محاسبه سن بارداری؛ تعیین زمان زایمان و تنظیم تقویم ماهیانه حاملگی
محاسبه سن بارداری برای مادر و جنین بسیار مهم است؛ زیرا اکثر والدین نمی‌دانند که دقیقا چه زمانی عمل لقاح رخ داده است. به همین منظور یکی از موضوعات اساسی و مهم که در ارزیابی سلامت مادر و جنین اهمیت بسزایی دارد، محاسبه دقیق سن بارداری است. برای محاسبه سن حاملگی، مادر باید جهت سونوگرافی از هفته 10 تا هفته 14 اقدام کند. به سونوگرافی تعیین سن بارداری که در این هفته‌ها صورت می‌گیرد، سونوگرافی هفته 12 نیز گفته می‌شود.
پس از انجام فرآیند سونوگرافی، پزشک بر اساس قد جنین و طول رحم مادر تقویم حاملگی را مشخص می‌کند. در حقیقت پزشک با بررسی و ارزیابی جنین و رحم مادر می‌تواند علاوه بر تخمین سن بارداری، زمان تقریبی زایمان را نیز بدست آورد.
مادر با دانستن اولین روز آخرین قاعدگی، می‌تواند هفته و ماه بارداری خود را متوجه شود و تاریخ زایمانش را تخمین بزند، اما شاید این سوال برای شما هم پیش بیاید که تعیین سن بارداری با چه روش‌هایی محاسبه می‌شود؟ برای پاسخ این سوال با ما در این مقاله از ژین طب همراه باشید.
چرا تعیین سن بارداری مهم است؟
سن حاملگی مهم است زیرا به راهنمایی مراقبت‌های دوران بارداری کمک می‌کند. تعیین و محاسبه سن بارداری یک نقطه شروع برای ادامه روند درمان و مراقبت از مادر و جنین است. پزشک پس از محاسبه دقیق سن بارداری می‌تواند موارد زیر را ارزیابی کند:
- رشد جنین
- تاریخ زایمان
- برنامه‌ریزی و ارزیابی آزمایش‌ها و غربالگری‌های قبل از تولد
- بررسی شرایطی که باعث زایمان زودرس و پس از ترم می‌شود
- درمان برخی مشکلات مادر
سن حاملگی در مقابل سن جنین
این چالش برای بسیاری از افراد وجود دارد که آیا سن بارداری همان سن جنین است؟ در پاسخ به این سوال باید گفت خیر، این دو سن باهم کاملا متمایز هستند.
سن حاملگی با تاریخ LMP مشخص می‌شود و این در حالی است که سن جنین از زمان لقاح (دقیقا همان زمانی که اسپرم تخمک را بارور می‌کند) آغاز می‌شود. به طور کلی سن جنین از سن بارداری عقب‌تراست و سن واقعی جنین را توصیف می‌کند. در حقیقت هنگامی که از سن ایجاد نطفه صحبت می‌شود منظور زمان لقاح واقعی است. معمولا لقاح 14 روز بعد از شروع سیکل قاعدگی ماهانه رخ می‌دهد.
طول یک بارداری کامل 280 روز یا همان 40 هفته است که از اولین روز آخرین سیکل قاعدگی شروع می‌شود. این درحالی است که طول یک بارداری متوسط برابر با 266 یا همان 38 هفته است.
روش‌های محاسبه زمان بارداری
با انجام برخی روش‌ها می‌توان سن بارداری را محاسبه کرد. ما در ادامه به بهترین روش‌های محاسبه سن بارداری اشاره کرده‌ایم. برای محاسبه سن حاملگی تنها کافی است یکی از روش‌های زیر را انتخاب کنید.
نحوه محاسبه سن بارداری با LMP
به طور سنتی، سن حاملگی با استفاده از تاریخ قاعدگی (LMP) محاسبه می‌شود. این تخمین بر اساس لقاح است که در روز 14 چرخه عادت ماهیانه اتفاق می‌افتد. در این روش ممکن است خطا وجود داشته باشد؛ زیرا زمان تخمک‌گذاری با توجه به چرخه قاعدگی، هم از سیکلی به سیکل دیگر و هم از فردی به فرد دیگر، به طور قابل توجهی متفاوت خواهد بود. زمانی که شما سن بارداری را بر اساس LMP تخمین می‌زنید ممکن است عدد بیشتری را نشان دهد.
به طور کلی به چند دلیل روش محاسبه سن بارداری با LMP دقیق نیست:
- تاریخ قاعدگی دارای اطمینان 95 درصدی بین -27 تا +9 روز است
- 10 تا 45 درصد از زنان باردار قادر به ارائه اطلاعات قابل اعتماد در مورد LMP خود نیستند
- 18 درصد از زنان با تاریخ قاعدگی خاص ممکن است بین زمان قاعدگی و سونوگرافی تغییرات قابل توجهی داشته باشند
- صحت تاریخ قاعدگی در زنان دارای سابقه اولیگوولاسیون مانند زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک باید مورد سوال قرار گیرد
- اگر لقاح هنگام استفاده از داروهای ضد بارداری خوراکی یا پروژسترون‌های طولانی اثر اتفاق افتاده باشد، LMP نمی‌تواند استفاده شود؛ زیرا ارتباطی با زمان تخمک‌گذاری ندارد.
معاینه بالینی روش جهت تخمین سن بارداری
پزشک از طریق طول رحم مادر می‌تواند سن حاملگی را محاسبه نماید. برای تعیین اندازه رحم می‌توان از معاینه لگن یا لمس شکم استفاده کرد. اندازه رحم ممکن است در موارد حاملگی چند قلو (دو قلو، سه قلو و…)، فیبروم رحم یا مثانه پر فریبنده باشد.
رحم تا حدود 12 هفتگی بارداری به‌عنوان یک اندام لگنی باقی می‌ماند. زمانی که به‌اندازه کافی بزرگ شود تا روی شکم دقیقا بالای سمفیز پوبیس لمس خواهد شد. فوندوس رحم تقریبا در 16 هفتگی، در میانه راه بین سمفیز پوبیس و ناف قابل لمس است. در حدود 20 هفتگی رحم در ناف احساس می‌شود. ارتفاع سمفیز – فموندوس برحسب میلیمتر با هفته بارداری بعد از 20 هفته باید منطبق باشد.
شرایطی مانند لیومیوم، چاقی، چند قلو باری و سایر عواملی که بر اندازه رحم یا ظرفیت لمس رحم تأثیر می‌گذارند، عملکرد تشخیصی تخمین سن حاملگی مبتنی بر معاینه فیزیکی را مختل می‌کنند.
اگر اطلاعاتی در مورد سن حاملگی در دسترس نباشد و اگر انبساط رحم دو عرض انگشت بالاتر از ناف باشد، تایید می‌کند که جنین در سن حاملگی در حد حیات است. این یک تخمین تقریبی است که معمولاً در مواقع اورژانسی جهت تعیین سن حاملگی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
محاسبه سن بارداری با سونوگرافی
سونوگرافی یکی از روش‌های مطمئن دیگری است که مادر را از سن حاملگی خود آگاه می‌کند. سونوگرافی سن بارداری را با توجه به پارامترهای زیر تخمین می‌زند:
- اندازه کیسه حاملگی
- اندازه جنین
- اندازه اعضای بدن جنین مانند استخوان‌ها، شکم و جمجمه
سونوگرافی به طور معمول در تمام زنان باردار قبل از هفته 22 بارداری انجام می‌شود. سونوگرافی به نسبت دو روش تاریخ قاعدگی یا معاینه بالینی، جزو مطمئن‌ترین راه محاسبه سن بارداری است. با استفاده از این روش می‌توان اطلاعات دقیقی از رشد جنین نیز به دست آورد و سن جنین در سونوگرافی نیز مشخص خواهد شد.
انواع و نحوه سونوگرافی مادر
- اسکن ترانس شکم (TAS)
این نوع سونوگرافی با حرکت دادن یک مبدل برروی شکم صورت می‌گیرد. در این سونوگرافی مادر روی یک تخت دراز می‌کشد و شکم خود را در معرض دید قرار می‌دهد. تکنسین یا سونوگرافیست ژل مخصوص را برروی شکم مادر می‌زند. این ژل باعث افزایش هدایت امواج صوتی و از بین بردن هوا بین پوست و مبدل می‌شود. پس از این مرحله سونوگرافیست مبدل را برروی شکم مادر حرکت می‌دهد. امواج صوتی که از استخوان‌ها و سایر بافت‌ها منعکس می‌شوند در مانیتور به تصاویر تبدیل می‌شوند.
- اسکن ترانس واژینال (TVS)
در این نوع سونوگرافی جنینی مبدل درون واژن قرار می‌گیرد تا امواج صوتی را ارسال و بازتاب‌ها را جمع‌آوری کند. سونوگرافی‌های واژن اغلب در اوایل بارداری استفاده می‌شوند. همچنین در صورتی که سونوگرافی شکمی اطلاعات کافی را ارائه ندهد، ممکن است از این نوع سونوگرافی نیز استفاده شود.
گاهی اسکن ترانس شکم (TAS) نمی‌تواند حاملگی داخل رحم را تشخیص دهد. این درحالی است که اسکن ترانس واژینال (TVS) تصاویر واضح و دقیقی را در اختیار پزشک قرار می‌دهد. به همین دلیل معمولا TVS جهت ارزیابی کیسه حاملگی و سایر ویژگی‌های اولیه جنین مانند شناسایی اولیه فعالیت قلبی توصیه می‌شود. TVS برای اندازه‌گیری CRL در سه ماهه اول راحت‌تر از TAS است؛ اگرچه برای پیش‌بینی سن بارداری دقیق‌تر نیست.
TAS برای اندازه‌گیری بخش های آناتومیکی جنین (بیومتری) در سه ماهه دوم و سوم استفاده می‌شود؛ زیرا رحم تا قسمت میانی و بالای شکم منبسط و جنین بزرگتر می‌شود.
اگرچه سونوگرافی نسبت به سایر روش‌های محاسبه سن بارداری برتر تلقی می‌شود، اما محدودیت‌های خاصی نیز در این روش وجود دارد. این روش ممکن است به دلایل زیر، تصویر نادرستی از جنین در اختیار پزشک و مادر قرار دهد:
- خطاهای فنی
- وجود فیبروم در رحم
- اندازه و شکل مادر
- حاملگی چند قلو (حمل بیش از یک نوزاد در یک زمان)
ناهنجاری‌های جنینی ناشی از موارد زیر است:
- قرار گرفتن در معرض بیماری‌ها یا داروها
- اختلالات ژنتیکی
- تاخیر در رشد به دلیل سوء تغذیه
امتیاز بالارد در محاسبه سن حاملگی
نمره بالارد به پزشکان در ارزیابی سن حاملگی کمک می‌کند. این بر اساس بلوغ فیزیکی و عصبی عضلانی نوزاد است و تا 4 روز پس از تولد قابل استفاده است. با این حال، در عمل، نمره بالارد معمولا در 24 ساعت اول استفاده می‌شود.
از آنجایی که ویژگی‌های فیزیکی بلافاصله پس از تولد بالغ می‌شوند، ویژگی‌های عصبی عضلانی با گذشت زمان ثابت‌تر می‌مانند. با این حال، قرار گرفتن در معرض هر بیماری و دارویی می‌تواند بر ویژگی‌های عصبی عضلانی تأثیر بگذارد.
از آنجایی که نمره بالارد تنها در عرض 2 هفته دقیق است، زمانی باید برای تعیین سن حاملگی استفاده شود که اطلاعات قابل اعتمادی در مورد تاریخ تخمینی زایمان وجود نداشته باشد یا زمانی که اختلاف قابل توجهی بین سن حاملگی تعریف شده از نظر مامایی و یافته‌های فیزیکی وجود دارد.
آزمایش خون برای تخمین سن حاملگی
یکی دیگر از روش‌های محاسبه سن بارداری آزمایش خون بارداری است. تشخیص باردار بودن یا نبودن یک خانم، بر اساس وجود هورمون گنادوتروپین جفتی انسانی یا همان بتا در خون به‌راحتی قابل تشخیص است. بسیاری از دانشمندان و پزشکان برای هر هفته بارداری یک محدوده بتا معین کرده‌اند، اما با این وجود این روش برای محاسبه دقیق سن حاملگی اعتبار بالایی ندارد.
محاسبه آنلاین سن بارداری
یکی دیگر از روش‌هایی که شما می‌توانید سن بارداری خود را تخمین بزنید، روش‌های آنلاین است. امروزه با رشد و پیشرفت تکنولوژی بسیاری از سایت‌های آنلاین و اپلیکیشن‌های محاسبه سن بارداری ساخته شده‌اند که به شما در تخمین سن حاملگی کمک می‌کنند. البته ناگفته نماند که این روش نیز روش مطمئنی نخواهد بود.
تعیین سن بارداری در برخی شرایط خاص به چه صورت است؟
قبل از هر چیزی باید بگوییم منظور از شرایط خاص چیست؟ برخی خانم‌ها به روش‌های عادی و طبیعی باردار نمی‌شوند. به همین دلیل محاسبه سن بارداری در این افراد نیز متفاوت خواهد بود. برخی با استفاده از روش‌های IVF (لقاح مصنوعی) باردار خواهند شد. محاسبه سن بارداری در IVF به نسبت لقاح طبیعی بسیار راحت‌تر است؛ چراکه مادر زمان دقیق لقاح را می‌داند.
محاسبه سن بارداری و تاریخ زایمان
یک خانم باردار به طور متوسط طول بارداریش 280 روز یا 40 هفته از اولین روز آخرین قاعدگیش است؛ بنابراین جهت محاسبه تاریخ دقیق بارداری باید 40 هفته از اولین روز از آخرین قاعدگی خود را حساب کنید، سپس به آن 7 روز بیافزایید و بعد از آن 3 ماه به عقب برگردید و یکسال اضافه کنید.
به مثال زیر توجه کنید:
اگر ۱۴ اسفند را در تقویم به‌عنوان اولین روز آخرین قاعدگی علامت زده‌اید، ۷ روز اضافه کرده (۲۱ اسفند ۱۴۰۰)، سپس ۳ ماه کم کنید (۲۱ آذر ۱۴۰۰) و ۱ سال اضافه کنید (۲۱ آذر ۱۴۰۱)؛ بنابراین در این مثال زمان تقریبی زایمان ۲۱ آذر ۱۴۰۱ است.
عدد به دست آمده از فرمول بالا، تاریخ دقیق زایمان طبیعی را به شما بیان می‌کند؛ یعنی زایمان باید خودش رخ بدهد. محاسبه تاریخ زایمان سزارین از سن بارداری کمی متفاوت‌تر و زودتر است.
تقویم ماهیانه بارداری بر اساس سن بارداری
بسیاری از مادران باردار دائما با این چالش روبه‌رو هستند که هفته و ماه چندم بارداری خود هستند؟ به‌عنوان‌مثال آن‌ها نمی‌دانند که هفته نهم بارداری ماه چندم بارداری‌شان است؟ در ادامه این مقاله محاسبه سن بارداری به ماه را خواهدی آموخت و بر اساس هفته‌ها و ماه‌های بارداری تقویمی را تنظیم نموده‌ایم که چالش شما را رفع خواهد کرد.
سه ماهه اول
- ماه اول: شامل چهار هفته و نیم اول
- ماه دوم: از چهار هفته و نیم تا هفته نهم بارداری
- ماه سوم: از هفته دهم بارداری تا هفته سیزدهم بارداری
سه ماهه دوم
ماه چهارم: از هفته 13.5 شروع و در هفته 18 بارداری به اتمام می‌رسد
ماه پنجم: از هفته 19 بارداری آغاز و تا هفته بیست و دوم ادامه دارد
ماه ششم: از هفته 23 بارداری شروع تا هفته 27 بارداری ادامه دارد
سه ماهه سوم
ماه هفتم: از هفته 28 بارداری شروع و هفته 31 بارداری تمام می‌شود
ماه هشتم: آغاز از هفته 32 بارداری و پایان هفته 36 بارداری
ماه نهم: از هفته 37 آغاز و در هفته 42 به اتمام می‌رسد.
یادداشت پایانی
در این مقاله از ژین طب روش‌های تعیین سن بارداری را به طور کاملا شرح دادیم. شما از طریق روش‌های بالا در ابتدا می‌توانید سن حاملگی خود را به طور دقیق محاسبه کنید. تعیین سن بارداری بسیار مهم است؛ زیرا مادر با دانستن سن بارداری و زمان احتمالی زایمان می‌تواند مقدمات لازم را برای به دنیا آمدن فرزندش آماده کند. مهم‌تر از آن اهمیت سن دقیق بارداری در انجام آزمایش‌ها دوران بارداری است. هر زن باردار باید در تاریخ‌های مشخصی برای انجام چکاپ و انجام تست‌های غربالگری به پزشک مراجعه کند.
سوالات متداول
در چه مواردی اختلاف بین سن بارداری و سونوگرافی نگران‌کننده است؟
مهم‌ترین دلایلی که می‌توانند منجر به بروز این اتفاق شوند، عبارتند از: توقف رشد جنین، مرگ داخل رحمی، وزن نگرفتن به حد کافی، کوچک‌تر بودن نسبت به سن حاملگی.
تا چه حد اختلاف سن حاملگی با سونوگرافی طبیعی است؟
به‌صورت معمول، وجود 7 تا 10 روز اختلاف سن حاملگی با سونوگرافی، جای نگرانی ندارد و طبیعی است. البته توصیه بر این است که در صورت اختلاف سن حاملگی با سونوگرافی، به سن بارداری و تعداد روزهای اختلاف توجه کنیم و بعد مشخص نماییم که کدامیک دقیق‌تر هستند.
آیا محاسبه سن بارداری از ابتدای بارداری امری حیاتی است؟
بله، چرا که باعث سلامت مادر و جنین خواهد شد.
