نشانه‌های سرطان تخمدان و علائمی که باید جدی بگیرید!

سرطان تخمدان نوعی سرطان شایع است که در تخمدان‌های زنان ایجاد می‌شود، در واقع تخمدان‌ها اندام‌های کوچکی در دستگاه تناسلی زنان هستند که تخمک‌ها را ایجاد می‌کنند.

تشخیص سرطان تخمدان کمی دشوار است، زیرا اغلب تا مراحل پیشرفته هیچ علامتی از خود بروز نمی‌دهد. پس از تشخیص سرطان تخمدان، ‌می‌توان درمان را با شیمی درمانی و جراحی برای حذف هر گونه تومور آغاز کرد.

در ادامه قصد داریم مطالبی را در رابطه به سرطان تخمدان عنوان کنیم. با مجله پزشکی ژین طب همراه شوید.

تخمدان چیست؟

تخمدان‌ها اندام تولید مثل زنان هستند. این عضو از بدن زنان برای تولید مثل تخمک تولید ‌می‌کند. تخمک‌ها در تخمدان‌ از طریق لوله‌های فالوپ به داخل رحم می‌روند، جایی که تخمک بارور شده در آن قرار می‌گیرد و به جنین تبدیل ‌می‌شود. علاوه بر این تخمدان‌ها منبع اصلی هورمون‌های زنانه استروژن و پروژسترون هستند.

سرطان تخمدان چیست؟

سرطان زمانی ایجاد ‌می‌شود که سلول‌های بدن شروع به رشد غیر طبیعی ‌می‌کنند. رشد نامتعارف سلول‌ها ‌می‌تواند در هر ناحیه‌ای از بدن اتفاق افتد. هنگامی که این رشد غیر طبیعی در تخمدان رخ می‌دهد، فرد به سرطان تخمدان مبتلا ‌می‌شود.

همه سلول‌ها چرخه زندگی خود که رشد، تقسیم و جایگزینی است را طی ‌می‌کنند. آن‌ها حتی زمانی که دیگر به درستی کار نمی‌کنند یا عمر مفید خود را پشت سر گذاشته‌اند، تحت مرگ برنامه‌ریزی شده سلولی قرار می‌گیرند، در این مرحله سلول‌ها می‌میرند.

با این حال سلول‌ها گاهی به سرعت شروع به رشد ‌می‌کنند یا زمانی که باید، نمی‌میرند. این رشد غیرطبیعی سلول‌ها ‌می‌تواند مشکلاتی ایجاد کند که معمولا منجر به تشکیل تومور ‌می‌شود. یک تومور ‌می‌تواند سرطانی (بدخیم) یا غیر سرطانی (خوش خیم) باشد.

تومورهای خوش خیم و بدخیم در بدن متفاوت عمل ‌می‌کنند. تومور خوش خیم در سراسر بدن پخش نمی‌شود. در یک مکان می‌ماند و به مرور زمان به آرامی رشد ‌می‌کند. گاهی پزشک منتظر تغییر آن را در طول زمان است و در نهایت برداشتن تومور با جراحی را توصیه ‌می‌کند.

به طور معمول تومورهای خوش خیم خطر جدی و فوری برای سلامتی فرد ندارند؛ اما، تومورهای بدخیم تهاجمی‌تر هستند. آن‌ها به سرعت رشد ‌می‌کنند و ‌می‌توانند به سایر قسمت‌های بدن حمله کرده و با گسترش خود مشکلات بیشتری ایجاد کنند. زمانی که سلول‌های بدخیم (سرطانی) در تخمدان‌ها رشد ‌می‌کنند، سرطان تخمدان نامیده ‌می‌شود.

تخمدان‌ها بخشی از سیستم تولید مثل زنان هستند. اگر اندام‌های دستگاه تناسلی زنان را مثلثی وارونه تصور کنیم، تخمدان‌ها یک جفت اندام گرد در گوشه‌های بالایی هستند. تخمدان‌ها هر کدام به اندازه یک گردو به رحم متصل می‌شوند و دو لوله نازک به نام لوله‌های فالوپ در بین آن‌ها وجود دارد. رحم نقطه پایین مثلث را تشکیل ‌می‌دهد. در طول سال‌های باروری (زمانی که زنان می‌توانند باردار شوند)، تخمک‌ها در تخمدان‌ها تشکیل می‌شوند، در نهایت به لوله‌های فالوپ و سپس به رحم می‌روند.

انواع تومورهای تخمدان

تخمدان‌ها عمدتا از سه نوع سلول تشکیل شده‌اند. هر نوع سلول ‌می‌تواند به نوع متفاوتی از تومور تبدیل شود:

تومورهای اپیتلیال

از سلول‌هایی شروع ‌می‌شوند که سطح خارجی تخمدان را می‎پوشانند. بیشتر تومورهای تخمدان، تومورهای سلول اپیتلیال هستند.

تومورهای سلول زایا

از سلول‌هایی شروع می‌شوند که تخم‌ها را تولید می‌کنند.

تومورهای استرومایی

از سلول‌های بافت ساختاری شروع ‌می‌شوند که تخمدان را کنار هم نگه می‌دارند و هورمون‌های زنانه استروژن و پروژسترون را تولید ‌می‌کنند.

برخی از این تومورها خوش خیم (غیر سرطانی) هستند و هرگز به خارج از تخمدان گسترش نمی‌یابند. تومورهای بدخیم (سرطانی) یا مرزی (پتانسیل بدخیمی کمی دارند) تخمدان ‌می‌توانند به سایر قسمت‌های بدن گسترش یابند (متاستاز) و کشنده باشند.

تومورهای اپیتلیال تخمدان

تومورهای اپیتلیال تخمدان از سطح خارجی تخمدان شروع ‌می‌شوند. این تومورها ‌می‌توانند خوش خیم (غیر سرطانی)، مرزی (پتانسیل بدخیم کم) یا بدخیم (سرطان) باشند.

تومورهای خوش خیم اپیتلیال تخمدان

تومورهای اپیتلیال تخمدان که خوش خیم هستند گسترش نمی‌یابند و معمولا منجر به بیماری جدی نمی‌شوند. انواع مختلفی از تومورهای خوش خیم اپیتلیال از جمله سیستادنوماهای سروزی، سیستادنوماهای موسینوس و تومورهای برنر وجود دارد.

تومورهای اپیتلیال مرزی

وقتی در آزمایشگاه بررسی ‌می‌شود، برخی از تومورهای اپیتلیال تخمدان به وضوح سرطانی به نظر نمی‌رسند و به عنوان سرطان تخمدان اپیتلیال مرزی شناخته ‌می‌شوند. دو نوع شایع کارسینوم سروز پرولیفراتیو آتیپیک و کارسینوم موسینوس پرولیفراتیو آتیپیک هستند. این تومورها قبلاًتومورهای با پتانسیل بدخیمی کم (LMP tumors) نامیده می‌شدند. این سرطان‌ها با سرطان‌های معمولی تخمدان متفاوت هستند، زیرا به بافت پشتیبان تخمدان (به نام استرومای تخمدان) رشد نمی‌کنند. این تومورها اگر در خارج از تخمدان پخش شوند، به عنوان مثال: داخل حفره شکم (شکم)، ممکن است در پوشش داخلی شکم رشد کنند.

تومورهای مرزی تمایل دارند زنان جوان‌تر را نسبت به سرطان‌های معمولی تخمدان تحت تاثیر قرار دهند. این تومورها به کندی رشد ‌می‌کنند و نسبت به اکثر سرطان‌های تخمدان تهدید کمتری برای زندگی دارند.

تومورهای بدخیم اپیتلیال تخمدان

تومورهای اپیتلیال سرطانی را کارسینوم می‎نامند. حدود 85 تا 90درصد از سرطان‌های بدخیم تخمدان، سرطان‌های اپیتلیال تخمدان هستند. این سلول‌های تومور دارای ویژگی‌های متعددی هستند که می‌توان از آن‌ها برای طبقه‌بندی کارسینوم‌های تخمدان اپیتلیال به انواع مختلف استفاده کرد. نوع سروزی تا حد زیادی شایع‌ترین است و ‌می‌تواند شامل تومورهای درجه بالا و درجه پایین باشد. انواع اصلی دیگر شامل موسینوس، اندومتریوئید و سلول شفاف است. تومورهای بدخیم اپیتلیال تخمدان بر اساس شیوع به شرح زیر هستند:

• کارسینوم سروزی (52درصد)
• کارسینوم سلول شفاف (6درصد)
• کارسینوم موسینوس (6درصد)
• کارسینوم اندومتریوئید (10درصد)

به هر سرطان تخمدان درجه‌بندی داده ‌می‌شود، بر اساس اینکه سلول‌های تومور چقدر شبیه بافت طبیعی هستند:

• کارسینوم تخمدان اپیتلیال درجه 1 بیشتر شبیه بافت طبیعی است و پیش آگهی (چشم‌انداز) بهتری دارد
• کارسینوم‌های اپیتلیال تخمدان درجه 3 کمتر شبیه بافت طبیعی هستند و معمولا چشم‌انداز خوبی ندارند

علل بروز سرطان تخمدان چیست؟

علت سرطان تخمدان هنوز مشخص نیست. با این حال در صورت داشتن موارد زیر ممکن است خطر ابتلا به سرطان تخمدان بیشتر باشد:

• سابقه خانوادگی سرطان تخمدان (دیگر اعضای خانواده این بیماری را داشته‌اند) یا یک جهش ژنی را به ارث برده‌اند
• پیشینه یهودی اروپای شرقی (اشکنازی)
• سرطان سینه، رحم یا کولورکتال
• نداشتن تجربه بارداری
• وجود اندومتریوز

این نیز گفتنی است که با افزایش سن، خطر ابتلا به سرطان تخمدان افزایش می‌یابد.

یکی دیگر از عوامل خطر، سندرم لینچ است. این اختلال در خانواده‌ها ایجاد ‌می‌شود و ‌می‌تواند خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ را افزایش دهد. سندرم لینچ با بسیاری از انواع دیگر سرطان مرتبط است. افرادی که سندرم لینچ دارند، خطر ابتلا به سرطان‌های دیگر در آن‌ها افزایش می‌یابد. سندرم لینچ یک بیماری ارثی است، بنابراین توصیه ‌می‌شود با خانواده در مورد هر گونه سابقه سرطان روده بزرگ یا کولورکتال صحبت شود.

علائم سرطان تخمدان چیست؟

متاسفانه سرطان تخمدان رشد ‌می‌کند، بسیار بزرگ می‌شود و قبل از ایجاد علائم در سراسر شکم پخش خواهد شد. همین امر تشخیص زودهنگام را دشوار ‌می‌کند. در بعضی موارد امکان بروز علائم زیر وجود دارد:

• تجربه تغییراتی در عادات غذایی مثل زود سیر شدن و از دست دادن اشتها. ممکن است نفخ و آروغ و گاهی اوقات حتی درد معده با آن همراه باشد
• داشتن خونریزی غیرطبیعی یا ترشحات واژن (به خصوص اگر خونریزی خارج از چرخه قاعدگی معمولی یا بعد از یائسگی اتفاق افتد) و اغلب تغییرات در روده مانند اسهال و یبوست
• افزایش وزن غیر عادی
• احساس درد، ناراحتی یا نفخ در شکم و لگن
• احساس هر گونه توده غیرعادی یا افزایش اندازه شکم
• داشتن تکرر یا فوریت ادرار
• ناباروری یا تغییر در الگوهای قاعدگی
• کمردرد یا خستگی مفرط
• گاستریت

سرطان تخمدان چگونه تشخیص داده ‌می‌شود؟

برای بسیاری از انواع سرطان آزمایش‌های غربالگری وجود دارد که پیش سرطان یا سرطان را در مراحل اولیه تشخیص می‌دهند.

پاپ اسمیر، ماموگرافی و کولونوسکوپی نمونه‌هایی از تست‌های غربالگری بوده که بسیاری از افراد با آن آشنا هستند. متاسفانه هیچ آزمایش غربالگری برای سرطان تخمدان وجود ندارد و آزمایش معمولا پس از مشاهده علائم انجام ‌می‌شود.

بنابراین پزشکان توصیه ‌می‌کنند که زنان به تغییرات بدن خود آگاه باشند و هنگامی که متوجه موردی غیرعادی شدند به پزشک مراجعه کنند.

از آنجایی که علائم سرطان تخمدان متفاوت است، زنان ‌می‌توانند در صورتی که علائم ذکر شده در بالا را در طول دو تا سه هفته در بدن خود مشاهده کردند فوری با پزشک خود تماس بگیرند و اقدامات لازم را انجام دهند.

معمولا پزشک روند تشخیص را با  یک شرح حال و یک معاینه فیزیکی، از جمله معاینه لگن، شروع ‌می‌کند. این معاینه برای بررسی هرگونه رشد غیرطبیعی یا بزرگ شدن اندام در لگن انجام ‌می‌شود. اولین آزمایش اطلاعات خوبی را به پزشک ‌می‌دهد و به تصمیم‌گیری در مورد آزمایش‌های اضافی که شاید نیاز باشد کمک ‌می‌کند.

آزمایشات اضافی ‌می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• سونوگرافی لگن: سونوگرافی یک آزمایش تصویربرداری است که از امواج صوتی برای ایجاد تصویری از اندام‌های داخلی فرد استفاده ‌می‌کند. این کار را ‌می‌توان از روی پوست و معمولا روی شکم یا به صورت داخلی با دستگاه‌های مخصوص انجام داد.
• سونوگرافی داخلی را سونوگرافی ترانس واژینال می‌نامند. این آزمایشات تصویربرداری بدون درد هستند و معمولا نیاز به هیچ آمادگی از طرف فرد بیمار ندارد.
• پزشک در طول آزمایش به تخمدان‌ها نگاه می‌کند تا انداز و تغییرات را بررسی کند. سونوگرافی نه تنها مشکلات سرطانی بلکه همه تغییرات را نشان ‌می‌دهد. این آزمایش معمولا با چندین آزمایش دیگر انجام ‌می‌شود و تشخیص پزشک را تایید ‌می‌کند.
• آزمایش خون: پزشک در آزمایش خون سرطان تخمدان به دنبال ماده‌ای به نام CA-125 است. سطوح بالای CA-125 در خون ‌می‌تواند نشانه سرطان باشد. با این حال سطوح CA-125 ‌می‌تواند طبیعی باشد و در بسیاری از شرایطی که سرطانی وجود ندارد، بالاتر نیز باشد. به همین دلیل، آزمایش خون با سایر آزمایش‌ها برای تشخیص سرطان تخمدان استفاده می‌شود.
• ارزیابی جراحی: سرطان تخمدان را ‌می‌توان در طی یک عمل جراحی تشخیص داد. این نیز قابل ذکر است که سرطان تخمدان نیز معمولا با جراحی و شیمی درمانی درمان ‌می‌شود.
• لاپاراسکوپی: لاپاراسکوپی نوعی جراحی است که در آن یک دوربین نازک (لاپاراسکوپ) از طریق یک برش کوچک در شکم قرار می‌گیرد. از این طریق پزشک ‌می‌تواند سرطان را ارزیابی کند، بیوپسی انجام دهد و در برخی شرایط تومورهای تخمدان را حذف کند.

سایر آزمایشات تصویربرداری که ‌می‌تواند به تشخیص سرطان تخمدان کمک کند  شامل موارد زیر ‌می‌شود:

• ام آر آی (تصویربرداری رزونانس مغناطیسی)
• سی تی اسکن (توموگرافی کامپیوتری)
• اسکن PET (توموگرافی گسیل پوزیترون)
• اشعه ایکس قفسه سینه

درمان سرطان تخمدان چگونه انجام ‌می‌شود؟

درمان سرطان تخمدان با توجه به اینکه این بیماری در چه مرحله‌ای قرار دارد و چه مقدار در بدن پیشرفت کرده، متفاوت است.

درمان مرحله 1 سرطان تخمدان

به طور کلی زنان مبتلا به سرطان تخمدان مرحله 1، هیسترکتومی کامل شکمی، برداشتن هر دو تخمدان و لوله‌های فالوپ (به نام سالپنگو اوفورکتومی)، امنکتومی (برداشتن امنتوم، ورقه ای از چربی که برخی از اندام‌های شکمی را می‌پوشاند)، بیوپسی (گره‌ها و سایر بافت‌ها در لگن و شکم) از لنف انجام ‌می‌دهند.

زنان در سنین باروری که مایل به حفظ باروری خود هستند و بیماری آن‌ها محدود به یک تخمدان است ممکن است با سالپنگو اوفورکتومی یک طرفه بدون هیسترکتومی درمان شوند.

مرحله 2 سرطان تخمدان

مرحله 2 سرطان تخمدان به این معنی است که سرطان در یک یا هر دو تخمدان یافت شده و به سایر نواحی لگن گسترش یافته است. 19درصد از تشخیص‌های سرطان تخمدان در مرحله 2 قرار دارند.

• مرحله 2 A: سرطان به رحم و یا لوله‌های فالوپ (لوله‌های بلند و باریکی که از طریق آن تخمک‌ها از تخمدان‌ها به رحم می‌رسند) گسترش یافته است
• مرحله 2 B: سرطان به بافت‌های دیگر در لگن گسترش یافته است
• مرحله 2C: سرطان در داخل یک یا هر دو تخمدان دیده ‌می‌شود و به رحم و یا لوله‌های فالوپ یا سایر بافت‌های داخل لگن گسترش یافته است.

معمولا در این مرحله یکی از موارد زیر نیز به وجود می‌آید:

• سرطان در سطح بیرونی یک یا هر دو تخمدان یافت ‌می‌شود
• کپسول (پوشش خارجی) تخمدان پاره شده است
• سلول‌های سرطانی در مایع حفره صفاقی (حفره بدن که بیشتر اندام‌های شکم را در بر می‌گیرد) یا در بافت پوشاننده حفره صفاق یافت ‌می‌شوند

درمان مرحله 2 سرطان تخمدان

درمان سرطان تخمدان مرحله 2 شامل هیسترکتومی و سالپنگو اوفورکتومی دوطرفه (برداشتن هر دو تخمدان و لوله‌های فالوپ)، حجم زدایی تا حد ممکن تومور و نمونه برداری از غدد لنفاوی و سایر بافت‌های مشکوک در لگن و شکم است

برای ریشه‌کن کردن سرطان گاهی لازم است بعد از انجام عمل جراحی، شیمی درمانی انجام شود، در بعضی موارد در کنار شیمی درمانی پرتو درمانی نیز باید انجام شود.

مرحله 3 سرطان تخمدان

مرحله 3 سرطان تخمدان به این معنی است که سرطان در یک یا هر دو تخمدان یافت ‌می‌شود و در خارج از لگن به سایر قسمت‌های شکم و یا غدد لنفاوی مجاور گسترش یافته است. همچنین زمانی که به سطح کبد گسترش پیدا کرده باشد، سرطان تخمدان مرحله 3 محسوب ‌می‌شود. 60درصد از تمام موارد سرطان تخمدان در مرحله 3 تشخیص داده ‌می‌شوند.

• مرحله 3A: تومور فقط در لگن یافت ‌می‌شود، اما سلول‌های سرطانی که فقط با میکروسکوپ قابل مشاهده هستند به سطح صفاق (بافتی که دیواره شکم و بیشتر اندام‌های شکم را می‌پوشاند) گسترش یافته‌اند. روده کوچک یا بافتی که روده کوچک را به دیواره شکم متصل ‌می‌کند
• مرحله 3 B: سرطان به صفاق گسترش یافته است و سلول‌های سرطانی موجود در صفاق 2 سانتی‌متر یا کوچک‌تر است
• مرحله 3C: سرطان به صفاق رسیده و در صفاق بزرگ‌تر از 2 سانتی‌متر شده یا سرطان به غدد لنفاوی شکم گسترش یافته است

درمان مرحله 3 سرطان تخمدان

• در این مرحله اگر سرطان در خارج از شکم رشد نکرده باشد یا سلول‌های سرطانی به خوبی پاکسازی شده باشند؛ علاوه بر شیمی درمان سیستمیک، شیمی درمانی داخل صفاقی(IP) نیز انجام می شود
• در شیمی درمانی IP داروها به طور مستقیم و از طریق یه لوله نازک به دخل شکم تزریق می‌شود
• این داروها که به شکل مستقیم به سلول های سرطانی می‌رسند، وارد جریان خون می‌شوند و بر سلول‌های سرطانی که در دیگر قسمت‌های بدن رشد کرده‌اند تاثیر می‌گذارند
• گفتنی است که عوارض این شیمی درمانی معمولا بیشتر از شیمی درمانی به شکلی دیگر است

یادداشت پایانی

سرطان تخمدان از جمله سرطان‌های شایع در میان زنان است که ژن‌های ارثی معیوب و سابقه خانوادگی تاثیر زیادی در بروز آن دارد. گفتنی است که این سرطان اغلب در زنان بالای 50 سال رخ ‌می‌دهد.

تشخیص زود هنگام این بیماری ‌می‌تواند شانس بقا و درمان بیمار را افزایش دهد. این در حالی است که علائم ‌می‌تواند در مراحل اولیه مبهم و غیر قابل تشخیص باشد.

بنابراین توصیه ‌می‌شود که زنان، چکاپ‌های خود را به صورت روتین انجام دهند تا از وخیم شدن وضعیت بیماری خود جلوگیری کنند. ضمن اینکه به علائم بدن خود از جمله توجهی ویژه داشته باشند.

در این نوشتار از مجله پزشکی ژین طب سعی کردیم مطالبی را تحت عنوان سرطان تخمدان بیان کنیم. امیدواریم مفید واقع شده باشد.