انحراف شست پا؛ عارضه‌ای که به ژنتیک و سابقه خانوادگی ربط دارد

انحراف شست پا یا بونیون (Bunions) مشکلی شایع است که این روزها در تعدادی زیادی از افراد دیده می‌شود. در این عارضه انگشت شست به سمت انگشتی‌های دیگر منحرف شده و به همین دلیل استخوان پایه آن به سمت بیرون پا متمایل می‌شود. باید اشاره کنیم که بونیون در طول سال‌های طولانی ایجاد خواهد شد و فشار زیادی به انگشت پا وارد می‌کند. طبق آمارها 90 درصد بیماران مبتلا به این عارضه، سابقه آن را در خانواده خود داشته‌اند.

برای درمان بونیون راهکارهای مختلفی وجود دارد که از آن‌ها می‌توانیم به فیزیوتراپی، استفاده از آتل، کفش طبی، دارو و در آخر جراحی اشاره کنیم. در این مطلب از مجله سلامت ژین طب به بررسی همه جانبه انحراف شست پا خواهیم پرداخت. با ما همراه باشید.

انحراف شست پا یا بونیون چیست؟ این عارضه در چه افرادی ایجاد می‌شود؟

فشار ناشی از نحوه راه رفتن یا شکل پا باعث ایجاد بونیون می‌شود. بونیون یک توده استخوانی دردناک در قسمت بیرونی انگشت شست پا است که در اثر سال‌ها فشار روی مفصل شست پا که مفصل متاتارسوفالانژیال یاMTP (metatarsophalangeal) نام دارد رخ می‌دهد.

فشار مداوم در نهایت مفصل انگشت پا را از تراز خارج و یک برآمدگی استخوانی ایجاد می‌کند. اصطلاح پزشکی بونیون هالوکس ابداکتو والگوس (hallux abducto valgus) است که به اختصار به آن هالوکس والگوس می‌گویند.

از افرادی که بیشتر دچار انحراف شست پا به بیرون می‌شوند عبارتند از:

• افرادی که به صورت طولانی مدت از کفش‌ها باریک یا پاشنه بلند استفاده می‌کنند.
• زنان بیشتر از مردان دچار این عارضه می‌شوند.
• احتمال ابتلا در یک پا بیشتر است.

باید اشاره کنیم که این عارضه قابلیت پیشگیری دارد. پس اگر علائم آن را حس می‌کنید به دنبال راه درمان باشید.

انواع بونیون در افراد مختلف؛ آیا انحراف شست پا مدلی ثابت دارد؟

بونیون در انگشت شست پا بسیار شایع است و به صورت انواع مختلفی ایجاد می‌شود. شایع‌ترین نمونه‌های آن عبارتند از:

• هالوکس والگوس مادرزادی: برخی از نوزادان با بونیون به دنیا می‌آیند.
• بونیون در نوجوانان: نوجوانان بین 10 تا 15 ساله امکان دارد که دچار بونیون شوند.
• بونیون خیاط: به آن بونیونت نیز می‌گویند که در قسمت بیرونی انگشت کوچک پا شکل می‌گیرد.

باید اشاره کنیم که با توجه به نوع و شدت انحراف، روند درمان نیز متفاوت خواهد بود.

آشنایی با اصطلاحات مهم در مورد عارضه بونیون یا انحراف شست پا

در ملاقات با پزشک گاهی پیش می‌آید که از اصطلاحاتی استفاده می‌شود که برای ما ناآشنا و نامفهموم هستند. به همین دلیل در این مطلب به معرفی برخی از مهمترین اصطلاحات علمی بونیون خواهیم پرداخت.

• هالوکس والگوس: انگشت شست پا اریب شده و به سمت انگشت دوم متمایل می‌شود. در این حالت استخوان انتهای انگشت شست بیرون زده که به آن بونیون می‌گویند.
• اگزوستوز (گانگلیون): اگزوستوز بیرون زدگی مفصل متاتارسوفالانژیال است که باعث فشار لبه بیرون‌زده به لبه داخلی کفش می‌شود.
• Splay foot: Splayfoot یا صافی کف پا یک افت در قوس جلویی پا (قوس عرضی) است. هالوکس والگوس همیشه به دلیل صافی کف پا ایجاد می‌شود.
• متاتارسالژی: متاتارسالژی درد متاتارس است. در هالوکس والگوس، متاتارسالژی به دلیل جا به جایی وزن از انگشت شست پا به انگشت‌های کوچک ایجاد می‌شود. این درد به دلیل فشار بیش از حد روی انگشت‌های کوچک‌تر پا در حین راه رفتن ایجاد خواهد شد.
• بورسیت: بورس‌ها از استخوان‌ها و تاندون‌ها در برابر فشار و اصطکاک محافظت می‌کنند. بورس‌ها به دلیل اگزوستوز در ناحیه انگشت پا بزرگ، متورم و ملتهب می‌شوند.

با آشنایی با این اصطلاحات حال درک برخی موضوعات برای ما راحت‌تر خواهد شد.

علت انحراف شست پا به سمت داخل چیست؟ آیا علت مادرزادی است یا اکتسابی؟

فشار ناشی از راه رفتن (مکانیک پا) یا شکل پا (ساختار) باعث می‌شود انگشت شست پا به سمت انگشت دوم خم شود. بونیون‌ها به تدریج در طول زمان به وجود می‌آیند. ایستادن طولانی مدت و پوشیدن کفش‌های باریک و نامناسب می‌تواند درد بونیون را بدتر کند، اما مشکلی ایجاد نمی‌کنند.

پس به طورکلی علت بونیون عبارتند از:

• ژنتیک (بیش از 90 درصد افراد بیمار، سابقه این عارضه را در خانواده خود دارند)
• بیومکانیک و مشکلات ساختاری پا مانند کف پای صاف
• بارداری
• چاقی
• کفش‌های نامناسب

در هر حالتی، امکان پیشگیری از بدتر شدن اوضاع، درمان و بهبود وجود دارد.

علائم انحراف شست پا چیست؟ آیا هالوکس والگوس درد دارد؟

علائم بونیون به میزان انحراف و شدت آسیب بستگی دارد. اما در حالت کلی بیمار این علائم را حس خواهد کرد:

• انحراف انگشت شست بیش از 10 درجه به سمت خارج
• بیرون زدن اولین استخوان متاتارس در لبه داخلی پا
• بیرون‌زدگی پینه‌ای در داخل مفاصل متاتارسوفالانژیال
• التهاب، تورم و قرمز شدن پوست
• صاف شدن قوس عرضی پا و گسترش جلوی پا
• کاهش انعطاف‌پذیری یا تثبیت بدشکلی
• تغییر شکل در انگشتان پای مجاور

در این حالت هر چه انحراف بیشتر باشد، شدت این علائم، درد و ناراحتی نیز افزایش پیدا می‌کند. به همین دلیل توصیه می‌شود که در صورت مشاهده کمترین میزان انحراف از پزشک ارتوپد مشورت بگیرید.

آیا انحراف شست پا به روش‌های تشخیص خاصی نیاز دارد؟ مشاهده انحراف شست کافی نیست؟

استفاده از راهکارهای تشخیصی بیشتر برای یافتن علت انحراف، انتخاب روش درمان و جلوگیری از برگشت عارضه انجام می‌شود. در حالت کلی از روش‌های زیر برای تشخیص علت انحراف شست پا استفاده می‌کنند:

• تصویربرداری با اشعه ایکس
• CT اسکن
• MRI

به عنوان مثال گاهی کوتاهی تاندون در کف پا باعث ایجاد کف پای صاف و در آخر بونیون می‌شود. در این حالت ابتدا باید کوتاهی تاندون و کف پای صاف درمان شود.

آیا درمان هالوکس والگوس یک مشکل زیبایی است یا پزشکی؟

در مراحل اولیه بسیاری هالوکس والگوس را یک مشکل صرفا زیبایی می‌دانند. زیرا این تغییر شکل ممکن است برای مدت طولانی بدون درد باقی بماند. با گذشت زمان تغییر شکل تشدید می‌شود و آسیب به مفصل متاتارسوفالانژیال و جلوی پا همچنان افزایش می‌یابد.

اصلاح زودهنگام موقعیت شست پا با استفاده از تمرینات پا، اسپلینت هالوکس والگوس یا جراحی تنظیم مجدد در مراحل اولیه توصیه می‌شود. قبل از اینکه مفصل متاتارسوفالانژیال به طور دائم آسیب ببیند.

راهکارهای پیشگیری از انحراف شست پا به بیرون؛ روش‌های کم‌هزینه و موثر

انتخاب کفش مناسب برای جلوگیری از ابتلا به بونیون یا بدتر شدن آن نقش کلیدی دارد. همچنین پزشک می‌تواند نکاتی را در مورد نحوه انتخاب کفش مناسب ارائه دهد. چند نمونه از این نکات عبارتند از:

• به طور کلی افراد به ویژه آن‌هایی که نشانه‌های بونیون را دارند یا به آن مبتلا هستند، باید کفش‌هایی با پنجه پهن و کفی نرم استفاده کنند.
• از استفاده از کفش‌های باریک، نوک تیز و کفش‌های پاشنه بلند که جلوی پا را تحت فشار قرار می‌دهند خودداری کنید.
• اگر صافی کف پا یا مشکل ساختاری ارثی دیگری دارید، کفش‌ها و کفی‌های طبی می‌توانند به پیشگیری یا کند کردن پیشرفت بونیون کمک کنند.

همچنین راه رفتن با پای برهنه و انجام ورزش‌های اصلاحی و ماساژ به درمان شست پای کج در منزل کمک می‌کند.

درمان شست پای کج در منزل و با کمک روش‌های پزشکی خاص؛ از درمان‌های ساده تا تخصصی

انتخاب نوع روش درمان به شدت انحراف انگشت شست و میزان درد بیمار بستگی دارد. در حالت کلی هدف از درمان این عارضه رسیدن به موارد زیر است:

• کاهش درد ناشی از هالوکس والگوس
• کاهش یا اصلاح بدشکلی بونیون
• بازیابی عملکرد انگشت و مفصل شست پا

در این قسمت تعدادی از مهمترین و رایج‌ترین روش‌های درمان بونیون را معرفی خواهیم کرد.

1. استفاده از نوار چسب‌های بونیون؛ روشی کم‌هزینه اما موثر

برای درمان بونیون خفیف می‌توان از پدها و نوار چسب‌های خاصی استفاده کرد که در داروخانه‌ها و تجهیزات پزشکی به فروش می‌رسند. این نوارها باعث آرام کردن و کاهش درد می‌شوند. همچنین می‌توان از نوارهای طبی برای نگه داشتن پا در وضعیت صحیح استفاده کرد.

2. استفاده از کفش‌های طبی خاص برای اصلاح ناهنجاری‌های پا

استفاده از کفش با پنجه پهن و عمیق فشار را روی انگشت‌های پا کم می‌کند. به همین دلیل پزشکان اولین چیزی که برای درمان بونیون در نظر می‌گیرند، تجویز کفش یا کفی طبی برای اصلاح وضعیت نامناسب پا است.

3. مصرف مسکن‌ها و داروهای ضد التهابی برای کاهش درد و ناراحتی در پا

داروهای ضد التهابی غیراستروئیدی خوراکی و موضعی را می‌توان برای تسکین درد مصرف کرد. این داروها به تسکین درد و التهاب‌های موجود در محل آسیب کمک می‌کنند. همچنین استفاده از کمپرس سرد و گرم به تسکین علائم و تورم در این ناحیه کمک خواهد کرد.

4. دستگاه‌های ارتز یا آتل؛ اصلاح کننده انگشت شست پا

امکان دارد که استفاده از ارتز (Orthotic) یا همان آتل انگشت کج شده را صاف کند. این ارتزها می‌توانند به کنترل مشکلات هم ترازی که در تشکیل بونیون دخیل هستند کمک کنند. برخی افراد برای صاف نگه داشتن شست و کاهش درد از آتل هنگام خواب استفاده می‌کنند. اگر هالوکس والگوس در مراحل اولیه تشخیص داده شود، متخصص ارتوپد می‌تواند ناهنجاری را با درمان محافظه‌کارانه درمان کند.

برای هالوکس والگوس خفیف، درمان شامل استفاده از کفی طبی برای حمایت از قوس جلویی و جلوگیری از پیشرفت اسپلی فوت است. همچنین می‌توان از یک پد برای ایجاد فاصله بین انگشت شست پا و انگشت دوم استفاده کرد. این کار باعث عدم نزدیک شدن شست به انگشت دوم می‌شود.

5. فیزیوتراپی؛ روشی موثر برای درمان مشکلات مفصلی و بافتی

ماساژ، فیزیوتراپی و اولتراسوند درمانی چسبندگی‌های بافت‌های نرم را برای کاهش درد و التهاب از بین می‌برند. در واقع تمرین‌هایی وجود دارند که می‌توانند به بهبود قدرت عضلانی اطراف بونیون کمک کنند. همچنین این تمرین‌ها هم ترازی را به طور متوسط ​​بهبود می‌بخشند.

6. تزریق دارو به محل آسیب برای کاهش درد و علائم محدودکننده

تزریق استروئید امکان دارد که درد و تورم را کاهش دهد. اما اگر به دفعات زیاد استفاده شود یا به خود مفصل تزریق شود ضرر خواهد داشت. این روش اغلب یک درمان دیرهنگام بونیون در زمان تلاش برای اجتناب از جراحی است.

7. جراحی هالوکس والگوس با روش‌های مختلف برای رفع مشکل

اگر درمان‌های غیرجراحی به بیمار کمکی نکرد و راه رفتن بسیار دردناک شد، پزشک جراحی را توصیه می‌کند. این روش را بونیونکتومی (bunionectomy) می‌نامند. جراح در این عمل بونیون بیمار را با روش‌های مختلفی ترمیم یا برمی‌دارد. سپس استخوان‌ها را مجددا تراز می‌کند تا انگشت شست پا به موقعیت اصلی خود برگردد. از این جراحی‌ها می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:

• جراحی سوراخ کلید یا روش حداقل تهاجمی شورون و آکین
• کلیکتومی یا آرتروسکوپی با حفظ مفصل متاتارسوفالانژیال
• جراحی استئوتومی
• جراحی فیوژن لاپیردوس یا آرترودز
• جراحی برای تنظیم تاندون‌ها و بافت‌های نرم

باید اشاره کنیم که نوع جراحی با توجه به شدت آسیب و انحراف، سن بیمار و سلامتی عمومی آن و تشخیص پزشک انجام می‌شود.

سخن پایانی در مورد انحراف شست پا و عوارض عدم درمان آن

بونیون یا انحراف شست پا به معنی خارج شدن مفصل و استخوان شست به سمت داخلی پا است. در این حالت استخوان انتهای شست به سمت بیرون خارج شده و به مرور زمان باعث ایجاد درد و ناراحتی در این ناحیه می‌شود.

به دلیل اینکه این عارضه به صورت آهسته و در طولانی مدت ایجاد می‌شود، برخی تصور می‌کنند که عوارضی ندارد. به همین خاطر به دنبال درمان و رفع این مشکل نیستند. از عوارض ناشی از عدم درمان انحراف شست پا می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:

• آرتروز
• بورسیت
• خارهای استخوانی
• انگشت چکشی

با اضافه شدن یکی از این موارد به انحراف شست پا، میزان درد، مشکلات و حتی روند درمان ممکن است متفاوت شود.

سوالات متداول در مورد انحراف شست پا