنید:
- چه چیزی باعث این مشکل شد؟
- آیا می‌توان از بروز مشکل مشابه در آینده جلوگیری کرد؟
- مشکل فعلی چگونه حل شد؟
- آیا آن‌ها می‌توانند نسبت به موفقیت خود احساس خوبی داشته باشند یا یاد بگیرند و به دنبال راه حل دیگری باشند؟
- اگر راه حل آن‌ها جواب نداد از گفتن جملات سرزنش کننده مانند: «من به شما گفتم » خودداری کنید
مشارکت در حل مشکلات
حل مشکل به صورت مشارکتی راهی برای مقابله با اختلافات بین والدین و نوجوانان است. این راه حل‌های مشارکتی مشکلات بر اساس مدل 9 مرحله‌ای تصمیم‌گیری نوجوانان است که عبارتند از:
- مشکل را بیان کنید
اینکه برای هر دو طرف واضح و روشن باشد که مشکل چیست در حل مشکل و تصمیم‌گیری نوجوانان برای چگونگی برطرف کردن آن بسیار مهم است.
- به دنبال توافقاتی باشید که منجر به راه حل شود
در هر مرحله، والدین باید به دنبال توافق باشند. زیرا زمانی می‌رسد که از «بیایید این مشکل را حل کنیم» به «بیایید بجنگیم» تغییر می‌کند.
- جمع‌آوری اطلاعات در مورد ادراکات هر فرد
به عنوان مثال: یک نوجوان وقتی خیلی از دست شما عصبانی می‌شود، کاری انجام نمی‌دهد. اغلب بهتر است تا زمانی که هر دو آرام شوید صبر کنید. از نوجوان بپرسید که در مورد انجام کارهای خانه چه احساسی دارد. نوجوان ممکن است پاسخ دهد: زمان خوبی برای من نبود. بنابراین دانستن اینکه هر دو طرف در مورد مسئله مورد نظر چه حس و دیدگاهی دارند بسیار مهم است.
- به موضوع پایبند باشید و گوش دهید
وقتی بچه‌ها شروع به بیان احساسات خود می‌کنند، والدین باید به دقت به احساسات موجود در کلمات گوش دهند. آن‌ها ممکن است به بیان احساسات عادت نداشته یا از اینکه والدین نصحیت کردن را شروع کنند از بیان احساسات خود واهمه داشته باشند.
بنابراین پیشنهاد می‌کنیم والدین به جای پاسخ‌های کنایه‌آمیز و بی‌توجهی به صحبت‌های فرزند خود، سعی در درک احساسات آن‌ها داشته باشند.
- مدام بپرسید: آیا مورد دیگری وجود دارد؟
مهم است که مطرح کردن این سوال را تا زمانی که همه چیز مشخص شود ادامه دهید. در غیر این صورت احتمالا به جای مسائل عمیق‌تر با مسائل سطحی سروکار خواهید داشت. از پاسخ‌هایی استفاده کنید که منعکس‌کننده چیزی باشد که آن‌ها به تازگی گفته‌اند تا ببینید آیا متوجه مسئله دیگری می‌شوید: پس این کمترین کار شماست؟ سپس بپرسید: آیا مورد دیگری وجود دارد؟
- درک خود را منعکس کنید
ببینید آیا می‌توانید یافته‌های خود را خلاصه کنید و با صدایی آرام و خنثی به نوجوان خود بگویید. اگر نوجوان شما گفت که منظورش این نبود، از او بخواهید که توضیح دهد. در این مرحله والدین باید از احساس نوجوان خود در مورد این موضوع و مسائل دیگر آگاه باشند.
- تصورات خود را بیان کنید
یکی از علت‌هایی که موجب می‌شود نوجوان مسائل را نپذیرد این است که قبل از اینکه بپرسید که آیا مایل به شنیدن حرف‌های شما هستند یا خیر، نظرات خود را با آن‌ها در میان بگذارید.
راه حل شگفت‌انگیز برای بیان نظرات و ایده‌های خود به نوجوانان این است که با کسب اجازه از آن‌ها دعوت به گفت و گو کنید و پس از اینکه آن‌ها موافقت کردند که گوش دهند، برداشت خود را از مشکل بیان کنید. آرام بمانید و نظرات آن‌ها را زمین نگذارید و تنها به بیان احساسات خود بپردازید.
- از نوجوان خود بخواهید که درک خود را منعکس کند
والدین: آیا می‌توانی به من بگویید که چه چیزی را شنیدید؟ بگذارید پاسخ دهند. والدین باید نشان دهند که قصد انتقاد کردن از تصمیم‌گیری نوجوانان را ندارند و تنها می‌خواند آن‌ها احساسات خود را بیان کنند.
همچنین لازم است که به این نکته اشاره کنند که تفاوت نظر‌ها و احساسات آن‌ها مشکلی به وجود نمی‌آورد.
- بیان افکار متعدد برای یافتن بهترین گزینه
اکنون هر دو طرف افکار و احساسات مشترکی دارید. وقت آن است که این سوال را بپرسیم: آیا می‌توانید ایده‌هایی را ارائه کنید که هر دو بتوانید با آن‌ها زندگی کنید؟ سپس ایده‌ها و افکار متعدد خود را برای بهتر شدن تصمیم‌گیری بیان کنید.
تقویت و حمایت والدین از تصمیم‌گیری نوجوانان چه نتایجی به همراه دارد؟
نوجوانی زمانی است که تصمیمات مهم بر اساس تجربه اندک زندگی گرفته می‌شود و پیامدهای مادام‌العمر دارد. بنابراین، تعیین بهترین راه‌های افزایش تصمیم‌گیری موثر ضروری است. مداخلات طراحی شده برای تقویت توانایی تصمیم‌گیری نوجوانان منجر به نتایجی مانند:
- سطوح بالا علاقمندی به مدرسه
- خودکفایی اقتصادی
- بروز رفتار جنسی مسئولانه
- کاهش مصرف تنباکو
- کاهش اعتیاد به سیگار و مواد مخدر
- برخورداری از سطوح بالای رفتارهای مثبت
- بروز سطوح پایینی از رفتارهای ضداجتماعی
روانشناسان حوزه کودک و نوجوان بر این باورند که کمک به نوجوانان در جهت‌گیری مثبت آینده مهم است، به طوری که قبل از انتخاب، اهداف و پیامدهای کوتاه مدت و بلندمدت در نظر گرفته شود.
یادداشت آخر
توانایی تصمیم‌گیری نوجوانان یکی از جنبه‌های اساسی رشد مطلوب آن‌ها است. دستیابی به مهارت‌های شناختی به تنهایی تضمین نمی‌کند که نوجوانان چنین مهارت‌هایی را به موقعیت‌های زندگی واقعی منتقل کنند. بنابراین والدین اگر می‌خواهند که فرزندانشان تصمیم‌گیرندگان موثری باشند، لازم است که به آن‌ها فرصت داده شود تا انتخاب‌های معنادار شخصی را تمرین کنند.
ما در این مقاله مواردی را درباره تصمیم‌گیری نوجوانان و عوامل تاثیرگذار بر آن عنوان کردیم. امیدواریم مفید واقع شده باشد.
