فشار خون در بارداری و خطراتی که مادر و جنین را تهدید می‌کند
فشار خون در بارداری از بیماری‌های شایعی است که بسیاری از زنان در طول دوران بارداری به آن مبتلا می‌شوند. در طول دوران بارداری بدن زنان دچار تغییرات فیزیکی زیادی می‌شود که برای رشد و نمو جنین لازم است. فشار خون در بارداری یکی از این تغییرات است که در بسیاری از زنان باردار دیده می‌شود و می‌تواند خطرات بسیاری را برای مادر و جنین به همراه داشته باشد. بنابراین توصیه می‌شود در دوران بارداری و زایمان اندازه‌گیری فشار خون فراموش نشود. در ادامه قصد داریم مطالبی را در رابطه با فشار خون در بارداری بیان کنیم. با مجله پزشکی ژین طب همراه شوید.
فشار خون چیست؟
فشار خون در بدن همان نیروی فشار خون به دیواره رگ‌ها است. هر بار که قلب می‌تپد خون را به داخل رگ‌ها پمپاژ می‌کند و سپس خون را به نواحی دیگر بدن می‌رساند. خون معمولا با سرعت معینی از طریق شریان‌ها حرکت می‌کند. با این حال عوامل مختلفی می‌توانند سرعت طبیعی جریان خون در عروق را مختل کنند و باعث افزایش یا کاهش فشار شوند. افزایش فشار در شریان‌ها می‌تواند منجر به فشار خون بالا و کاهش فشار در شریان‌ها می‌تواند منجر به افت فشار خون شود.
بر اساس مطالعات انجام شده توسط منابع معتبر، فشار خون طبیعی 120/80 میلی‌متر جیوه و کمتر است و مقادیر کمتر از 90/60 میلی‌متر جیوه نشان دهنده فشار خون پایین یا افت فشار خون خواهد بود. مقادیر بالای 140/90 میلی‌متر جیوه نیز در بارداری نشان دهنده فشار خون بالا یا افزایش فشار خون است.
فشار خون بالا در بارداری بسیار بیشتر از افت فشار خون دیده می‌شود. حدود 10درصد از تمام بارداری‌ها با مشکلات فشار خون بالا روبرو می‌شود.
فشار خون غیرطبیعی در دوران بارداری باعث نگرانی است. هم مادر و هم کودک ممکن است در معرض خطر قرار گیرند. با این حال ممکن است بتوانند با مراجعه منظم به پزشک و تحت کنترل درآوردن فشار خون قبل از تولد از بروز مشکلات جلوگیری کنند. همچنین پزشک می‌تواند شرایط مرتبط با فشار خون بارداری را بیان کند تا فرد بتواند فشار خون در بارداری را مدیریت کند.
علائم فشار خون بالا چیست؟
فشار خون بالا در بارداری معمولا اعداد 140/90 را نشان می‌دهد و با علائم زیر همراه است:
- پوست برافروخته
- تورم دست‌ها یا پاها
- سردرد
- تنگی نفس
- درد شکم
- حالت تهوع
- استفراغ
- تغییرات در بینایی
علائم افت فشار خون چیست؟
فشار خون پایین یا افت فشار خون معمولا اعداد 90/60 را نشان می‌دهد و با علائم زیر همراه است:
- سرگیجه
- مشکل در تمرکز
- پوست سرد و لطیف
- تاری دید
- تنفس سریع و پی در پی
- افسردگی
- خستگی ناگهانی
- خستگی مفرط
اگر فرد مشکوک به فشار خون در بارداری باشد و علائم فشار خون یا افت فشار خون داشته باشد باید فورا به پزشک خود مراجعه کند تا از عوارض احتمالی جلوگیری شود.
فشار خون بالا و افت فشار خون همیشه با بروز علائم همراه نیست. بهترین راه برای فهمیدن اینکه آیا فرد فشار خون غیرطبیعی دارد انجام آزمایش فشار خون است. آزمایش‌های فشار خون اغلب در نوبت‌های چک‌آپ منظم انجام می‌شود و پزشک باید آن‌ها را در طول بارداری بررسی کند.
در حالی که این آزمایشات معمولا در یک محیط پزشکی انجام می‌شوند، می‌توانند در خانه نیز انجام شوند. بسیاری از داروخانه‌های محلی دارای دستگاه فشار خون خانگی هستند که می‌توان از آن‌ها برای بررسی فشار خون خود استفاده کرد. با این حال قبل از اینکه فشار خون در خانه کنترل شود، حتما باید با پزشک مشورت شود. پزشک دستورالعمل‌های خاصی در مورد زمان و اینکه هر چند وقت یکبار باید فشار خون چک شود ارائه می‌دهد.
انواع فشار خون در بارداری و علل آن
بسیاری از تحقیقات نشان می‌دهند که از هر سه بزرگسال یک نفر مبتلا به فشار خون است. فشار خون در بارداری را می‌توان به سه دسته اصلی فشار خون مزمن، فشار خون بالا و افت فشار خون مربوط به بارداری طبقه بندی کرد که به شرح زیر است:
فشار خون مزمن
فشار خون مزمن فشار خون بالایی است که قبل از هفته بیستم بارداری یا به طور کلی قبل از بارداری شروع شده است. برخی از زنان ممکن است مدت‌ها قبل از باردار شدن به آن مبتلا بوده باشند، اما تا زمانی که فشار خون خود را در ویزیت قبل از زایمان چک نکردند، از آن اطلاع نداشته‌اند. اگر این فشار خون در بارداری شدید باشد می‌تواند منجر به تولد کودک با وزن کم یا زایمان زودرس شود. گاهی اوقات فشار خون مزمن می‌تواند منجر به پره اکلامپسی نیز بشود.
فشار خون بالا
- فشار خون در بارداری همان‌گونه که از نامش پیداست زنان در دوران بارداری به آن مبتلا می‌شوند
- این نوع فشار خون معمولا بعد از هفته 20 بارداری شروع می‌شود و به نظر می‌رسد سن، چاقی و مشکلات بهداشتی زمینه‌ای در ایجاد این شرایط نقش دارند
- در بعضی موارد فشار خون در بارداری علائم خاصی ندارد و در بسیار از موارد هیچ آسیبی به مادر و کودک وارد نمی‌کند و همچنین غالبا در عرض 12 هفته پس از زایمان از بین می‌رود
- گفتنی است که فشار خون در بارداری می‌تواند خطر ابتلا به فشار خون بالا را در آینده افزایش دهد
افت فشار خون
افت فشار خون اگرچه بسیار کمتر شایع است؛ اما می‌تواند به طور مستقیم با بارداری مرتبط باشد. سیستم گردش خون در دوران بارداری گسترش می‌یابد تا جنین را در خود جای دهد. با گسترش گردش خون، ممکن است افت کمی در فشار خون به وجود آید. بر اساس تحقیقات این مورد بیشتر در طول 24 هفته اول بارداری رخ می‌دهد. با این حال مقدار آن قابل توجه نیست که باعث نگرانی شود.
افت فشار خون نیز ممکن است ناشی از موارد زیر باشد:
- سوء تغذیه در بارداری، به ویژه کمبود اسید فولیک، ویتامین‌های B و ویتامین D
- واکنش‌های آلرژیک شدید
- از دست دادن خون
- کم‌آبی بدن
- دیابت
- قند خون پایین
- مشکلات قلبی
- مشکلات تیروئید
- عفونت
درمان فشار خون در بارداری
فشار خون بالا در بارداری باید به دقت کنترل شود تا از عوارض بالقوه تهدید کننده زندگی جلوگیری کند. از طرفی مراجعه مکرر به پزشک برای نظارت بر جنین و همچنین آزمایش ادرار و خون باید به طور مرتب پیگیری شود. پزشک از مادر می‌خواهد که تعداد دفعات لگد زدن جنین را کنترل کند؛ زیرا کاهش حرکت ممکن است مشکل ساز شده و نیاز به زایمان زودرس به وجود آید.
پزشک قطعا در طول بارداری سونوگرافی انجام می‌دهد تا اطمینان حاصل کند که کودک به خوبی و درستی رشد می‌کند. بسته به نوع و شدت مشکلات فشار خون در بارداری نیز داروهایی را تجویز می‌کند.
قابل ذکر است که موارد خفیف افت فشار خون معمولا نیازی به درمان ندارند و تنها پزشک از مادر می‌خواهد که در هنگام راه رفتن یا ایستادن احتیاط کند تا زمین نخورد. البته در رابطه با افت فشار خون در بارداری توصیه‌های دیگری نیز می‌شود از قبیل:
- استراحت مکرر در هنگام ایستادن یا راه رفتن
- افزایش نوشیدن مایعات به ویژه آب
- پوشیدن جوراب فشاری
- افزایش مصرف نمک
- کاهش ایستادن روی پاها
خطرات فشار خون در بارداری
فشار خون در بارداری همچون بسیاری از بیماری‌های دیگر دوران بارداری می‌تواند دردسر ساز شود و جان مادر و جنین را به خطر اندازد.
خطر افزایش فشار خون در بارداری
بالا رفتن فشار خون در بارداری می‌تواند خطرات زیر را با خود به همراه داشته باشد:
- زایمان زودرس: زایمان قبل از هفته سی و هفتم
- نیاز به زایمان سزارین
- مشکلات رشد جنین
- جدا شدن جفت
- پره اکلامپسی و اکلامپسی
این نیز گفتنی است که زنان باردار مبتلا به فشار خون بالا در معرض خطر سکته مغزی و عوارض حین زایمان قرار دارند. یکی از اختلالاتی که باعث افزایش فشار خون در دوران بارداری می‌شود پره اکلامپسی نام دارد.
پره اکلامپسی می‌تواند به اندام‌ها آسیب برساند و اگر درمان نشود برای کودک بسیار خطرناک است. علاوه بر فشار خون بالا، پره اکلامپسی همچنین می‌تواند باعث موارد زیر شود:
- دفع پروتئین اضافی از طریق ادرار( نشانه مشکلات کلیوی است)
- تغییرات در بینایی
- درد بالای شکم
- کاهش خروجی ادرار
- سر درد
کاهش فشار خون در بارداری
فشار خون پایین می‌تواند برای بارداری چالش‌هایی ایجاد کند. مطالعه‌ای که در سال 2010 منتشر شد نشان داد که تقریبا نیمی از موارد افت فشار خون در بارداری در زنانی رخ می‌دهد که قبلا به این وضعیت مبتلا بوده‌اند. این مطالعه همچنین گزارش داد که زنان مبتلا به افت فشار خون مداوم، در دوران بارداری بیشتر در معرض موارد زیر هستند:
- تهوع
- استفراغ
- خونریزی واژینال
- کم خونی
جلوگیری از فشار خون در بارداری
در وهله اول بهترین راه برای کاهش خطر بروز مشکل برای مادر و جنین جلوگیری از ابتلا به فشار خون در بارداری است. بنابراین پیشنهاد می‌شود قبل از باردار شدن برای معاینه به پزشک مراجعه شود تا هرگونه ناهنجاری در فشار خون را تشخیص و برطرف کند. علاوه بر این بهتر است قبل از باردار شدن مادر وزن مناسبی داشته باشد.
به گفته بیشتر متخصصان هیچ روش اثبات شده‌ای برای جلوگیری از فشار خون بالا در دوران بارداری وجود ندارد. با این حال زنان باید تلاش کنند تا قبل از باردار شدن در بهترین حالت ممکن سلامت باشند. متخصصان پیشنهاد می‌کنند زنان پیش از بارداری به موارد زیر توجه و در صورت توان آن‌ها را اجرایی کنند:
- مدیریت شرایطی که از قبل وجود داشته مثل دیابت و غیره
- پیروی از یک رژیم غذایی سالم
- انجام فعالیت‌های بدنی و ورزش
- محدود کردن مصرف الکل
- ترک سیگار
داروهای فشار خون بالا در بارداری
چندین دارو برای زنان باردار مبتلا به فشار خون بالا به دلیل پره اکلامپسی موجود است که شامل موارد زیر می‌شود:
متیل دوپا
متیل دوپا به طور گسترده مورد مطالعه قرار گرفته است و توسط بسیاری از متخصصان به عنوان خط اول داروهای ضد فشار خون خوراکی در بارداری توصیه می‌شود. این دارو یک آگونیست آلفا آدرنرژیک با اثر مرکزی است. به این معنا که بر سیستم عصبی مرکزی تاثیر می‌گذارد و مغز را از ارسال سیگنال برای انقباض رگ‌های خونی باز می‌دارد. انقباض عروق خونی (که به آن انقباض عروق گفته می‌شود) فشار خون را افزایش می‌دهد. متیل دوپا را می‌توان به صورت قرص یا در موارد شدید به صورت داخل وریدی تجویز کرد.
لابتالول
لابتالول یکی دیگر از داروهای ضد فشار خون خوراکی خط اول است که گیرنده‌های عروق خونی را که باعث انقباض عروق می‌شوند مسدود می‌کند. لابتالول به صورت قرص یا به صورت داخل وریدی تجویز می‌شود.
نیفدیپین
نیفدیپین یک مسدود کننده کانال کلسیم است و در جهت آرامش رگ‌های خونی و کاهش ضربان قلب عمل می‌کند. این دارو به اندازه متیل دوپا و لابتالول استفاده نمی‌شود. هنگام استفاده در دوران بارداری، فرمول طولانی اثر مانند Procardia XL یا Adalat CC ترجیح داده خواهد شد.
زنان اگر تحت درمان با سولفات منیزیم باشند، پزشک نیفدیپین را تجویز نمی‌کند. ترکیب این داروها ممکن است باعث کاهش بیش از حد فشار خون شود و اثرات منفی بر عضلات و اعصاب آن‌ها داشته باشد. هنگام مصرف این دارو نباید اجازه داد که زیر زبان حل شود ،چراکه می‌تواند باعث نوسان سطح فشار خون به طور غیر قابل پیش بینی می‌شود.
هیدرالازین
هیدرالازین داروی دیگری است که می‌تواند به صورت خوراکی یا داخل وریدی برای کنترل فشار خون بالا در بارداری تجویز شود. این دارو ممکن است به صورت تزریقی در موارد بسیار شدید فشار خون بالا استفاده شود. هیدرالازین رگ‌های خونی را شل می‌کند که باعث افزایش اکسیژن خونی و در نهایت موجب عملکرد آرام قلب می‌شود.
داروهایی که باید در دوران بارداری از مصرف آن‌ها اجتناب کرد
برخی از داروهای فشار خون وجود دارد که باید در دوران بارداری از مصرف آن‌ها اجتناب کرد. این داروها عبارتند از:
مهارکننده‌های آنزیم مبدل آنژیوتانسین
مهارکننده‌های آنزیم مبدل آنژیوتانسین با تولید ماده شیمیایی در بدن که باعث انقباض شریان‌ها می‌شود، تداخل می‌کنند. استفاده از این داروها در دوران بارداری با نقایص مادرزادی همراه است. مانند:
- هیپوکلواری جنین یا سر کوچک جنین
- نقایص کلیوی
- آنوری یا عدم وجود ادرار
- مرگ جنین و نوزاد
دیورتیک‌ها
در دوران بارداری باید از مصرف دیورتیک‌ها مانند فوروزماید (لاسیکس) و هیدروکلروتیازید (میکروزاید) اجتناب شود. این‌ها با پاکسازی مایعات و نمک اضافی از بدن و گشاد کردن عروق خونی، فشار خون را کاهش می‌دهند.
پروپرانولول
پروپرانولول یک بتا بلوکر است که با کاهش ضربان قلب و میزان خون پمپاژ شده توسط آن، فشار خون را کاهش می‌دهد. این بیماری با نقایص مادرزادی، مانند برادی کاردی جنین، یا ضربان قلب آهسته، کند شدن رشد و هیپوگلیسمی نوزادی همراه است.
یادداشت پایانی
بارداری یکی از دوران شیرین زندگی مادران است که اگر در آن دوران به بهداشت و سلامت زنان توجه ویژه‌ای شود مشکلاتی از جمله دیابت در بارداری، فشار خون در بارداری و غیره به وجود نمی‌آیند. در این نوشتار سعی کردیم مطالبی را پیرامون فشار خون در بارداری بیان کنیم. امیدواریم مفید فایده واقع شده باشد.
