9 درمان سردرد قاعدگی زنان؛ از تریپتان‌ها تا هورمون درمانی

درمان سردرد قاعدگی با روش‌های مختلفی صورت می‌گیرد. این نوع سردرد برای زنان ایجاد می‌شود و دلیل آن تغییر سطح هورمون‌های آن‌هاست. درمان میگرن قاعدگی با تنظیم میزان هورمون‌های استروژن و پروژسترون انجام می‌شود. از روش‌های کنترل این هورمون‌ها می‌توانیم به مصرف داروهای هورمونی و ضدبارداری اشاره کنیم.

توجه داشته باشید که انتخاب نوع روش درمان میگرن قاعدگی بستگی به میزان سردردهای بیمار، منظم بودن چرخه قاعدگی، محرک‌ها و عوامل دیگری دارد. همچنین برای پیشگیری و درمان این نوع از سردردها می‌توان از داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی، تریپتان‌ها و مسکن‌ها استفاده کرد. در ادامه این مطلب در مجله پزشکی ژین طب در مورد درمان سردرد قاعدگی بیشتر توضیح خواهیم داد.

میگرن قاعدگی چیست؟ علت سردرد بعد از قاعدگی چیست؟

میگرن با سردرد معمولی تفاوت دارد و درد آن به صورت نبض‌دار یا ضربان‌دار حس خواهد شد. این سردرد یک بیماری عصبی است که همراه با تعدادی علائم و درد ناتوان‌کننده در یک طرف سر ایجاد می‌شود. سردردهای میگرنی که به حملات میگرن معروف هستند، بین 4 ساعت تا چند روز طول می‌کشند. گفتنی است که زنان سه برابر بیشتر از مردان، میگرن و حملات آن را تجربه می‌کنند.

همچنین باید گفت که افراد مبتلا به میگرن نسبت به محرک‌های مشخصی حساس هستند. این محرک‌ها بسیار متنوع‌اند و برای افراد مختلف متفاوت خواهند بود. از این محرک‌ها می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:

• حرکت یا فعالیت‌های شدید
• نور
• بوهای تند
• صداهای شدید و بلند
• بی‌خوابی، کم‌خوابی و حتی پرخوابی
• نخوردن یک وعده غذایی
• استرس و تنش‌های فکری و جسمی

تخمین‌زده می‌شود که 70درصد از افرادی که میگرن را تجربه می‌کنند، زن هستند. 60 تا 70درصد از این زنان بین قاعدگی و حملات میگرنی خود ارتباطی حس کرده‌اند.

آشنایی با علت سردرد بعد از قاعدگی، قبل یا در حین آن بین زنان

میگرن‌های قاعدگی به عنوان سردردهای هورمونی نیز شناخته می‌شوند. این سردردها درست قبل یا در طول دوره قاعدگی خانم‌ها (حداکثر دو روز قبل تا سه روز در طول دوره) اتفاق می‌افتند. دردهای ناشی از این نوع سردرد درست مانند میگرن معمولی است. البته باید گفت که با روش‌های مختلفی می‌توان باعث پیشگیری یا درمان سردرد قاعدگی شد. در ادامه با عوامل موثر بر ایجاد سردردهای هورمونی آشنا خواهیم شد.

هورمون‌ تاثیرگذار روی سردرد؛ کدام هورمون‌ها منجر به سردرد می‌شوند؟

اگر یک هورمون خیلی کم یا بیش از حد در بدن تولید شود، کل سیستم را از تعادل خارج می‌کند. استروژن و پروژسترون دو هورمون اصلی جنسی در زنان هستند. استروژن باعث ایجاد و تاثیر روی موارد زیر خواهند شد:

• ایجاد ویژگی‌های فیزیکی زنانه
• آغاز بلوغ در زنان (شروع قاعدگی)
• کمک به تولید مثل
• تاثیرگذاری روی کلسترول
• کنترل چرخه قاعدگی
• محافظت از سلامت استخوان‌ها
• تاثیر بر قلب، پوست، استخوان‌ها، مغز و سایر بافت‌ها

لازم به ذکر است که استروژن بیشتر توسط تخمدان‌های زنان تولید می‌شود. اما توجه به این نکته نیز مهم خواهد بود که سطح استروژن در بدن زنان پیوسته در حال تغییر است. استروژن در اواسط چرخه ماهانه در بالاترین مقدار و در هنگام پریود شدن، کمترین مقدار را خواهد داشت. هنگامی که زنان در دوران یائسگی هستند، مقدار این هورمون بسیار کم می‌شوند.

چه رابطه ‌ی بین هورمون‌ها و سردرد وجود دارد؟

سردرد زنان، به ویژه میگرن با تغییر سطح استروژن مرتبط است. سطح استروژن بلافاصله قبل از شروع قاعدگی کاهش می‌یابد. میگرن‌های قبل از قاعدگی به طور منظم در طول یا بعد از زمانی که هورمون‌های زنانه (استروژن و پروژسترون) به پایین‌ترین سطح خود می‌رسند، رخ می‌دهند.

توجه داشته باشید که حملات میگرنی معمولا در دوران بارداری بهبود می‌یابند. با این حال برخی از زنان گزارش کرده‌اند که میگرن آن‌ها در سه ماهه اول بارداری شروع و سپس بهبود یافته‌است. در این حالت دیگر نیازی به درمان سردرد قاعدگی نیست.

عوامل تاثیرگذار روی میگرن قاعدگی؛ با شناخت علت، انتخاب روش درمان سردرد قاعدگی راحت‌تر است

علاوه بر کاهش استروژن، قرص‌های ضدبارداری و هورمون درمانی جایگزین برای یائسگی ممکن است فراوانی یا شدت میگرن را تغییر دهند. اگر حس کردید که سردردهای میگرنی بعد از مصرف داروهای ضدبارداری یا درمان جایگزین برای یائسگی بدتر می‌شوند، ارزش دارد که:

• از پزشک خود دارویی بخواهید که حاوی دوز کمتری از استروژن باشد.
• درخواست تغییر در میزان یا نوع داروها را بدهید.

با این کار شدت سردردها کم و یا از بین خواهد رفت.

میگرن قاعدگی چقدر شایع است؟ و میگرن قاعدگی از چه زمانی شروع می شود؟

حدود 12درصد از آمریکایی‌ها میگرن را تجربه می‌کنند که تعداد زیادی از آن‌ها زن هستند. حداقل 60درصد از این زنان رابطه‌ای بین چرخه قاعدگی و میگرن خود مشاهده کرده‌اند. به عبارت دیگر آن‌ها متوجه شده‌اند که درست قبل یا در طول دوره پریودی یا قاعدگی خود دچار میگرن می‌شوند.

میگرن قاعدگی ممکن است سه روز قبل از پریودی شروع و تا 3 الی 4 روز بعد از آن ادامه داشته باشد. در این حالت تحمل سردرد همراه با علائم قاعدگی مانند دل درد و کمردرد سخت خواهد بود.

چه کسانی بیشتر در معرض ابتلا به میگرن قاعدگی هستند؟

احتمال دارد که میگرن از کودکی شروع شود، اما میگرن قاعدگی تا زمانی که عادت ماهانه شروع نشده‌است ایجاد نخواهد شد. پس می‌توان گفت که این بیماری از شروع پریودی تا یائسگی ادامه خواهد داشت. البته باید گفت که برخی از زنان میگرن را بعد از یائسگی هم تجربه می‌کنند.

علائم میگرن قاعدگی چیست؟ آیا علائم این نوع سردرد با میگرن‌های دیگر متفاوت است؟

علائم میگرن قاعدگی مانند علائم سایر انواع میگرن‌ها است. این علائم شامل:

• سردرد ضربان‌دار و از خفیف تا شدید متغیر است
• احساس گرما بسیار زیاد (تعریق) یا سرما (لرز)
• حساسیت به نور، صدا و بو
• پوست سر حساس
• از دست دادن اشتها
• سرگیجه و تاری دید
• رنگ پریدگی پوست
• احساس خستگی
• حالت تهوع و استفراغ
• ناراحتی معده و درد شکم
• اسهال یا تب (نادر)

این علائم در سایر میگرن‌ها نیز دیده می‌شود.

چه موقع برای درمان سردرد قاعدگی به پزشک مراجعه کنیم؟

در صورت بروز علائم زیر بیمار باید به دنبال ملاقات با پزشک باشد:

• تعداد یا شدت حملات میگرن افزایش یابد.
• الگوی سردرد تغییر کند.
• بیمار عوارض جانبی جدید یا متفاوتی را تجربه کند.
• به نظر برسد که داروها روی بیمار اثری ندارند.

همچنین اگر موارد زیر دیده‌شد، بیمار باید به پزشک مراجعه کند:

• بروز سردردهای ناگهانی و شدید
• سردرد پس از تجربه ضربه یا آسیب به سر
• علائم عصبی که بیمار قبلا هرگز نداشته‌، از جمله مشکل در صحبت کردن، تعادل، بینایی، سردرگمی ذهنی، تشنج، احساس بی‌حسی یا گزگز

این علائم خطرناک هستند و به بررسی و درمان فوری نیاز دارند.

میگرن قاعدگی چگونه تشخیص داده می‌شود؟ چه آزمایشاتی برای تشخیص میگرن لازم است؟

پزشک از بیمار می‌خواهید سابقه علائم مرتبط با میگرن خود را ارائه دهد. همچنین احتمال دارد که از بیمار سوالات زیر را بپرسد:

• شدت و محل درد خود را شرح دهید. آیا درد تپش، نبض یا ضربان‌دار است؟
• هر چند وقت یکبار دچار سردردهای میگرنی می‌شوید؟
• چه چیزهایی سردرد شما را بهتر یا بدتر می‌کند؟
• چه داروهایی و با چه دوزی برای تسکین درد مصرف می‌کنید؟
• چه فعالیت‌ها، غذاها، عوامل استرس‌زا یا موقعیت‌هایی باعث شروع میگرن شما می‌شوند؟
• آیا سابقه میگرن را در خانواده دارید؟
• احساس خود را قبل، حین و بعد از سردرد بگویید؟

پزشک همچنین امکان دارد که موارد زیر را برای بیمار توصیه کند:

• آزمایش خون برای بررسی سطح هورمون‌ها
• تصویربرداری با CT اسکن یا MRI
• برای رد تشنج، نوار مغزی (EEG) تجویز می‌شود

توجه داشته باشید که داشتن یک دفتر یادداشت برای میگرن به بیمار و پزشک بسیار کمک می‌کند. در این دفتر می‌توانید موارد زیر را یادداشت کنید:

• محرک‌هایی که باعث سردرد می‌شوند.
• چیزهایی که درد را تشدید می‌کنند.
• عواملی که باعث بهبود سردرد می‌شوند.
• داروها و دوز مصرفی آن‌ها

این دفتر یادداشت به بیمار کمک می‌کند تا محرک‌های خود را شناسایی کرده و از آن‌ها اجتناب کند. همچنین در درمان سردرد قاعدگی و سایر میگرن‌ها به پزشک کمک خواهد کرد.

آیا میگرن قاعدگی قابل پیشگیری است؟ چه داروهایی می توان مصرف کرد؟

پزشک احتمال دارد که داروهای پیشگیرانه‌ای را که باید روزانه مصرف شوند، تجویز کند. سپس در زمان نزدیک شدن به قاعدگی، دوز داروها را افزایش می‌دهد. این داروها عبارتند از:

• داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی مانند ناپروکسن سدیم
• فرواتریپتان
• ناراتریپتان
• سوماتریپتان
• متیل الرگونوین
• DHE یا دی هیدروارگوتامین‌ها
• منیزیم
• فلوکستین
• استرادیول (درمان هورمونی استروژن)

مصرف این داروها تنها با تجویز پزشک انجام می‌شود.

درمان سردرد قاعدگی با روش‌های خاص؛ ارائه بهترین درمان قطعی میگرن قاعدگی

درمان سردرد قاعدگی با روش‌ها و داروهای مختلفی صورت می‌گیرد. در ادامه چند نمونه از داروها و روش‌های درمان این بیماری را معرفی خواهیم کرد:

1. درمان میگرن قاعدگی با داروهای NSAID؛ بهترین قرص سردرد پریودی

میگرن قاعدگی معمولا با داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی یا NSAIDs (non-steroidal anti-inflammatory drug) درمان می‌شود. داروهای ضد التهابی که اغلب برای میگرن قاعدگی استفاده می‌شوند عبارتند از:

• کتوپروفن (Orudis)
• ایبوپروفن (Advil و Motrin)
• فنوپروفن کلسیم (Nalfon)
• ناپروکسن (Naprosyn)
• Nabumetone ((Relafen)

درمان با NSAID باید دو تا سه روز قبل از شروع قاعدگی شروع شود و تا جریان قاعدگی ادامه یابد. از آنجایی که دارو فقط برای مدت کوتاهی مصرف می‌شود، خطر عوارض جانبی گوارشی محدود است.

2. درمان سردرد قاعدگی با تریپتان‌ها؛ درمان سردرد و حالت تهوع در پریودی

تریپتان‌ها داروهایی هستند که برای میگرن حاد استفاده می‌شوند. در واقع تریپتان‌ها آگونیست‌های انتخابی گیرنده سروتونین هستند. آگونیست ماده‌ای است که با ترکیب شدن با یک گیرنده، پاسخ فیزیولوژیکی را در بدن آغاز می‌کند. تریپتان‌ها میگرن قاعدگی را پس از شروع متوقف می‌کنند. داروهای تریپتان تاییدشده برای استفاده عبارتند از:

• آلموتریپتان (Axert)
• التریپتان (Relpax)
• فرواتریپتان (Frova)
• ناراتریپتان (Amerge)
• ریزاتریپتان (Maxlt)
• سوماتریپتان (Imitrex)
• زولمیتریپتان (Zomig)

سایر داروهایی که ممکن است برای درمان سردرد قاعدگی تجویز شوند عبارتند از:

• دوزهای بسیار کم از ارگوتامین
• داروهای مسدودکننده بتا مانند پروپرانولول
• داروهای ضد تشنج مانند توپیرامات
• مسدود کننده‌های کانال کلسیم مانند وراپامیل
• ژل یا قرص استروژن
• داروهای ضدبارداری که امکان دارد تعداد میگرن‌های قاعدگی را کاهش دهند
• دی هیدروارگوتامین ها (DHE)
• کافئین
• داروهای ضد درد
• کورتیکواستروئیدها

مصرف این داروها نیز باید دو تا سه روز قبل از شروع قاعدگی و در طول دوره قاعدگی ادامه داشته باشد.

3. داروهای دیگر برای درمان سردرد قاعدگی؛ بهترین درمان سردرد قبل از پریودی

احتباس مایعات (ورم و جمع شدن آب در زیر پوست یا اندام‌های داخلی) اغلب هم‌زمان با قاعدگی اتفاق می‌افتد. در این زمان از داروها دیورتیک‌ (داروهای افزایش‌دهنده ادرار) برای جلوگیری از علائم میگرن قاعدگی استفاده می‌شود. همچنین برخی از پزشکان توصیه می‌کنند که بلافاصله قبل از شروع قاعدگی از یک رژیم غذایی کم نمک پیروی کنید.

لوپرولید (Lupron) دارویی است که بر سطح هورمون‌ها تاثیر می‌گذارد. این دارو تنها زمانی استفاده می‌شود که تمام روش‌های درمانی دیگر امتحان‌شده و کارایی نداشته باشند.

4. داروهای درمان سردرد قاعدگی به صورت تزریقی؛ گاهی مصرف داروهای خوراکی اثر ندارد

در اواسط حمله میگرن، مصرف قرص‌ها کند و با تاخیر عمل می‌کنند. زیرا داروهای خوراکی نیاز به هضم و جذب دارند. تزریق دارو، دستگاه گوارش را دور می‌زند و سریع‌تر بر بدن اثر می‌گذارد. سوماتریپتان تنها تریپتان تزریقی تولیدشده به انژکتور خودکار (بیمار می‌تواند این آمپول را خودش تزریق کند) و ساده (نیاز به تزریق توسط فردی دیگر ندارد) است. اثرگذاری این دارو بسیار سریع و اغلب در کمتر از 10 دقیقه درد را تسکین می‌دهد. همچنین حتی در صورت استفراغ یا حالت تهوع شدید می‌توان از آن به طور موثر استفاده کرد.

دی هیدروارگوتامین (DHE) نیز یک داروی تزریقی دیگر است که می‌توان از آن برای درمان میگرن قاعدگی استفاده کرد. اما با انژکتور خودکار در دسترس نیست. به این معنی که باید برای تزریق این دارو به کلینیک تزریقات مراجعه کرد. در موارد شدید پزشک احتمال دارد که یک سوماتریپتان تزریقی یا DHE را با یک NSAID برای مزایای بیشتر ترکیب کند.

5. داروهای که به صورت اسپری بینی در دسترس هستند؛ داروهای آسان مصرف

زولمیتریپتان یا سوماتریپتان از جمله تریپتان‌هایی هستند که به صورت اسپری بینی نیز تولید می‌شوند. همچنین دی هیدروارگوتامین‌ها (DHE) نیز به صورت اسپری بینی موجود هستند. اثرگذاری این اسپری‌ها سریع‌تر از قرص‌ها است. استفاده از اسپری بینی از مشکل استفراغ جلوگیری می‌کند اما اثرگذاری آن نسبت به تزریق کمتر است.

6. هورمون درمانی میگرن قاعدگی؛ راه‌حلی عالی برای درمان سردرد قاعدگی زنان

بیماران می‌توانند در طول هفته قاعدگی خود از مکمل استروژن به صورت قرص یا ژل واژینال استفاده کنند. این کار از افت طبیعی استروژن که باعث شروع میگرن قاعدگی می‌شود جلوگیری خواهد کرد. این رویکرد در کسانی که چرخه‌های قاعدگی قابل پیش بینی دارند آسان‌تر است.

7. درمان‌های پیشگیرانه برای درمان سردرد قاعدگی و بهبود وضعیت خود

چندین روش برای پیشگیری از سردردهای هورمونی وجود دارد. تعدادی از این روش‌ها عبارتند از:

• مصرف دارو قبل از قاعدگی: برخی از زنان استفاده از یک رویکرد درمانی پیشگیرانه کوچک را برای جلوگیری از میگرن قاعدگی مفید می‌دانند. مطالعاتی در مورد این استراتژی‌ها وجود دارد. اما این روش‌ها تاییدیه سازمان غذا و دارو را ندارند. در درمان‌های پیشگیرانه جزئی یک زن قبل از شروع حملات مربوط به قاعدگی روزانه یک دارو مصرف می‌کند. این داروها برای 5 تا 7 روز متوالی مصرف خواهند شد.
• مصرف منیزیم برای جلوگیری از سردردهای قاعدگی: مصرف منیزیم برای کنترل سردردهای هورمونی موثر است. در این روش بیمار باید مصرف منیزیم را در روز 15 سیکل قاعدگی یا 15 روز پس از شروع قاعدگی آغاز کند. مصرف آن باید تا شروع خونریزی بعدی ادامه داشته باشد.

زمان‌بندی مصرف منیزیم به دوره قبلی پریودی بستگی دارد. به همین دلیل لازم نیست که بیمار چرخه‌های قاعدگی منظمی داشته باشد.

8. درمان پیشگیرانه مستمر؛ راهکارهای برای افرادی که درمان‌های دیگر را امتحان کردند و نتیجه‌ای نگرفتند

استراتژی‌های درمانی در طول ماه بهترین گزینه برای زنانی است که:

• پریودی‌های نامنظمی دارند
• درمان‌های پیشگیرانه برای آن‌ها موثر نبوده‌است

از روش‌های درمان سردرد قاعدگی به صورت پیشگیرانه مستمر می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:

• استفاده از داروهای هورمونی: مصرف داروهای ضدبارداری به این صورت است که بیمار 21 شب از این داروها استفاده می‌کند. سپس 7 روز بعدی دارونما می‌خورد که با خونریزی پریودی همراه است.

عدم مصرف دارو در زمان خونریزی باعث افت هورمون استروژن می‌شود و سردردهای قاعدگی را ایجاد می‌کند. به همین منظور پزشک پیشنهاد می‌کند که از این داروها بدون وقفه برای یک دوره ماهانه استفاده شود. این کار باعث کاهش میگرن قاعدگی خواهد شد.

• حلقه واژینال: برای درمان سردرد قاعدگی می‌توان از روش هورمونی برای حلقه واژینال استفاده کرد. در این حالت در زمان برداشتن حلقه، به جای این که منتظر پایان دوره قاعدگی بود، فورا حلقه جدیدی وارد می‌شود. به طور معمول در این روش هر 3 تا 6 ماه یک بار برای یک دوره قاعدگی استراحت داده می‌شود.

در این زمان ممکن است پزشک روش‌های تهاجمی را برای درمان میگرن قاعدگی را انجام دهد یا استفاده از یک استراتژی پیشگیری را توصیه کند.

9. درمان خانگی سردرد قاعدگی با طب سنتی؛ استفاده از دمنوش برای سردرد پریودی

از گیاهان دارویی مختلفی می‌توان برای تسکین سردردهای هورمونی استفاده کرد. از این روش‌های طب سنتی می‌توانیم موارد زیر را نام ببریم:

• بابونه کیبر یا گاوی

از این گیاه برای درمان ورم، التهاب، تب و تسکین سردردهای قاعدگی استفاده می‌شود. این گیاهان به صورت مکمل دارویی، دمنوش یا عصاره مورد استفاده قرار می‌گیرند.

• سوسن عنبر یا نعنا فلفلی

برگ و روغن گرفته‌شده از این گیاه به صورت دارویی و غذایی استفاده می‌شود. توجه داشته باشید که روغن این گیاه برای کاهش میزان سردردهای هورمونی بسیار موثر است.

• پوست درخت بید

عصاره گرفته‌شده از پوست درخت بید حاوی سالیسین است. سالیسین خواص ضدالتهابی دارد که برای درمان و تسکین سردردهای میگرنی بسیار موثر خواهد بود.

• زنجبیل

زنجبیل خاصیت ضدالتهابی دارد که از آن برای درمان سردرد قاعدگی استفاده می‌کنند. از این گیاه به صورت روغن (برای ماساژ)، دمنوش و در رژیم غذایی می‌توان استفاده کرد.

• سنبل الطیب

این گیاه که با نام سنبل کوهی یا علف گربه نیز شناخته می‌شود برای درمان انواع سردرد مناسب است.

• تخم گشنیز

از تخم گشنیز برای درمان انواع آلرژی، سردرد و دیابت استفاده می‌کنند. این ماده خاصیت ضدالتهابی دارد که از آن می‌توان به صورت دمنوش، عصاره خوراکی و همراه با غذاهای مختلف استفاده کرد.

برای کمک به کاهش علائم و درمان سردرد قاعدگی چه کاری می‌توانم انجام دهیم؟

به طور معمول بیمار باید تلاش کند تا بفهمد چه چیزهایی روی شروع و تشدید سردردهای او اثر دارند. به عنوان مثال اگر نور یا گرما باعث درد می‌شود، در یک اتاق خنک و تاریک بماند. راهکارهای دیگر برای کاهش، جلوگیری و درمان سردرد قاعدگی عبارتند از:

• بیمار هرگز نباید یک وعده غذایی را از دست دهید. با خوردن تنقلات کوچک و مکرر سطح قند خون خود را بالا نگه دارید.
• تکنیک‌های تمدد اعصاب را یاد بگیرید.
• از خواب خیلی کم یا زیاد خودداری کنید و یک الگوی خواب منظم داشته باشید.
• در صورت نیاز رژیم غذایی خود را تغییر دهید.
• تا زمانی که می‌توانید از استرس دوری کنید.

این اقدامات ساده به جلوگیری از ایجاد سردرد و کاهش درد آن کمک شایانی می‌کند.

سوالات متداول در مورد درمان سردرد قاعدگی زنان