بیماری قلبی سالمندان را با 10 روش ساده درمان کنید

بیماری قلبی سالمندان را نباید نوعی روند و فرایند پیری دانست. به عبارت دیگر بیماری‌های قلبی گرچه با افزایش سن فرصت نمود بیشتری پیدا می‌کنند، اما به معنای ویژگی برای پیری به شمار نمی‌آیند. از این رو توجه و درمان این دست بیماری‌ها می‌تواند از بروز عواقب ناگوار برای بیماران مسن جلوگیری کند. شیوع نارسایی احتقانی قلب (CHF) در سالمندان روبه افزایش است و اکثر بیماران مبتلا به CHF افراد مسن هستند.

ارزیابی و مدیریت بیماران مسن دشوار است. زیرا وجود بیماری‌های دیگر، افزایش حساسیت به عوارض جانبی و نگرانی در مورد پاسخدهی مناسب روش‌های پرهزینه و تهاجمی پزشکان را با چالش روبرو می‌کند.

در حال حاضر حدود 27درصد از کل جمعیت ایران را سالمندان تشکیل می‌دهند و اینگونه که تخمین زده شده در سال‌های آینده افزایش بیشتری نیز خواهند داشت.

در ادامه مطالبی بیشتر را در باب چگونگی کارکرد قلب و تغییرات آن در سنین سالمندی و به طور کلی بیماری قلبی سالمندان بیان خواهیم کرد. با مجله پزشکی ژین طب همراه شوید.

کارکرد قلب چگونه است؟

همان‌طور که می‌دانید قلب عضله‌ای قوی است که خون را به تمام قسمت‌های بدن پمپاژ می‎کند. درست مثل موتوری که ماشین را به حرکت درمی‌آورد، قلب نیز به حیات بدن کمک می‌کند. آناتومی قلب اینگونه است که دهلیزها، بطن‎ها، دریچه‌ها، عروق و جریان خون را در برمی‌گیرد.

قلب دارای دو طرف بوده که هر یک دارای یک حفره بالا (دهلیز) و یک حفره پایین (بطن) است. سمت راست خون را برای دریافت اکسیژن به ریه‌ها پمپاژ می‌کند و سمت چپ خون غنی از اکسیژن را از ریه‌ها دریافت  و آن را از طریق شریان‌ها در سراسر بدن پمپ می‌کند.

شایع‌ترین بیماری قلبی سالمندان چیست؟

بیماری قلبی سالمندان معمولا بر اثر تصلب شرایین رخ می‌دهد، چراکه رسوبات چربی یا پلاک‌ها در دیواره‌های شریان‌های کرونری در طول سالیان متمادی ایجاد می‌شود. شریان‌های کرونری خارج از قلب را احاطه کرده و مواد مغذی خون و اکسیژن را به ماهیچه قلب می‌رسانند. هنگامی که پلاک در داخل رگ‌ها ایجاد می‌شود، فضای کمتری برای جریان طبیعی خون و رساندن اکسیژن به قلب وجود دارد.

اگر جریان خون به قلب با تجمع پلاک کاهش یابد یا در صورت پاره شدن ناگهانی پلاک مسدود شود، می‌تواند باعث آنژین صدری (درد یا ناراحتی قفسه سینه) یا حمله قلبی شود.

هنگامی که عضله قلب به اندازه کافی اکسیژن و مواد مغذی را از خون دریافت نمی‌کند، سلول‌های عضله قلب می‌‎میرند و منجر به سکته قلبی می‌‍شود، در این زمان قلب ضعیف می‎شود و توانایی آن برای پمپاژ خون به دیگر قسمت‌های بدن کاهش می‎یابد. اما این تنها بیماری رایج سالمندان نیست. در ادامه در خصوص دیگر بیماری‌های متوجه سالمندان اطلاعاتی را در اختیارتان قرار خواهیم داد:

چگونه قلب با افزایش سن دچار تغییر می‌شود؟

افزایش سن می‌‎تواند باعث تغییراتی در قلب و عروق خونی شود. به عنوان مثال، با افزایش سن قلب نمی‌تواند در طول فعالیت بدنی یا هنگامی که تحت استرس فراوان قرار دارد مانند زمانی که جوان‌تر بوده، تند بزند. با این حال تعداد ضربان قلب در دقیقه در حالت استراحت با افزایش سن طبیعی تغییر قابل توجهی نمی‌کند.

افزایش سن و خطر ابتلا به بیماری قلبی

تغییراتی که با افزایش سن رخ می‌دهد می‌تواند خطر ابتلا به بیماری قلبی را در فرد افزایش دهد. یکی از دلایل اصلی بیماری قلبی تجمع رسوبات چربی در دیواره شریان‎ها طی سالیان متمادی است.

در این میان خبر خوب این است که با انجام یک سری کارها می‌توان بیماری قلبی سالمندان را کاهش داد یا وقوع آن را به تاخیر انداخت. در ادامه مطلب این روش‌ها را ذکر خواهیم کرد.

شایع‌ترین تغییر پیری و بروز بیماری قلبی سالمندان افزایش سفتی شریان‌های بزرگ است که به آن تصلب شرایین یا سخت شدن شریان‌ها نیز می‌‎گویند. این عارضه باعث فشار خون بالا می‌شود و با افزایش سن رابطه مستقیم دارد.

افزایش سن و خطر ابتلا به فشار خون

فشار خون بالا و سایر عوامل خطر از جمله افزایش سن، خطر ابتلا به تصلب شرایین را افزایش می‌دهد. از آنجایی که چندین عامل خطر قابل اصلاح برای آترواسکلروز وجود دارد، اما لزوما بخشی طبیعی از روند پیری نیست.

پلاک‌ها در داخل دیواره‌های رگ‌ها ایجاد می‌شوند و به مرور زمان، شریان‌ها را سخت و باریک می‌کنند و بدین صورت جریان خون غنی از اکسیژن را به اندام‌ها و سایر قسمت‌های بدن محدود می‌کند. اکسیژن و مواد مغذی خون از طریق عروق کرونر به عضله قلب می‌‎رسد. بیماری قلبی سالمندان زمانی ایجاد می‌شود که پلاک در شریان‌های کرونری ایجاد می‌شود و جریان خون را به عضله قلب کاهش می‌دهد.

افزایش سن و ضعف عضلات قلب

با گذشت زمان عضله قلب ضعیف شده یا آسیب می‌بیند که منجر به نارسایی قلبی می‌شود. آسیب قلبی می‌تواند ناشی از حملات قلبی، فشار خون بالا، دیابت طولانی مدت و مصرف زیاد الکل باشد که در نهایت باعث ابتلا افراد به بیماری قلبی می‎شود. تغییرات مرتبط با سن به همین‌جا ختم نمی‌شود و شامل  موارد دیگری نیز می‌شود. از جمله:

• تغییرات مرتبط با کهولت و سالمندی سیستم الکتریکی قلب را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد. که در این صورت می‌تواند منجر به آریتمی – ضربان قلب سریع، کند یا نامنظم – شود
• دریچه‌ها که قسمت‌های یک طرفه درب مانند هستند و برای کنترل جریان خون بین حفره‌های قلب باز و بسته می‌شوند، احتمال دارد ضخیم‌تر و سفت‌تر شوند. دریچه‌های سفت‌تر جریان خون از قلب را محدود کرده و نشت می‌کنند و باعث تجمع مایع در ریه‌ها یا قسمت‌های دیگر بدن مثل پاها، شکم و غیره می‌شوند
• این امکان نیز وجود دارد که حفره‌های قلب بزرگ‌تر شوند. در این صورت دیواره قلب ضخیم می‎شود. از این رو مقدار خونی که یک محفظه می‌تواند نگه دارد با وجود افزایش اندازه کلی قلب کاهش می‌یابد و در نهایت قلب آهسته‌تر پر می‌شود
• فشار خون طولانی مدت علت اصلی افزایش ضخامت دیواره قلب است که می‌تواند خطر فیبریلاسیون دهلیزی را افزایش دهد، این مشکل یکی از رایج‌ترین بیماری‌های سالمندان است که ریتم قلب را در افراد مسن تحت تاثیر قرار می‌دهد
• با افزایش سن، افراد به نمک حساس‌تر می‌شوند. مصرف نمک باعث افزایش فشار خون یا تورم مچ پا یا دیگر قسمت‌های بدن و در نتیجه بروز بیماری قلبی سالمندان می‌شود
• عوامل دیگری مانند: بیماری تیروئید یا شیمی درمانی نیز ممکن است عضلات قلب را ضعیف کند.
• مواردی هم هستند که نمی‌توانید کنترل کنید، مانند سابقه خانوادگی که ممکن است خطر ابتلا به بیماری قلبی را افزایش دهد. اما داشتن یک سبک زندگی سالم می‌تواند کمک کند تا از بیماری‌های قلبی_عروقی جدی در سالمندی جلوگیری کرد یا آن را به تاخیر انداخت
• احتمال حمله قلبی، سکته مغزی، یا ابتلا به بیماری عروق کرونر قلب (که معمولا بیماری قلبی نامیده می‌شود) و نارسایی قلبی در افراد 65 ساله و بالاتر بسیار بیشتر از افراد جوان است
• بیماری قلبی سالمندان یکی از دلایل اصلی ناتوانی است که فعالیت را محدود می‌کند و کیفیت زندگی میلیون‌ها سالمند را کاهش می‌دهد

انواع بیماری قلبی سالمندان چیست؟

بیماری قلبی به هر شرایطی اطلاق می‌شود که بر سیستم قلبی عروقی تاثیر بگذارد. انواع مختلفی از بیماری قلبی وجود دارد که به روش‌های مختلفی بر قلب و عروق خونی اثرگذار هستند. از جمله:

بیماری عروق کرونر

بیماری عروق کرونر شایع‌ترین نوع بیماری قلبی در تمامی سنین است. این بیماری زمانی رخ می‌دهد که شریان‌هایی که خون را به قلب می‌رسانند با پلاک (حاوی کلسترول و سایر مواد است) مسدود شوند. این وضعیت باعث سفت شدن و باریک شدن عروق می‌شود. در نتیجه جریان خون کاهش می‌یابد و قلب اکسیژن و مواد مغذی کمتری دریافت می‌کند. با گذشت زمان عضله قلب ضعیف می‎شود و خطر نارسایی قلبی و آریتمی نیز به وجود می‌آید.

هنگامی که پلاک در رگ ها ایجاد می‌شود، به آن آترواسکلروز می‌گویند. گاهی اوقات پلاک در رگ‎ها بر اثر انسداد پاره و باعث توقف جریان خون می‌شود و در نهایت می‌تواند منجر به حمله قلبی شود.

نقایص مادرزادی قلب

فردی که دارای نقص مادرزادی قلب است با مشکل قلبی متولد می‌شود. انواع مختلفی از نقایص مادرزادی قلب وجود دارد، از جمله:

• مشکل در دریچه‌های قلب: در این وضعیت دریچه‌ها به درستی باز نمی‌شوند یا خون نشت می‌کند
• نقایص سپتوم: سوراخی در دیواره بین حفره های پایینی یا حفره های بالایی قلب وجود دارد
• آترزی: یکی از دریچه های قلب از بین رفته باشد

بیماری مادرزادی قلب می‌تواند شامل مسائل ساختاری عمده باشد، مانند: فقدان بطن یا مشکلاتی با اتصالات غیرعادی بین شریان‌های اصلی. بسیاری از نقایص مادرزادی قلب هیچ علامت قابل توجهی ایجاد نمی‌کنند و تنها طی یک معاینه پزشکی معمول آشکار می‌شوند.

آریتمی قلب

آریتمی به ضربان نامنظم قلب اشاره دارد و زمانی اتفاق می‌افتد که تکانه‌های الکتریکی هماهنگ کننده ضربان قلب به درستی کار نکنند. در نتیجه قلب ممکن است خیلی سریع، خیلی آهسته یا نامنظم بزند.

انواع مختلفی از آریتمی وجود دارد، از جمله:

• تاکی کاردی: به ضربان قلب سریع اشاره دارد
• برادی کاردی: به ضربان قلب آهسته اشاره دارد
• انقباضات زودرس: به ضربان زودرس یا نامنظم قلب اشاره دارد

کاردیومیوپاتی متسع یا بیماری ماهیچه قلب

در کاردیومیوپاتی دیلاته، حفره‌های قلب گشاد می‌شوند، به این معنی که عضله قلب کشیده و نازک می‌شود. شایع‌ترین علل کاردیومیوپاتی متسع، حملات قلبی، آریتمی‌ها و سمومی است که در گذشته وارد بدن شده‌اند، اما ژنتیک نیز می‌تواند در این نوع از بیماری قلبی سالمندان نقش داشته باشد.

در صورت بروز بیماری ماهیچه قلب، قلب ضعیف می‌شود و نمی‌تواند خون را به درستی پمپاژ کند و در نهایت منجر به آریتمی، لخته شدن خون در قلب و نارسایی قلبی می‌شود. کاردیومیوپاتی معمولا افراد 20 تا 60 ساله را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

انفارکتوس میوکارد یا حمله قلبی

انفارکتوس میوکارد شامل وقفه در جریان خون به قلب است. این نوع از بیماری قلب می‌تواند به بخشی از عضله قلب آسیب برساند یا آن را از بین ببرد. شایع‌ترین علت حمله قلبی پلاک، لخته خون یا وجود هر دو در شریان کرونر است. همچنین در صورتی که شریان به طور ناگهانی تنگ شود یا اسپاسم شود، امکان دارد حمله قلبی رخ دهد.

نارسایی قلبی

در صورت نارسایی قلب،  قلب عملکرد خوبی نخواهد داشت. نارسایی احتقانی قلب نوعی نارسایی قلبی است که می‌تواند به دلیل مشکلاتی در عملکرد پمپاژ ایجاد شود.

از علل دیگر بروز نارسایی قلبی می‌توان به بیماری عروق کرونر درمان نشده، فشار خون بالا، آریتمی و سایر شرایط اشاره کرد. این شرایط می‌تواند بر توانایی قلب برای پمپاژ یا استراحت مناسب تاثیر بگذارد.

گاهی نارسایی قلبی تهدیدی برای زندگی محسوب می‌شود، اما درمان زودهنگام برای بیماری‌های مرتبط با قلب می‌تواند به جلوگیری از عوارض جبران‎ناپذیر کمک کند.

کاردیومیوپاتی هیپرتروفیک یا رشد دیواره و ضخیم‌شدن عضله قلب

این وضعیت معمولا زمانی رخ می‌دهد که یک مشکل ژنتیکی بر عضله قلب تاثیر بگذارد. در این حالت دیواره‌های عضله قلب ضخیم و انقباضات سخت‌تر می‌شوند. این وضعیت بر توانایی قلب برای دریافت و پمپاژ خون موثر است. در برخی موارد نیز انسداد رخ می‌دهد.

در بعضی مواقع هیچ علامتی از این نوع بیماری قلبی وجود ندارد و در بسیاری از افراد تشخیص داده نمی‌شوند. با این حال کاردیومیوپاتی هیپرتروفیک می‌تواند در طول زمان بدتر و منجر به مشکلات قلبی مختلف شود.

نارسایی دریچه میترال

این بیماری قلبی سالمندان زمانی اتفاق می‌افتد که دریچه میترال قلب محکم بسته نمی‌شود و اجازه می‌دهد خون به قلب برگردد. در نتیجه، خون به طور موثر در قلب یا بدن حرکت نمی‌کند و می‌تواند به حفره های قلب فشار بیاورد. با گذشت زمان، قلب بزرگ شده و منجر به نارسایی قلبی می‌شود.

افتادگی دریچه میترال

در این حالت فلپ‌های دریچه میترال به درستی بسته نمی‌شوند. این وضعیت می‌تواند باعث سوفل قلبی شود. افتادگی دریچه میترال معمولا تهدید کننده زندگی نیست، اما برخی از افراد ممکن است نیاز به درمان برای آن داشته باشند. عوامل ژنتیکی و مشکلات بافت همبند نیز می‌توانند باعث این وضعیت شوند که حدود 2درصد از جمعیت را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

تنگی آئورت

در تنگی آئورت، دریچه ریوی ضخیم یا ذوب شده است و به درستی باز نمی‌شود. این امر باعث می‌شود قلب نتواند خون را از بطن چپ به منبع مطمئن آئورت پمپ کند. ممکن است فردی به دلیل ناهنجاری‌های مادرزادی دریچه با تنگی آئورت متولد یا به مرور زمان به دلیل رسوبات کلسیم یا اسکار به آن دچار شود. هر فردی که سابقه خانوادگی این بیماری را دارد باید غربالگری انجام دهد، زیرا درمان به موقع می‌تواند به جلوگیری از عوارض کمک کند.

فیبریلاسیون دهلیزی

این عارضه یک نوع ضربان قلب نامنظم است. در اغلب موارد فرد متوجه احساسی مانند بال زدن یا تپش قلب می‌شود. در برخی موارد نیز آریتمی می تواند تهدیدی برای زندگی باشد یا عوارض شدیدی را با خود همراه کند.

علائم بیماری قلبی سالمندان چیست؟

بیماری قلبی اولیه اغلب علائمی ندارد یا علائم به سختی قابل تشخیص است. اما در صورت احساس درد، فشار یا ناراحتی در قفسه سینه باید فورا با پزشک خود تماس بگیرید. با این حال درد قفسه سینه از علائم مهم و قابل توجه بیماری قلبی سالمندان محسوب نمی‌شود. بنابراین باید به دیگر علائم بیماری قلبی در سالمندان نیز آگاه بود. در صورتی که هر یک از علائم زیر وجود داشته باشد باید با پزشک در میان گذاشت:

• درد، بی‌حسی یا سوزن سوزن شدن در شانه‎ها، بازوها، گردن، فک یا پشت
• تنگی نفس در هنگام فعال بودن، استراحت یا در حالت دراز کشیدن
• درد قفسه سینه در حین فعالیت بدنی که در هنگام استراحت بهتر می‎‌شود
• سبکی سر
• سرگیجه
• گیجی
• سردرد
• عرق سرد
• حالت تهوع و استفراغ
• احساس ضعف و خستگی شدید
• تورم در مچ پا، پاها، معده و گردن
• کاهش توانایی ورزش یا فعالیت بدنی
• ناتوانی در انجام فعالیت‌های روزانه

همان‌طور که پیش‌تر گفتیم مشکلات آریتمی در افراد مسن بسیار شایع‌تر از افراد جوان است و به بیان دیگر از بیماری قلبی سالمندان محسوب می‌شود.

لازم به ذکر است که آریتمی قلب نیاز به درمان دارد. در صورت احساس بال زدن در قفسه سینه یا احساس اینکه قلب در حال پرش یا ضربان بیش از حد شدید است، مراجعه به پزشک الزامی ست، به خصوص اگر ضعف، سرگیجه، خستگی یا تنگی نفس در هنگام فعالیت احساس شود. اگر علائمی از بیماری قلبی وجود داشته باشد. پزشک شما را نزد یک دکتر متخصص قلب می‌فرستد.

یادداشت پایانی

تحقیقات زیادی وجود دارد که نشان می‌دهد ژنتیک می‌تواند تاثیر به سزایی بر روی کارکرد قلب و ابتلا به انواع بیماری‌های قلبی داشته باشد. با این حال کهولت سن و رعایت نکردن یک سری از موارد می‌توانند باعث بروز بیماری قلبی سالمندان شوند.