سنگ کیسه صفرا؛ علت و درمان قطعی آن را بدانید

سنگ کیسه صفرا مجموعه‌ رسوبات سخت شده‌ای از مواد صفراوی غلیظ هستند که در کیسه صفرا ایجاد می‌شوند. بیشتر آن‌ها هیچ مشکلی ایجاد نمی‌کنند، اما اگر وارد مجاری صفراوی شوند، مشکلاتی را به وجود می‌آورند. بیماری سنگ کیسه صفرا کللیتیازیس نامیده می‌شود.

سنگ‌های صفراوی در کیسه صفرا، اندام کوچک گلابی شکلی که بدن صفرا را در آن ذخیره می‌کند، تشکیل می‌شود. مایع صفرا حاوی کلسترول، بیلی روبین، نمک‌های صفراوی و لسیتین است. سنگ‌ کیسه صفرا معمولا از کلسترول یا بیلی روبین تشکیل می‌شود. این رسوبات در انتهای کیسه صفرا جمع می‌شوند تا زمانی که به سنگ تبدیل گردند.

سنگ کیسه صفرا می‌تواند به کوچکی یک دانه شن یا به بزرگی یک توپ پینگ پنگ باشد. آن‌ها به تدریج رشد می‌کنند، زیرا صفرا همچنان روی آن‌ها شسته می‌شود و مواد اضافی همواره روی آن‌ها تجمع می‌یابد. در واقع، این سنگ‌های کوچک‌ترند که بیشتر مشکل به وجود می‌آورند. چون سنگ‌های کوچک‌تر تمایل به حرکت دارند، در حالی که سنگ‌های بزرگ‌تر معمولا در جای خود باقی می‌مانند.

سنگ‌ کیسه صفرایی  که قابلیت حرکت دارد در جایی از مجاری گیر کرده و انسداد ایجاد می‌کنند. این مقاله از مجله سلامت ژین طب سنگ کیسه صفرا را از همه جهات بررسی می‌کند تا مسیر برخورد با آن برای بیماران روشن گردد.

وجود سنگ کیسه صفرا (کللیتیازیس) چه تاثیری بر بدن دارد؟

کیسه صفرا بخشی از سیستم صفراوی انسان است و به شبکه‌ای از اندام‌ها تعلق دارد که صفرا را بین یکدیگر عبور می‌دهند. این اندام‌ها توسط یک سری لوله به نام مجاری صفراوی با هم اتصال می‌یابند. صفرا از طریق مجاری صفراوی از کبد به کیسه صفرا و از کیسه صفرا به روده کوچک ریخته می‌شود. لوزالمعده همچنین از مجاری صفراوی برای رساندن شیره‌های گوارشی خود کمک می‌گیرد.

سنگ کیسه صفرا که به دهانه کیسه صفرا می‌رود می‌تواند توسط جریان صفرا از داخل یا خارج حرکت کند. اگر از کیسه صفرا خارج گردد و وارد مجاری صفراوی می‌شود می‌تواند جریان صفرا را از طریق مجاری مسدود سازد. این باعث می‌شود که صفرا به‌اندام‌های مجاور باز گردد و باعث ایجاد فشار و درد در اندام‌ها و مجاری صفراوی شود. همچنین بروز التهاب به خاطر نشتی آن به اندام‌های مجاور دور از ذهن نیست.

نفوذ صفرا به اندام‌های مجاور چه عوارضی به دنبال دارد؟

• بیماری کیسه صفرا: سنگ‌های صفراوی شایع‌ترین علت بیماری‌های کیسه صفرا هستند. هنگامی‌که آن‌ها گیر می‌کنند، باعث برگشت صفرا به کیسه خواهد شد و در نهایت منجر به التهاب خواهد شد. این وضعیت به مرور زمان به کیسه صفرا آسیب طولانی مدت وارد می‌کند، بافت‌ها را زخمی‌ و از عملکرد آن جلوگیری خواهد کرد. توقف جریان صفرا همچنین احتمال عفونت در کیسه صفرا را افزایش می‌دهد.
• بیماری کبد: انسداد در هر نقطه از سیستم صفراوی می‌تواند باعث برگشت صفرا به کبد شود. این وضعیت به التهاب در کبد می‌انجامد، و خطر عفونت و زخم طولانی مدت در طول زمان (سیروز) را افزایش می‌دهد. اگر عملکرد کبد به خوبی متوقف شود، کل سیستم صفراوی از بین می‌رود. می‌توان بدون کیسه صفرا زندگی کرد اما بدون کبد نه.
• پانکراتیت سنگ کیسه صفرا: سنگ کیسه صفرا که مجرای پانکراس را مسدود می‌کند باعث التهاب در آن می‌شود. مانند سایر اندام‌ها، التهاب موقت باعث درد و التهاب مزمن باعث آسیب طولانی مدت خواهد شد، و عملکرد اندام متوقف می‌گردد.
• کلانژیت: التهاب در مجاری صفراوی می‌تواند در کوتاه مدت منجر به عفونت و در درازمدت زخم شود. زخم در مجاری صفراوی باعث باریک‌شدن آن و سپس محدودیت در جریان صفرا می‌گردد. این می‌تواند باعث مشکلات طولانی مدت جریان صفرا حتی پس از رفع انسداد شود.
• زردی: صفرای پشتیبان به جریان خون نشت می‌کند و فرد را بیمار می‌کند. صفرا حامل سمومی ‌است که کبد از بدن فیلتر کرده است. محتوای بیلی روبین دارای رنگ زرد است که در سفیدی چشم قابل مشاهده خواهد بود.
• سوء جذب: اگر صفرا نتواند همان‌طور که در نظر گرفته شـده به روده کوچک برود، در تجزیه و جذب مواد مغذی از غذا با مشکل مواجه خواهید شد. صفرا به ویژه برای تجزیه چربی‌ها و جذب ویتامین‌های محلول در چربی در روده کوچک بسیار مهم است.

علت اصلی سنگ کیسه صفرا چیست؟

75 درصد از سنگ‌های صفراوی که پزشکان کشف می‌کنند از کلسترول اضافی تشکیل می‌شود. بنابراین، باید گفت که داشـتن کلسترول اضافی در خون، علت اصلی سنگ‌های صفراوی به شمار می‌آید. دلایل مختلفی موجب ایجاد کلسترول اضافی خواهد شد. برخی از شایع‌ترین دلایل شامل اختلالات متابولیک مانند چاقی و دیابت است.

کلسترول خون بالا منجر به محتوای کلسترول بالاتر در صفرا می‌شود. کبد کلسترول را از خون فیلتر و قبل از فرستادن صفرا به کیسه صفرا، آن را به عنوان یک ماده زائد در صفرا رسوب می‌دهد. مواد شیمیایی موجود در صفرا (لستین و نمک‌های صفراوی) باید کلسترول را حل کنند. اما اگر مقدار زیادی از آن وجود داشته باشد، این مواد شیمیایی توانایی انجام این کار را ندارند.

چه عوامل دیگری باعث ایجاد سنگ صفرا می‌شوند؟

• بیلی روبین اضافی: حدود 25 درصد از سنگ‌های صفراوی به جای کلسترول از بیلی روبین اضافی تشکیل شده‌اند. بیلی روبین یک محصول جانبی است که وقتی کبد گلبول‌های قرمز را تجزیه می‌کند تولید می‌شود. برخی از اختلالات پزشکی می‌توانند باعث شوند کبد در حین انجام کار خود بیلی روبین اضافی تولید کند. برخی از این موارد عبارتند از عفونت، اختلالات خونی و بیماری کبد.
• رکود کیسه صفرا: روده کوچک به کیسه صفرا سیگنال می‌دهد که وقتی چربی برای هضم دارد صفرا را بفرستد. هنگامی‌که کیسه صفرا سالم است، منقبض می‌شود تا در صورت لزوم، صفرا را به طور موثر خارج کند. اما اگر کیسه صفرا به‌اندازه کافی منقبض نشود، مقداری صفرا باقی می‌ماند. این صفرا به تدریج به نوعی لجن در انتهای کیسه صفرا متمرکز و سپس متبلور می‌گردد.

چه کسانی سنگ کیسه صفرا می‌گیرند؟

ابتلای هر کسی به سنگ کیسه صفرا دور از ذهن نیست، از جمله کودکان، اما بعد از 40 سالگی  ابتلا به آن شایع‌تر است. به ‌این دلیل که سنگ‌های صفراوی به تدریج رشد می‌کنند. تقریبا 10 تا 20 سال طول می‌کشد تا سنگ‌های صفراوی به‌اندازه‌ای بزرگ شوند که موجب انسداد گردند. سنگ کیسه صفرا در زنان شایع‌تر از مردان است که این وضعیت به اثرات هورمون‌های زنانه برمی‌گردد.

بومیان آمریکایی یا مکزیکی تبار به دلیل شاخصه ژنتیکی سطوح بالاتر کلسترول احتمال ابتلای بیشتری دارند. همچنین افرادی که سندرم متابولیک دارند در معرض خطر بیشتری هستند. سندروم متابولیک مجموعه‌ای از عوامل خطرساز، از جمله اضافه وزن،‌ تری گلیسیرید خون بالا و مقاومت به انسولین هستند.

چرا زنان بیشتر در معرض خطر ابتلا به سنگ کیسه صفرا هستند؟

وجود استروژن کلسترول را افزایش می‌دهد و پروژسترون انقباضات کیسه صفرا را کند می‌کند. هر دو هورمون به ویژه در دوره‌های خاصی از زندگی باروری، مانند قاعدگی و بارداری، به میزان بالا در بدن زنان ترشح می‌شوند. هنگامی‌که سطح هورمون‌ها در یائسگی شروع به کاهش می‌کند، بسیاری از افراد از هورمون درمانی (HT) برای جایگزینی آن‌ها استفاده می‌کنند که دوباره آن‌ها را افزایش می‌دهد.

چربی بیش از حد بدن به کلسترول اضافی در خون تبدیل می‌گردد. چاقی افزایش استروژن را به دنبال دارد. از طرفی کاهش وزن سریع، اثری مشابه با افزایش وزن دارد. وقتی مقدار زیادی چربی بدن را به یکباره از دست می‌دهید، کلسترول غیرمعمول زیادی برای پردازش به کبد می‌فرستد که این چربی‌ها به صفرا می‌رسد و در دراز مدت به سنگ کیسه صفرا تبدیل می‌شود.

اولین علائم سنگ کیسه صفرا چیست؟

سنگ‌های صفراوی اغلب علائمی به همراه ندارند مگر اینکه موجب انسداد مجاری شوند. وقتی این اتفاق می‌افتد، معمول‌ترین علامت نوعی درد شکمی ‌است که در ربع فوقانی راست شکم به نام کولیک صفراوی خود را نشان می‌دهد. معمولا بعد از یک وعده غذایی بزرگ یا غنی، کیسه صفرا برای ترشح منقبض می‌گردد تا صفرا را برای هضم به روده کوچک بفرستد.

درد سنگ کیسه صفرا چگونه است؟

درد کیسه صفرا اغلب در سمت راست بالای شکم، زیر قفسه سینه، جایی که کیسه صفرا قرار دارد، رخ می‌دهد. اما گاهی اوقات احساس درد شکمی مبهم دارید. درد همچنین امکان دارد در جای دیگری منتشر شود، اغلب به بازوی راست یا تیغه شانه. این علائم به صورت درد شروع و سپس در یک ساعت اول به‌طور پیوسته شدت آن افزایش می‌یابد و سپس دوباره فروکش می‌کند.

با وجود نام، قولنج صفراوی، درد قولنجی نیست. درد ناشی از سنگ کیسه صفرا تیز و به صورت موجی ظاهر می‌شود. قوس آرام و ثابتی دارد و معمولا کسل‌کننده اما شدید است. همچنین امکان دارد قسمت بالای شکم، سمت راست هنگام لمس حساس باشد. قولنج صفراوی اغلب با حالت تهوع و استفراغ همراه است و به آن حمله کیسه صفرا نیز می‌گویند.

آیا سنگ کیسه صفرا علائم دیگری ایجاد می‌کند؟

وقتی سنگ کیسه صفرا باعث انسداد مداوم یا عفونت شود، فرد علائم التهاب حاد خواهد داشت که عبارتند از:

• درد مداوم
• تب و لرز
• شتاب ضربان قلب

همچنین ممکن است فرد علائم تجمع صفرا در جریان خون داشته باشد که عبارتند از:

• زردی
• چشم‌های گود رفته
• ادرار تیره رنگ

آیا سنگ کیسه صفرا خطرناک است و نیاز به جراحی دارد؟

اکثر افراد مبتلا به سنگ کیسه صفرا هرگز نیازی به درمان پیدا نمی‌کنند. اما اگر سنگ کیسه صفرا مشکل ایجاد کند، پزشک امکان دارد تصمیمی برای حذف آن اعمال ‌کند. معمولا، آن‌ها می‌خواهند تمام سنگ‌های صفراوی را از بین ببرند، حتی اگر تنها یکی از آن‌ها در حال حاضر مشکل ساز باشد. اگر انسداد یک بار اتفاق بیفتد، احتمال رخ دادن دوباره آن دور از ذهن نیست، پس ریسک ارزش انتظار ندارد.

از آنجایی که هیچ راهی برای دسترسی به سنگ‌های داخل کیسه صفرا بدون برداشتن آن وجود ندارد. درمان استاندارد برای سنگ‌های صفراوی مشکل‌ساز، برداشتن کامل کیسه صفرا است. این یک جراحی جزئی است و افراد می‌توانند بدون کیسه صفرا به خوبی زندگی کنند.

آیا دفع سنگ صفرا بدون جراحی امکان‌پذیر است؟

سنگ‌ صفراها که در مجاری صفراوی گیر نکرده‌اند می‌توانند با موفقیت از آن‌ها عبور کرده و وارد روده‌ها می‌شوند. سپس از طریق مدفوع دفع می‌گردند. اگر سنگ کیسه صفرا تمام راه را رد نکنند، با گذشت زمان بزرگتر خواهند شد و احتمال ایجاد مشکلات بزرگتر خواهد شد.

برخی از داروها مانند اورسودیول و قرص تروپین حکیم در دسترس هستند که به از بین بردن سنگ‌های صفراوی کوچکتر کمک می‌کنند. ماه‌ها طول می‌کشد تا کپسول دفع سنگ کیسه صفرا تاثیر گذارند، بنابراین عملی‌ترین گزینه برای افرادی که علائم را تجربه می‌کنند نیستند. قرص سنگ شکن کیسه صفرا معمولا به عنوان یک جایگزین برای افرادی که در وضعیت سلامتی ایمن برای جراحی نیستند، تجویز خواهند شد.

درمان سنگ کیسه صفرا

چند راه مختلف از جمله عمل سنگ کیسه صفرا با لیزر برای از بین بردن سنگ کیسه صفرا وجود دارد. درمان سنگ صفرا در طب سنتی نیز هنوز نیاز به بررسی دارد. اما بهترین و کارآمدترین عمل برای درمان سنگ کیسه صفرا در نظر متخصصین و پزشکان، گزینه‌هایی هستند که در ادامه مورد برسی قرار می‌دهیم.

• آندوسکوپی: برخی از سنگ‌های صفرا که در مجاری صفراوی گیر کرده‌اند توسط آندوسکوپی (ERCP) برداشته خواهند شد. این روش به هیچ برشی نیاز ندارد. سنگ‌های صفراوی از طریق لوله بلندی که از گلوی عبور کرده خارج می‌شوند. گاهی برای حذف سنگ‌های کیسه صفرا باید کیسه صفرا (کوله سیستکتومی) را برداشت. این کار را معمولا می‌توان با لاپاراسکوپی، یک روش جراحی کم تهاجمی ‌انجام داد.
• لاپاراسکوپی: برای برداشتن کیسه صفرا (کوله سیستکتومی)، ‌لاپاروسکوپی از برش‌های کوچک یا سوراخ در شکم استفاده می‌کند تا با کمک یک دوربین کوچک به نام لاپاراسکوپ عمل را انجام دهد. جراح لاپاراسکوپ را از طریق یک سوراخ وارد کرده و کیسه صفرا را از طریق دیگری خارج می‌سازد. برش‌های کوچک‌تر درد بعد از عمل کمتر و زمان بهبودی سریع‌تری نسبت به جراحی‌های باز دارند.
• جراحی باز: برخی از افراد شرایط پیچیده‌تری تجربه می‌کنند که برای مدیریت آن‌ها نیاز به جراحی باز است. اگر جراحی باز داشته باشید، پس از آن مدت طولانی‌تری در بیمارستان بستری خواهید بود و برای برش بزرگتر، دوره نقاهت طولانی‌تری در خانه خواهید داشت. برخی از کوله سیستکتومی‌های لاپاروسکوپی ممکن است نیاز به تبدیل به جراحی باز داشته باشند، اگر جراح در طول عمل با عوارضی مواجه شود.

چه زمانی باید برای مراقبت از سنگ کیسه صفرا اقدام کنم؟

اگر چیزی مانند قولنج صفراوی را تجربه کردید، فورا به دنبال مراقبت پزشکی باشید. درد صفراوی کسل‌کننده و مداوم است. حدود 20 دقیقه شدت می‌یابد و یک تا چند ساعت ادامه دارد. معمولا در سمت راست بالای شکم قرار دارد، اما گاهی اوقات به جای دیگری نیز سرایت می‌کند. اغلب با حالت تهوع و استفراغ همراه است، اما استفراغ آن را تسکین نمی‌دهد.

نکاتی کلی درباره سنگ کیسه صفرا

سنگ کیسه صفرا شایع و اکثر مردم هرگز از مبتلا به نارحتی شدید ناشی از آن نمی‌شوند. اگر آن‌ها در کیسه صفرا قرار بگیرند، احتمالا هرگز حس نخواهند شد. اما هنگامی‌که آن‌ها شروع به حرکت ‌کنند، خطرناک می‌شوند.

سنگ کیسه صفرا در بیشتر موارد از کلسترول و بیلی روبین تشکیل می‌شود. مصرف غذاهای کم چرب می‌تواند یکی از راه‌های مهم جلوگیری از ابتلا به سنگ کیسه صفرا باشد. این سنگریزه‌ها وقتی وارد فضاهای تنگ سیستم صفراوی ظریف می‌شوند می‌توانند آسیب زیادی به مجاری وارد کنند و فرد دردی تیز که 20 دقیقه شدت می‌یابد و چند ساعت ادامه دارد را تجربه می‌کند. معمولا درد در قسمت بالای شکم و در جناح راست آن بروز می‌یابد.

حمله کیسه صفرا می‌تواند شدید و‌ ترسناک باشد، به خصوص اگر از داشتن سنگ صفرا بی اطلاع باشید. همچنین زمانی که به این نکته پی می‌برید که باید با جراحی درمان شوید، قدری نگرانیتان بیشتر خواهد شد. جای نگرانی نیست، جراحی کیسه صفرا با لاپاراسکوپی یک روش معمول و نتیجه عالی است.

پرسش‌های اصلی که دغدغه مردم هستند