دیابت در کودکان چگونه است؟ معرفی علائم و روش های درمان

دیابت در کودکان بیماری مزمنی است که طی آن بدن توانایی تبدیل غذا به انرژی را ندارد و باعث افزایش سطح قند خون می‌شود. هورمونی به نام انسولین برای ذخیره یا تولید انرژی، قند را از خون می‌گیرد و به سلول‌ها انتقال می‌دهد. زمانی که بدن کودک نتواند انسولین کافی تولید کند، به بیماری دیابت مبتلا می‌شود. بیماری دیابت در کودکان انواع مختلفی دارد. در این مقاله از مجله سلامت و خانواده ژین طب درباره نشانه های دیابت در کودکان، انواع آن و راه‌های درمان خانگی و پزشکی دیابت کودکان توضیح خواهیم داد.

انواع دیابت در کودکان

• دیابت نوع 1 در کودکان
• دیابت نوع 2 در کودکان
• دیابت بی‌مزه در کودکان

علت بروز بیماری دیابت در کودکان

سه نوع دیابت برای کودکان وجود دارد که هرکدام به دلایل مختلفی رخ می‌دهند، اما دیابت نوع یک در کودکان شایع‌تر است.

علت بروز دیابت نوع یک در کودکان

اکثر کودکان مبتلا به این نوع دیابت، دچار یک بیماری خودایمنی هستند؛ یعنی سیستم ایمنی بدن آن‌ها اشتباهی به سلول‌های پانکراس (محل ساخت انسولین) حمله می‌کنند و این سلول‌ها را از بین می‌برند؛ بنابراین پانکراس قادر به ساخت انسولین نیست در نتیجه گلوکز (قند) نمی‌تواند وارد سلول‌ها شود و در خون باقی می‌ماند.

دلیل مبتلا شدن کودکان به دیابت نوع 1، معمولا ژنتیکی، ویروسی (بیماری خودایمنی) یا ارثی است و در هر سنی رخ می‌دهد، اما دوره‌ اوج آن در سنین 5 تا 6 سالگی و سپس دوباره در سنین 11 تا 13 سالگی اتفاق می‌افتد.

علت بروز دیابت نوع دو در کودکان

در ابتدا دیابت نوع 2 به “دیابت بزرگسالان” معروف بود، اما امروزه کودکان هم دچار این بیماری می‌شوند. در این نوع دیابت زمانی که سطح قند خون کاهش می‌یابد، لوزالمعده ترشح انسولین را کند می‌کند؛ بنابراین سلول‌ها در برابر انسولین مقاوم می‌شوند و اجازه ورود قند زیادی را نمی‌دهند. در نتیجه تجمع قند در جریان خون کودک اتفاق می‌افتد.

ژنتیک، سابقه خانوادگی، دیابت بارداری مادر، وزن کم هنگام تولد، تغذیه نامناسب، اضافه وزن و کم‌تحرکی از دلایل مبتلا شدن کودکان به دیابت نوع 2 است. برای ابتلا به دیابت نوع 2 لازم نیست اضافه وزن داشته یا چاق باشید. در واقع، حتی اگر لاغر به نظر برسید، ممکن است قند خونتان بالا باشد. حدود 10 تا 15 درصد از افراد مبتلا به دیابت نوع 2 وزن مناسبی دارند که به آن دیابت لاغر می‌گویند.

علت بروز دیابت بی‌مزه در کودکان

علت بیماری دیابت بی‌مزه، ناکافی بودن هورمون وازوپراسین در بدن کودک است. ساختاری در مغز به نام هیپوتالاموس، هورمون وازوپراسین را تولید می‌کند که وظیفه‌ کنترل میزان آب دفع شده توسط کلیه‌ها را دارد. بدون وازوپرسین کافی، آب زیادی از بدن توسط ادرار از دست می‌رود. در نتیجه کودک مبتلا به دیابت بی‌مزه برای حفظ سطح آب بدن خود، باید مقادیر زیادی مایعات بنوشد.

ژنتیک، نقص‌های مادرزادی، تومورهای هیپوتالاموس، شکستگی جمجمه، ضربه شدید به سر و وجود برخی عفونت‌ها از دلایل مبتلا شدن کودکان به دیابت بی‌مزه هستند.

عوارض بیماری دیابت در کودکان

همه‌ بیماری‌ها عارضه­هایی به همراه دارند؛ بنابراین دیابت در کودکان هم عوارضی خواهد داشت که در ادامه به شرح آن می­پردازیم. گاهی این عارضه‌ها باعث مشکلات روانی و اجتماعی در کودکان می‌شود. برای مثال ممکن است  تزریق انسولین در برنامه درمانی کودک قرار گیرد که این مورد در چند ماه اول، بار روانی زیادی را به کودک وارد می‌کند.

عوارض دیابت نوع 1 در کودکان

همان‌طور که گفتیم این دسته از بیماری، شایع‌ترین نوع دیابت در کودکان است و معمولا در هر سنی رخ می‌دهد. عارضه‌های دیابت شیرین نوع اول عبارتند از:

1. افزایش حساسیت به عفونت‌ها
2. کاهش وزن
3. احساس خواب‌آلودگی
4. دل درد
5. مشکلات کلیوی

دیابت به رگ‌های خونی کوچک در کلیه کودک که وظیفه پاکسازی مواد زائد خون را دارند، آسیب می‌رساند.

6. مشکلات بینایی

بیماری دیابت با آسیب رساندن به رگ‌های خونی شبکیه چشم کودک، باعث بروز مشکلات بینایی از جمله آب مروارید و رتینوپاتی می‌شود.

7. آسیب به سیستم عصبی (نوروپاتی)

قند اضافی در خون، به رگ‌های خونی کوچکی که وظیفه‌ تغذیه عصب‌های کودک را دارند، صدمه می‌زند در نتیجه به احساس گزگز، بی‌حسی، سوزش و درد در دست یا انگشتان پای کودکان منجر می‌شود. آسیب عصبی معمولاً به‌تدریج و در یک دوره زمانی طولانی اتفاق می‌افتد.

8. بیماری‌های قلبی و عروقی

بیماری دیابت نوع یک  خطرناک است؛ زیرا با تنگ کردن عروق خونی یا بالا بردن فشار خون، خطر سکته‌ قلبی را در کودکان افزایش می‌دهد.

9. پوکی استخوان

بیماری دیابت، تراکم مواد معدنی استخوان‌ها را کاهش می‌دهد. در نتیجه امکان دارد کودک مبتلا به دیابت، در بزرگسالی دچار پوکی استخوان شود.

عوارض دیابت نوع 2 در کودکان

کودکان مبتلا به دیابت نوع 2 در معرض خطر عوارض بالقوه جدی هستند که عمدتاً در مراحل بعدی زندگیشان نمایان می‌شود. اگر کنترل دیابت در کودکان به‌خوبی صورت نگیرد، این خطرات افزایش می‌یابند:

1. افزایش سطح کلسترول در خون
2. افزایش خطر سکته قلبی و مغزی
3. آسیب به چشم مانند نابینایی
4. بروز نوروپاتی
5. نارسایی کلیه

عوارض دیابت بی‌مزه در کودکان

همان‌طور که گفته شد دیابت بی‌مزه اختلالی غیر معمول است که باعث عدم تعادل مایعات در بدن کودک می‌شود. عارضه‌های این بیماری عبارتند از:

1. احساس خستگی
2. خشک شدن دایمی دهان کودک
3. کاهش وزن
4. پیش‌فعالی
5. عقب‌ماندگی ذهنی
6. عدم تعادل الکترولیت

دیابت بی‌مزه باعث عدم تعادل مواد معدنی در خون کودک می‌شود؛ یعنی در عملکرد سدیم و پتاسیم (الکترولیت‌ها) که وظیفه حفظ تعادل مایعات در بدن را دارند، اختلال ایجاد می‌کند. موارد زیر از عوارض عدم تعادل الکترولیت هستند:

1. حالت تهوع
2. استفراغ
3. کاهش اشتها
4. گرفتگی عضلات
5. احساس گیجی

راه‌های پیشگیری از دیابت در کودکان

دیابت یک بیماری مزمن است که براثر دلایل مختلفی در کودکان به وجود می‌آید. بسیاری از خانواده‌ها این سؤال را می‌پرسند که آیا می‌توان از بروز دیابت در کودکان پیشگیری کرد؟ در ادامه مقاله به این پرسش پاسخ خواهیم داد.

• آیا می‌توان از دیابت نوع 1 جلوگیری کرد؟

متأسفانه دیابت نوع 1 در کودکان قابل پیشگیری نیست و نمی‌توان تشخیص داد که چه کسی به آن مبتلا می‌شود و تنها با مصرف انسولین امکان کنترل این بیماری در کودکان وجود دارد.

• آیا دیابت نوع 2 قابل پیشگیری است؟

خوشبختانه با تغییر سبک زندگی، دیابت نوع دوم در کودکان قابل پیشگیری است. برخی روش‌ها عبارتند از:

1. داشتن رژیم غذایی سالم

برای جلوگیری از اضافه وزن و مبتلا شدن به دیابت، کودکتان را به خوردن غذاهای کم‌چرب و مغذی مانند غلات، میوه‌ها، سبزیجات، محصولات لبنی و پروتئین‌های بدون چربی تشویق کنید و این مواد را در برنامه غذایی روزانه آن‌ها قرار دهید.

2. مصرف فست‌فود، شیرینی‌جات، غذاهای پرچرب و نوشیدنی‌های مضر را در منزلتان محدود کنید. مصرف بیش‌ از اندازه غذاهای چرب و نوشیدنی‌های پر از قند مانند نوشانه، به افزایش وزن در کودکان می‌انجامد.
3. فعالیت بدنی

تشویق کودکان به ورزش، بازی و فعالیت‌های بدنی، همچنین محدود کردن زمان فعالیت‌های بی‌تحرک مانند تماشای تلویزیون یا بازی‌های رایانه‌ای خطر افزایش وزن و جلوگیری از شروع دیابت نوع 2 را کاهش می­دهد.

• آیا می‌توان از بروز دیابت بی‌مزه در کودکان جلوگیری کرد؟

دیابت بی‌مزه قابل پیشگیری نیست، اما این بیماری پس از تشخیص باید به‌سرعت درمان شود تا بتوانیم از بروز خطراتی چون کند ذهنی و مرگ در کودکان جلوگیری کنیم.

راه‌های تشخیص دیابت در کودکان

بیماری دیابت شیرین و بی‌مزه نشانه‌هایی دارد که به‌راحتی قابل تشخیص است.

آموزش تشخیص اولیه دیابت نوع یک و دو در منزل توسط والدین

دیابت شیرین در کودکان معمولا نشانه‌های یکسانی دارند. این نشانه‌ها عبارتند از:

1. افزایش تشنگی، کودک در طول روز به دفعات بالایی احساس تشنگی می‌کند
2. تکرر ادرار که منجر به شب ادراری هم می‌شود
3. افزایش اشتها
4. احساس خستگی
5. تاری دید
6. کاهش وزن ناگهانی
7. بوی دهان (دیابت نوع 1)
8. تیره شدن کشاله ران، گردن، آرنج (دیابت نوع 2)
9. عفونت مکرر (دیابت نوع 2)

تشخیص اولیه دیابت بی‌مزه در منزل توسط والدین

برخی علائم دیابت بی‌مزه عبارتند از:

1. شب ادراری
2. پرشدن سریع پوشک (نوزادان)
3. گریه و بی‌قراری (نوزادان)
4. تب
5. احساس خستگی
6. تشنگی شدید
7. کاهش اشتها
8. کاهش وزن ناخواسته
9. خشک شدن پوست

چه زمانی معاینه پزشکی انجام می‌شود؟

از آن‌جایی که دیابت یک بیماری خطرناک و پیش‌رونده است پس از مشاهده علائم گفته شده باید فرزند خود را نزد پزشک ببرید. دکتر متخصص با مشاهده سوابق خانوادگی و انجام برخی آزمایش‌ها، نوع دیابت کودک شما را تشخیص می‌دهد و درمان را شروع می‌کند.

آزمایش‌های پزشکی برای تشخیص انواع دیابت شیرین در کودکان

برای تشخیص دیابت نوع یک و دو در کودکان آزمایش‌های زیر انجام می‌شود:

1. آزمایش قند خون تصادفی

این آزمایش در هر ساعت از روز گرفته می­شود. به این ترتیب بدون توجه به زمان آخرین وعده غذایی، نمونه خون گرفته می‌شود. سطح قند خون تصادفی 200 میلی‌گرم در دسی‌لیتر یا بالاتر دیابت را نشان می‌دهد.

2. آزمایش قند خون ناشتا

برای انجام این آزمایش کودک شما باید ناشتا باشد. سطح قند خون ناشتا 126 میلی‌گرم در دسی‌لیتر یا بالاتر، نشان دهنده دیابت است.

3. تست تحمل گلوکز خوراکی (برای دیابت نوع دو)

برای انجام این تست فرزند شما باید یک شب ناشتا باشد، سپس یک مایع شیرین در آزمایشگاه به او می‌دهند تا بنوشد. تست سطح قند خون به طور دوره‌ای (سه مرتبه) با فاصله‌ دو ساعت صورت می‌گیرد. قند خون 200 میلی‌گرم در دسی‌لیتر (11.1 میلی‌مول در لیتر) یا بالاتر به طور کلی به این معنی است که کودک شما دیابت دارد.

آزمایش‌های پزشکی برای تشخیص دیابت بی‌مزه در کودکان

1. آزمایش ادرار

این آزمایش مشخص می‌کند که آیا ادرار کودک بیش از حد رقیق شده است یا خیر. علاوه بر این، با اندازه‌گیری سطح گلوکز در ادرار، نوع دیابت شیرین یا بی‌مزه مشخص می­شود.

2. آزمایش خون

آزمایش خون سطح الکترولیت‌ها و سایر مواد موجود در خون کودک را اندازه‌گیری می‌کند.

3. تست محرومیت از آب

برای انجام این تست نوشیدن مایعات برای کودک تا چند ساعت ممنوع است. این کار باعث کم‌آبی بدن او می‌شود، سپس پزشک میزان دفع ادرار، وزن و هرگونه تغییر در خون و ادرار را اندازه­­گیری می‌کند.

برای درمان دیابت در کودکان پزشک به چه تخصصی نیاز دارد؟

بسیاری از والدین با شنیدن دیابت و ابتلای کودک خود به حمله‌های عصبی و استرس شدید دچار می‌شوند، اما نگران نباشید خوشبختانه بیماری دیابت تا حد زیادی قابل کنترل است. برای تشخیص و شروع درمان یا کنترل دیابت باید کودک خود را تحت نظر پزشک متخصص اطفال قرار دهید. اگر پس از تشخیص، کودکتان دچار مشکلات روانی مانند افسردگی، گوشه‌گیری و غیره شد، می‌توانید از یک روانشناس کودک نیز کمک بخواهید.

آیا دیابت در کودکان قابل درمان است؟

بیماری دیابت در کودکان قابل کنترل است، اما در مواردی، به‌طور کامل درمان نمی‌شوند. در ادامه امکان درمان انواع دیابت را بررسی می­کنیم:

درمان دیابت نوع یک در کودکان

دیابت نوع یک در کودکان درمان ندارد، تنها با رعایت موارد زیر می‌توان از پیشرفت این بیماری جلوگیری کرد.

1. درمان خانگی

مصرف سبزیجات، میوه‌ها، پروتئین بدون چربی و غلات کامل از پیشرفت دیابت جلوگیری می‎کند.

2. درمان پزشکی

مصرف انسولین تنها راه کنترل دیابت نوع یک در کودکان است که پزشکان تجویز می‌کنند. انسولین به گلوکز اجازه می‌دهد تا برای انرژی وارد سلول‌ها شود. در نتیجه میزان قند موجود در جریان خون کاهش پیدا می‌کند.

انواع انسولین:

• انسولین سریع­الاثر که در عرض 15 دقیقه شروع به کار می‌کند، در 60 دقیقه به اوج اثر می‌رسد و حدود 4 ساعت ماندگاری دارد.
• انسولین کوتاه اثر یا “انسولین معمولی”، حدود 30 دقیقه پس از تزریق شروع به کار می‌کند، در 90 تا 120 دقیقه به اوج اثر می‌رسد و حدود 4 تا 6 ساعت ماندگار است.
• انسولین با اثر طولانی که حدود 14 تا 40 ساعت ماندگاری دارد.

درمان دیابت نوع دو در کودکان

خوشبختانه دیابت نوع دو در کودکان قابل پیشگیری و درمان است.

1. درمان خانگی

داشتن تغذیه سالم شامل رژیم غذایی سرشار از میوه‌ها، سبزیجات، آجیل، غلات کامل و روغن زیتون، غذاهای کم چرب و کالری و پرفیبر باعث کاهش دیابت در کودکان می‌شود.

2. درمان پزشکی

برای درمان دیابت نوع 2، سه دارو وجود دارد:

• داروی متفورمین

این قرص با کاهش میزان قندی که کبد کودک بین هر وعده غذایی وارد جریان خون می‌کند، باعث می‌شود سلول‌های بدن انسولین را به‌طور مؤثرتری استفاده نمایند.

• داروی لیراگلوتاید

لیراگلوتید به بدن کودک کمک می‌کند تا انسولین بیشتری را بعد از غذا از پانکراس ترشح نماید. مصرف این دارو به صورت تزریقی است.

• انسولین

اگر سطح قند خون کودک شما بسیار بالا باشد، ممکن است پزشک انسولین تجویز کند.

درمان دیابت بی‌مزه در کودکان

داروی دسموپرسین برای کنترل تعادل آب بدن، الکترولیت و پیشگیری از کم‌آبی به‌صورت اسپری استفاده می‌شود. داروهایی مانند هیدروکلروتیازید و داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی هم به درمان این بیماری کمک می‌کنند.

یادداشت پایانی

با مطالعه این مقاله دریافتید که دیابت در کودکان ممکن است پیامدهای خطرناکی به ‌همراه داشته باشد؛ بنابراین در صورت مشاهده هرکدام از نشانه‌های این بیماری در فرزندتان، در اولین فرصت به پزشک متخصص اطفال مراجعه کنید.