بی‌حسی نخاعی برای زایمان بدون درد چگونه انجام می‌شود؟

بی‌حسی نخاعی برای زایمان بدون درد یکی از روش‌هایی است که موجب شده زایمان برای بسیاری از زنان عملی راحت تلقی شود. امروزه دیگر همچون گذشته زایمان طبیعی با سختی و مشکلات فراوان همراه نیست؛ چراکه وجود روش‌های متنوع زایمان به خوبی توانسته درد زایمان را برای زنان قابل تحمل کند.

از جمله این روش‌های کنترل درد زایمان؛ بی‌حسی نخاعی برای زایمان بدون درد یا روش اسپاینال و اپیدورال است که با ایجاد بی‌حسی در قسمت نخاع و پایین تنه باعث می‌شوند روند زایمان به خوبی و راحتی پیش برود.

البته که بی‌حسی نخاعی روشی نیست که فقط برای تحمل درد‌های زایمان به کار رود؛ بلکه در عمل‌های دیگری که نیاز به بی‌حسی پاها وجود دارد نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.

در ادامه قصد داریم مطالب بیشتری را پیرامون بی‌حسی نخاعی برای زایمان بدون درد عنوان کنیم. با  مجله پزشکی ژین طب همراه شوید.

به طور کلی بی‌حسی نخاعی چیست؟

یک بیهوشی عمومی برای انجام هر نوع عمل جراحی مورد نیاز است. اینجاست که متخصص بیهوشی معمولا از طریق یک قطره (کانولا) داخل رگ، دارو را به بیمار منتقل می‌کند و او را به خواب می‌فرستد. این روند باعث می‌شود بیمار در طول مدت عمل بیهوش، بی‌حرکت و بدون درد بماند. یک لوله تنفسی پس از خواب بیمار وارد می‌شود تا بتوان توسط آن تنفس را در طول عمل کنترل کرد. پس از پایان عمل، متخصص بیهوشی به بیمار اجازه بیدار شدن می‌دهد.

جایگزینی برای بیهوشی عمومی، بی‌حسی نخاعی است. برای اکثر عمل‌های زیر کمر می‌توان از بی‌حس کننده نخاعی استفاده کرد. بی‌حسی نخاعی توسط متخصص بیهوشی انجام می‌شود. یک سوزن بسیار ظریف به وسط کمر وارد شده و بی‌حس کننده موضعی از طریق سوزن به مایعی که طناب نخاعی را احاطه کرده است تزریق می‌شود. هنگامی که اعصاب کاملا بی‌حس شوند، بیمار دیگر هیچ دردی از عمل احساس نمی‌کند و همچنین نمی‌تواند پاهای خود را حرکت دهد. داروهای دیگری را نیز می‌توان تزریق کرد که تا چند ساعت پس از عمل باعث تسکین درد می‌شوند.

چه عمل‌هایی را می‌توان تحت بی‌حسی نخاعی انجام داد؟

علاوه بر اینکه بی‌حسی نخاعی برای زایمان بدون درد بسیار رایج است، برای انجام عمل‌های دیگری نیز به کار می‌روند؛ که عبارتند از:

• ارتوپدی: عمل بر روی استخوان‌های لگن، پاها و پاه.
• بیماری زنان: اعمال بر روی رحم (رحم)، واژن یا تخمدان
• بیماری عروقی: عملیات روی رگ‌های خونی در پاها
• اورولوژی: عمل‌های پروستات، مثانه یا تناسلی
• بیماری‌های عمومی: فتق و انبوه کشاله ران
• زنان و زایمان: سزارین

زایمان بدون درد چیست؟

زایمان بدون درد را می‌توان با استفاده از نوعی بی‌حس کننده منطقه‌ای انجام داد که باعث تسکین درد در طول زایمان طبیعی می‌شود. بی‌حسی اپیدورال از طریق تزریق در قسمت تحتانی پشت مادر انجام می‌شود. اثر دارو حدود 10-15 دقیقه طول می‌کشد که یک گزینه خوب برای زنان با ظرفیت تحمل درد کمتر است.

با بی‌حسی نخاعی برای زایمان بدون درد، سوزن، کیسه حاوی مایع نخاعی و نخاع را سوراخ می‌کند و داروی بی‌حس کننده موضعی به مایع نخاعی تزریق می‌شود. در نهایت اعصاب در فضای ستون فقرات مسدود می‌شوند و سوزن نخاعی به فضای ستون فقرات زیر سطح نخاع وارد می‌شود تا نخاع آسیب نبیند.

بی‌حسی اپیدورال و بی‌حسی نخاعی برای زایمان بدون درد را بی‌حس‌کننده‌های منطقه‌ای می‌نامند، زیرا یک ناحیه خاص از بدن را بی‌حس می‌کنند. این روش‌ها برای زایمان بسیار محبوب هستند، زیرا برای تسکین درد بسیار موثر است و داروی بسیار کمی به نوزاد می‌رسد.

داروهای مورد استفاده در این روش‌ها شامل بی‌حس کننده‌های موضعی (داروهای شبه نووکائین) است. این نیز گفتنی است که این روش به مادر این امکان را می‌دهد که برای زایمان بیدار و هوشیار باشد.

بی‌حسی نخاعی برای زایمان بدون درد به روش اسپاینال چگونه است؟

بلوک نخاعی یک بی‌حسی نخاعی است که اغلب به آن اسپاینال می‌گویند. در این روش یک ماده مخدر یا بی‌حس کننده مانند فنتانیل، بوپیواکائین یا لیدوکائین در زیر ستون فقرات مستقیما به مایع نخاعی تزریق می‌شود که تا 2 ساعت باعث تسکین درد خواهد شد.

جالب است که بدانید به راحتی می‌توان یک بلوک نخاعی و اپیدورال نخاعی را اشتباه گرفت، زیرا هر دو به ناحیه ستون فقرات تزریق می‌شوند. برای بلوک نخاعی یا اسپاینال، داروی مخدر یا بی‌حس کننده یک بار با سوزن تزریق می‌شود؛ اما در روش اپیدورال نخاعی یا اسپاینال-اپیدورال ترکیبی، یک کاتتر در فضای اپیدورال قرار داده می‌شود تا امکان بیهوشی مداوم را فراهم کند.

امروزه بلوک‌های ستون فقرات به دلیل ترجیح اپیدورال به طور گسترده انجام نمی‌شود. با این حال، آن‌ها را می‌توان در شرایط زایمان پیچیده‌تر یا زایمان سزارین استفاده کرد.

اسپاینال-اپیدورال ترکیبی چیست؟

یک اسپاینال-اپیدورال ترکیبی (CSE) می‌تواند مزایای هر دو تکنیک را ترکیب کند که شامل یک تزریق نخاعی و به دنبال آن قرار دادن یک کاتتر اپیدورال است.

شروع سریع بیهوشی را می‌توان با اسپاینال قسمت ستون فقرات و حفظ بیشتر بیهوشی را از طریق کاتتر اپیدورال به دست آورد. مزایای متمایز CSE  عبارتند از:

• مقدار ناچیزی از داروها که به سایر سیستم‌های بدن و نوزاد می‌رود
• حداقل از دست دادن توانایی حرکت پاها
• میزان رضایت بالای مادر باردار
• سرکوب عمیق درد
• شروع سریع

در  CSE فضای اپیدورال با یک سوزن نازک قرار می‌گیرد و سوزن دیگری از آن عبور می‌کند و به مایع نخاعی وارد می‌شود تا مقدار کمی دارو به مایع نخاعی تزریق شود که منجر به شروع فوری تسکین درد می‌شود.

سوزن نخاعی برداشته شده و یک کاتتر اپیدورال در فضای اپیدورال قرار می‌گیرد و سپس سوزن اپیدورال خارج خواهد شد.

یک پمپ اپیدورال به تدریج داروها را به فضای اپیدورال تزریق می‌کند. بی‌حسی نخاعی CSE معمولا حدود 90 دقیقه طول می‌کشد. با از بین رفتن اثر بی‌حسی نخاعی،  بی‌حسی اپیدورال شروع می‌شود که باعث تسکین درد راحت خواهد شد. داروهای اپیدورال برای تسکین درد بهینه تا زمانی که مادران نوزاد خود را به دنیا آورند تنظیم می‌شوند.

شباهت‌های روش‌های  اپیدورال و اسپاینال در چیست؟

هر دو روش اپیدورال و اسپاینال در زمان بی‌حسی نخاعی برای زایمان بدون درد انجام می‌شود که درد را در هنگام زایمان به خوبی تسکین می‌دهند.

شروع هر دو روش یکسان است:

• فرد می‌تواند انتخاب کند که به پهلوی چپ دراز بکشد یا بنشیند. در هر صورت از او خواسته می‌شود که کمر خود را قوس دهد تا سوزن به صورت موثر و به راحتی وارد شود
• متخصص بیهوشی کمر فرد را با محلول ضد عفونی کننده پاک می‌کند تا احتمال عفونت به حداقل برسد
• سپس از یک سوزن ظریف برای تجویز یک بی‌حس کننده موضعی موثر استفاده می‌کنند. ممکن است احساس ناراحتی مشابه نیش پشه ایجاد شود، اما این ناحیه به سرعت بی‌حس می‌شود
• سپس متخصص بیهوشی سوزن ضخیم‌تری را به ناحیه ستون فقرات هدایت می‌کند
• چه روش اپیدورال انتخاب شده باشد چه اسپاینال، احتمالا آرام بخش یا مسکن را به صورت داخل وریدی یا همراه با داروی بیهوشی را تزریق خواهند کرد تا فرد آرام شود

تفاوت بین روش اپیدورال و اسپاینال در چیست؟

تفاوت اصلی در این دو روش بی‌حسی نخاعی برای زایمان بدون درد  محل قرارگیری است. با اپیدورال  بی‌حسی به فضای اپیدورال تزریق می‌شود. با اسپاینال، بی‌حسی به داخل کیسه سختی که حاوی مایع مغزی نخاعی است، تزریق می‌شود. دسترسی مستقیم به این معنی است که ستون فقرات را تسکین فوری می‌دهد.

اصول اولیه اپیدورال

• متخصص بیهوشی برای رسیدن به فضای اپیدورال، سوزنی را در ناحیه بی‌حس شده در قسمت تحتانی کمر وارد می‌کند
• قرار دادن اپیدورال معمولا حدود 10 دقیقه طول می‌کشد. 10 تا 15 دقیقه دیگر بعد از آن تسکین درد آغاز می‌شود
• سپس یک کاتتر از طریق سوزن عبور می‌کند. سوزن برداشته می‌شود و کاتتر به پشت چسبانده می‌شود تا در جای خود بماند
• به لطف کاتتر، می‌توان جریان مداوم یا دوزهای دوره‌ای بیهوشی را دریافت کرد

اصول اولیه اسپاینال

• روش اسپاینال مانند یک شلیک تک تیر به کیسه دورال است
• تسکین درد فوری را احساس خواهد شد
• تسکین درد یک یا دو ساعت طول می‌کشد

بی‌حسی نخاعی برای زایمان بدون درد چگونه انجام می‌شود؟

• قبل از وارد کردن سوزن، یک بی‌حس کننده موضعی به قسمت پایین کمر فرد تزریق می‌شود تا محل سوراخ شده را بی‌حس کند. بی‌حس کننده موضعی در هنگام تزریق همانند نیش زدن یک حشره درد مختصری دارد.
• یک سوزن نازک و توخالی بین دو مهره پایینی (ناحیه کمر)، از طریق غشای نخاعی (دورا) و به کانال نخاعی وارد می‌شود. در این قسمت از عمل فرد ممکن است در پشت خود فشاری احساس کند.
• هنگامی که سوزن در جای خود قرار گرفت، ممکن است از او خواسته شود که موقعیت خود را کمی تغییر دهد.
• فشار مایع مغزی نخاعی اندازه‌گیری و مقدار کمی مایع خارج می‌شود، سپس فشار دوباره اندازه گیری خواهد شد و در صورت نیاز، دارو یا ماده‌ای تزریق می‌شود.
• سوزن برداشته و محل سوراخ با بانداژ پوشانده می‌شود.
• این روش معمولا حدود 45 دقیقه طول می‌کشد. پزشک یا پرستار بعد از انجام عمل بی‌حسی نخاعی برای زایمان بدون درد به فرد پیشنهاد می‌دهند که دراز بکشد.

پیش از انجام بی‌حسی نخاعی برای زایمان بدون درد چه مراقبت‌هایی انجام می‌شود؟

قبل از بی‌حسی نخاعی پزشک، پرستار یا سایر متخصصین مراقبت‌های بهداشتی سوالاتی در مورد سابقه پزشکی فرد می‌پرسند، یک معاینه فیزیکی انجام می‌دهند و برای بررسی خونریزی یا اختلالات لخته شدن خون دستور آزمایش خون می‌دهند. گاهی اوقات پزشک سی تی اسکن یا MRI را برای تعیین اینکه آیا تورم غیرطبیعی در داخل یا اطراف مغز خود دارند یا خیر توصیه می‌کند.

مصرف غذا و داروها طبق دستورالعملی خاص

متخصص مراقبت‌های بهداشتی دستورالعمل‌های خاصی در مورد غذا، نوشیدنی و داروها به فرد می‌دهد. بنابراین توصیه می‌شود اگر از داروهای رقیق کننده خون یا سایر داروهای ضدانعقاد استفاده می‌کنند، به پزشک یا پرستار خود اطلاع دهند. به عنوان مثال می‌توان به وارفارین (کومادین، جانتوون)، کلوپیدوگرل (پلاویکس) و برخی مسکن‌های بدون نسخه مانند آسپرین، ایبوپروفن (ادویل، موترین IB، سایرین) یا ناپروکسن سدیم (Aleve) اشاره کرد.

همچنین اگر به هر دارویی، مانند داروهای بی‌حس کننده (بی‌حس کننده‌های موضعی) حساسیت دارند نیز باید به پزشک یا پرستار خود اطلاع دهند.

مزایای بی‌حسی نخاعی برای زایمان بدون درد چیست؟

فرد باید همه گزینه‌های خود را برای بیهوشی با متخصص بیهوشی خود در میان بگذارد. برخی از مزایای بی‌حسی نخاع به جای بیهوشی عمومی عبارتند از:

• شروع به مصرف غذا پس از جراحی
• گیجی یا احساس گیجی کمتر بعد از جراحی
• تسکین بهتر درد بلافاصله پس از جراحی
• تاثیر کمتری بر قلب و ریه‌ها
• خطر کمتر عفونت قفسه سینه
• کاهش نیاز به مسکن‌های قوی
• تهوع و استفراغ کمتر

خطرات و معایب بی‌حسی نخاعی چیست؟

واکنش هر فردی به دارو متفاوت است و مانند هر روش پزشکی ممکن است برخی از عوارض را در پی داشته باشند. عوارض بی‌حسی نخاعی برای زایمان بدون درد شامل موارد زیر می‌شود:

• نارسایی ستون فقرات
• درد در حین تزریق
• فشار خون پایین
• مشکل در دفع ادرار
• سردرد
• كمر درد
• خارش

عوارض بسیار نادری نیز در بی‌حسی نخاعی برای زایمان بدون درد  وجود دارد که شامل موارد زیرمی‌شود:

• عفونت اطراف ستون فقرات
• از دست دادن یا تغییر شنوایی
• فروپاشی قلبی عروقی
• واکنش آلرژیک
• آسیب عصبی
• فلج یا مرگ

روش‌های مختلف بی‌حسی نخاعی را بشناسید

یک بی‌حس کننده نخاعی به تنهایی

با استفاده از این گزینه فرد در حین عمل بیدار خواهد بود و می‌تواند آنچه را که در اتاق عمل می گذرد متوجه شود، اما نمی‌تواند هیچ دردی را احساس کند. با این حال ممکن است احساس حرکت یا فشار نیز داشته باشد و این کاملا طبیعی است.

یک بی‌حس کننده نخاعی همراه با آرامبخش

در این روش هنگامی که بی‌حسی نخاعی انجام شد و متخصص بیهوشی از بلوک راضی بود، مقداری دارو به فرد می‌دهد تا احساس آرامش و خواب‌آلودگی کند. این یک بیهوشی عمومی کامل نیست و ممکن است هر از چند گاهی از صداها و سایر فعالیت‌های کلی آگاه شوند، اما هیچ دردی را احساس نخواهند کرد.

یک بی‌حس کننده نخاعی و یک بی هوشی عمومی ترکیبی

در برخی شرایط ممکن است متخصص بیهوشی احساس کند که ترکیبی از بی‌حسی نخاعی و بیهوشی عمومی بهترین گزینه برای مادر است. همچنین در برخی شرایط (به عنوان مثال، اگر عمل به طور غیرمنتظره‌‌ای طول بکشد یا در حین عمل فرد احساس ناراحتی کند) ممکن است برای غلبه بر این مشکلات، یک بیهوشی عمومی اضافه شود. متخصص بیهوشی فرد را قبل از عمل می‌بیند تا همه گزینه‌ها را با او در میان بگذارد.

چه مدت طول می کشد تا بی‌حسی نخاعی از بین برود؟

بی‌حسی نخاعی برای زایمان بدون درد معمولا بین 1 تا 3 ساعت طول می‌کشد. متخصص بیهوشی در طول جراحی همراه فرد خواهد بود و سطح داروها را در بدن او نظارت می‌کند و مطمئن می‌شود که آن‌ها در طول مدت عمل نیز تاثیر می‌گذارند.

یادداشت پایانی

بی‌حسی نخاعی برای زایمان بدون درد روشی است که مادران از طریق آن می‌توانند درد زایمان را به راحتی تحمل کنند و به بیان دیگر درد زایمان را متوجه نشوند و در نهایت کودک خود را به راحتی به دنیا بیاورند.

با وجود روش‌های نوینی که امروزه وجود دارد علاوه بر اینکه با وجود آن‌ها بهداشت و سلامت زنان به خوبی رعایت می‌شود و مورد اهمیت قرار می‌گیرد، دوران بارداری و زایمان نیز برای آن‌ها تبدیل به دورانی طلایی زندگی خواهد شد.

در این نوشتار سعی کردیم مواردی را پیرامون بی‌حسی نخاعی برای زایمان بدون درد بیان کنیم. امیدواریم مفید واقع شده باشد.