ساییدگی زانو همان آرتروز است؟ علت‌ها و راه‌های درمان آن
ساییدگی زانو و آسیب به غضروف در این ناحیه یک نوع بیماری نسبتا شایع است. به این بیماری آرتروز می‌گویند که می‌تواند تمامی مفاصل بدن از جمله زانوها، لگن، مچ پا و… را تحت تاثیر قرار دهد.
در حالی که سن یک عامل خطر برای ابتلا به ساییدگی زانو و آرتروز آن است؛ اما باید گفت که جوانان نیز امان دارد که به این بیماری مبتلا شوند. این عارضع در برای برخی افراد، علت ارثی و وراثتی دارد. همچنین برای برخی دیگر، ساییدگی زانو می‌تواند ناشی از آسیب یا عفونت یا حتی از اضافه وزن باشد.
توجه داشته باشید که غضروف‌ها بافت‌های سخت و انعطاف‌پذیری هستند که در سراسر بدن یافت می‌شوند. این این غضروف‌ها سطح مفاصل را می‌پوشانند و به عنوان ضربه‌گیر عمل می‌کنند و به استخوان ها اجازه می‌دهند تا به راحتی روی یکدیگر بلغزند.
غضروف‌ها امکان دارد که در نتیجه یک آسیب ناگهانی مانند آسیب ورزشی یا ساییدگی تدریجی (استئوآرتریت) آسیب ببیند.
صدمات جزئی به غضروف در عرض چند هفته به خودی خود بهبود می‌یابد، اما آسیب شدید می‌تواند منجر به نیاز جراحی شود.
در این مقاله از مجله پزشکی ژین طب سعی داریم به سوالات شما در مورد ساییدگی زانو و علت‌ها، علائم و روش‌های درمان آن پاسخ دهیم. با ما همراه باشید.
علت‌های ایجاد ساییدگی زانو یا آرتروز چیست؟
شایع‌ترین علت آرتروز زانو افزایش سن است. تقریبا همه افراد در نهایت به درجاتی از آرتروز مبتلا می‌شوند. با این حال، چندین عامل خطر ابتلا به ساییدگی زانو یا سایر بیماری‌های مفصلی را در سنین پایین‌تر افزایش می‌دهد.
- سن
با افزایش سن، توانایی غضروف‌ها برای التیام یافتن کاهش می‌یابد.
- وزن
اضافه وزن باعث افزایش فشار روی تمام مفاصل به ویژه زانوها می‌شود. هر یک کیلو وزنی که اضافه روی مفاصل وارد می‌شود حدود 3 تا 4 برابر فشار را روی زانوها ایجاد می‌کند.
- وراثت
این حالت شامل جهش‌های ژنتیکی می‌شود که امکان دارد فرد را بیشتر در معرض ابتلا به آرتروز زانو قرار دهد. همچنین در بعضی شرایط ناهنجاری‌های ارثی که در فرم استخوان‌ها وجود دارد (بدشکلی استخوان‌ها یا نرمی استخوان) می‌تواند باعث آسیب و بیماری در مفاصل شود.
- جنسیت
احتمال ابتلا به ساییدگی زانو و دیگر آرتروزها در زنان بیشتر از مردان است.
- آسیب‌های استرسی مکرر
این آسیب‌ها به طور معمول نتیجه نوع شغلی است که یک فرد دارد. شغل این افراد نیاز به فعالیت بدنی زیادی دارد و همچنین فشار زیادی نیز روی مفاصل ایجاد می‌کند. از این فعالیت‌ها مخرب می‌توانیم زانو زدن، چمباتمه زدن، بلند کردن وزنه‌های سنگین (25 کیلوگرم یا بیشتر) و بالا و پایین رفتن زیاد از پله‌ها را نام ببریم.
این افراد به دلیل نوع فعالیت خود فشار مداومی را روی مفصل خود ایجاد می‌کنند، به همین دلیل بیشتر در معرض ابتلا به آرتروز یا ساییدگی زانو هستند.
- برخی از ورزش‌ها و ورزشکاران
ورزشکارانی که در رشته‌های فوتبال، تنیس یا دومیدانی فعالیت می‌کنند، نسبت به سایرین در معرض خطر ابتلا به آرتروز زانو می‌باشند. برای جلوگیری از بروز این بیماری ورزشکاران باید پیوسته تمرینات کششی و تقویتی عضلات و مفاصل خود را انجام دهند. همچنین بررسی مفاصل به ویژه بعد از آسیب‌دیدگی ضروری است، زیرا یک آسیب‌دیدگی کوچک در صورت بی توجهی می‌تواند به یک آسیب مزمن و شدید تبدیل شود.
- بعضی بیماری‌ها
بعضی از بیماری‌ها به طور مستقیم و غیرمستقیم باعث ایجاد آرتروز می‌شوند. از این بیماری‌ها می‌توانیم انواع زیر را نام ببریم:
- آرتریت روماتوئید
- اختلالات متابولیک
- اضافه‌بار آهن
- ترشح بیش از حد هورمون‌های رشد
- لوپوس
- نقرس و…
علائم ساییدگی زانو
علائم ساییدگی زانو عبارت‌اند از:
- درد مفاصل
این درد حتی در زمان استراحت نیز ممکن است که ادامه داشته باشد و در زمانی که به مفصل فشار وارد می‌شود بدتر خواهد شد.
- تورم
در بیشتر مواقع مقداری تورم در ناحیه آسیب‌دیده برای چند ساعت تا چند روز به وجود می‌آید. در بعضی مواقع این تورم دائمی بوده و به مرور زمان با پیشرفت درد و بیماری افزایش می‌یابد.
- سفتی، سختی
احساس سفتی در مفصل هنگام استفاده از آن نیز در بین بیماران مبتلا به بیماری‌های خود التهابی مفصلی زیاد دیده می‌شود. این سفتی به دلیل تورم و آسیب به مفصل ایجاد خواهد شد.
- احساس کلیک یا ساییدن
در بعضی مواقع افراد موقع حرکت مفصل زانو یکسری صداها و ساییدگی احساس می‌کنند که ناشی از ساییدگی استخوان‌ها روی هم است.
- قفل شدن و گیرکردن مفصل
تشخیص ساییدگی زانو
برای تشخیص ساییدگی زانو پزشک مراحل زیر را انجام می‌دهد:
- بررسی سوابق پزشک بیمار
- معاینه فیزیکی بیمار
- بررسی نحوه راه رفتن و دامنه حرکتی زانو
- انجام آزمایش خون برای بررسی کردن سایر بیماری‌های مفصلی یا رد کردن آن
- انجام تصویربرداری با اشعه ایکس، MRI یا CT اسکن
بعد از بررسی این آزمایش‌ها اگر به جواب قاطعی برای علت ایجاد ساییدگی زانو پیدا نشد، پزشک انجام آرتروسکوپی یا آسپیراسیون مفصل (آرتروسنتز) را می‌دهد.
در روش آسپیراسیون مقداری از مایع مفصلی موجود در مفصل زانو را خارج می‌کنند و به بررسی آن می‌پردازند.
از این روش می‌توان به نتایج زیر رسید:
- وجود خون در مایع مفصلی
- پیدا کردن باکتری که باعث عفونت و تورم شده باشد
- تشخیص بلورهای نقرس یا نقرس کاذب
چه زمانی به پزشکی مراجعه شود؟
اگر در ناحیه مفصل دچار آسیب شده‌اید، بهتر است که برای بررسی آسیب و جلوگیری از یکسری مشکلات در آینده به پزشک مراجعه کنید. همچنین سعی کنید در خانه یکسری اقدامات خود مراقبتی را نیز انجام دهید.
اما به طور اگر چنین علائمی دارید به پزشک مراجعه کنید:
- نمی‌توانید مفصل را به درستی حرکت دهید
- درد با مسکن‌های معمولی کم نمی‌شود
- عدم تحمل هیچ گونه فشاری روی زانو آسیب‌دیده یا درد شدید در هنگام استفاده از آن
- زانو دچار تغییر شکل شده یا کج به نظر می‌رسد. همچنین یکسری توده‌ها یا برجستگی‌های غیرمعمول (به غیر از تورم) روی محل آسیب ایجادشده است
- بی حسی، تغییر رنگ یا سردی در زانو
- علائم طی چند روز استراحت یا انجام یکسری خوددرمانی‌ها بهبود پیدا نکرده باشد
درمان ساییدگی زانو
اقدامات خود مراقبتی معمولا به عنوان اولین درمان برای آسیب‌های جزئی مفصل توصیه می‌شوند.
برای چند روز اول:
- محافظت: با استفاده از یک تکیه‌گاه مانند زانوبند از ناحیه آسیب‌دیده در برابر آسیب بیشتر محافظت کنید
- استراحت: در طول 2 یا 3 روز اول تا حد امکان به مفصل آسیب‌دیده استراحت دهید (اگر زانو یا مچ پا آسیب‌دیده از عصا استفاده کنید)، سپس سعی کنید به تدریج در طی چند روز و هفته آینده به فعالیت سبک بازگردید
- یخ: یک کیسه یخ یا یک کیسه سبزیجات منجمد پیچیده شده در حوله را به مدت 15 تا 20 دقیقه در 2 یا 3 روز اول هر 2 تا 3 ساعت روی محل آسیب‌دیده قرار دهید
- فشرده‌سازی: ناحیه آسیب‌دیده را با زانوبندهای پارچه‌ای یا بانداژ به خوبی ببندید تا هر گونه تورم و حرکتی که می‌تواند به آن آسیب بیشتری وارد کند محدود شود
- ارتفاع: هر زمان که می‌توانید ناحیه آسیب‌دیده را بلند کرده و روی بالشت نگه‌دارید تا به کاهش تورم کمک کنید
- در صورتی که درد داشتید از مسکن‌هایی مانند پاراستامول یا داروهای ضد التهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن استفاده کنید.
اگر علائم شدید شد یا پس از چند روز بهبود پیدا نکرد، به پزشک متخصص مراجعه کنید؛ زیرا ممکن است آسیب ایجادشده به درمان حرفه‌ای مانند فیزیوتراپی یا حتی جراحی نیاز داشته باشد.
تعدادی از تکنیک‌های جراحی که می‌توان برای درمان آرتروز زانو یا همان ساییدگی زانو از آن‌ها استفاده کرد:
- تشویق رشد غضروف جدید با ایجاد سوراخ‌های کوچک در استخوان‌های مجاور
- جایگزینی غضروف آسیب‌دیده با غضروف سالم گرفته‌شده از قسمت دیگری از مفاصل بدن
- جایگزینی کل مفصل با یک مفصل مصنوعی (قرار دادن پروتز)، مانند تعویض مفصل زانو یا تعویض مفصل ران که معمولا برای آسیب‌های شدید ضروری است
در ادامه در مورد بعضی از این روش‌ها و تعدادی از روش‌های دیگر توضیحاتی می‌دهیم.
- فیزیوتراپی
اگر در حرکت دادن مفصل آسیب‌دیده مشکل داشته باشید، فیزیوتراپی می‌تواند برای کاهش درد و برگشت دامنه‌ی حرکتی مفصل مفید باشد.
همچنین فیزیوتراپیست می‌تواند تمریناتی را به شما آموزش دهد تا به تقویت عضلات اطراف یا حمایت از مفصل شما کمک کند. این تمرین‌ها به کاهش درد و فشار روی مفصل کمک می‌کند. یکی دیگر از فواید فیزیوتراپی کمک به روند بهبودی بعد از جراحی روی مفصل است.
- عمل جراحي
اگر آسیب شدید غضروف با خود مراقبتی، فیزیوتراپی و روش‌های دیگر بهبود پیدا نکرد و بیمار درد زیادی را متحمل می‌شد، جراحی می‌تواند در این مرحله ضروری باشد.
روش‌های جراحی متفاوتی برای درمان زانودرد و ساییدگی مفصل وجود دارد. هر کدام از این روش‌ها به نوع آسیب، علت آن، عوارض ایجادشده، سن بیمار، سلامت عمومی آن و یکسری عوامل دیگر بستگی دارد.
- آرتروسکوپی
جراحی معمولا با استفاده از آرتروسکوپی انجام می‌شود. آرتروپلاستی یک نوع جراحی است که در آن از یک لوله کوچک و باریک که به آن یک دوربین متصل شده استفاده می‌کنند. این ابزار از طریق برش‌های کوچکی که اطراف زانو ایجادشده‌اند وارد ناحیه مفصلی می‌شود.
پزشک به خوبی فضای مفصلی را مشاهده می‌کند و در صورت آسیب به مفصلی، ساییدگی زانو و… در صورت امکان به ترمیم آن‌ها می‌پردازد.
برای انجام این روش جراحی بیمار معمولا تحت بیهوشی عمومی قرار می‌گیرد.
- شستشو و پاک‌سازی (lavage and debridement)
در این روش برای درمان ساییدگی زانو یا آرتروز ابتدا مفصل را تمیز می‌کنند، سپس بافت‌های شل شده و آسیب‌دیده را جدا کرده و از مفصل بیرون می‌آورند. در بعضی مواقع می‌توان هم زمان با تمیز و پاک‌سازی کردن، آسیب را نیز ترمیم کرد.
- تحریک مغز استخوان (میکرو شکستگی)
در این روش سوراخ‌های ریزی در استخوان زیر غضروف آسیب‌دیده ایجاد می‌کنند که باعث آزاد شدن مغز استخوان در آن ناحیه می‌شود. سپس سلول‌های مغز استخوان شروع به تحریک و تولید غضروف جدید می‌شوند.
- موزاییک پلاستی (mosaicplasty)
برای انجام این روش شاخه‌های کوچک غضروف سالم از نواحی دیگر غضروف آسیب‌دیده، مانند کناره زانو، برداشته‌شده و برای جایگزینی با قسمت‌های آسیب‌دیده استفاده می‌شوند.
- استئوتومی (osteotomy)
به دلیل فشار روی ناحیه آسیب‌دیده و درد، تراز مفاصل پا کمی تغییر می‌کند. در این حالت زانو به شکل ضربدری یا پرانتزی دیده می‌شود. جراحی استئوتومی شامل اضافه کردن یا برداشتن قسمتی از طول (بلند و کوتاه کردن استخوان) یا اصلاح استخوان است که برای درست کردن حالت زانو یا بهبود عملکرد آن (چرخش و باز و بسته شدن زانو) استفاده می‌شود.
- تعویض مفصل
تعویض کل مفصل با یک مفصل مصنوعی (پروتزی از جنس فلزی، پلاستیک یا آلیاژهای دیگر) روشی است که برای مواقعی که آسیب واردشده بسیار شدید باشد و بیمار نتواند درد آن را تحمل کنید و همچنین قدرت تحرک از فرد گرفته‌شده باشد، استفاده می‌شود.
این نوع جراحی کمی سخت و حساس است و معمولا تا چندین هفته بعد از آن بیمار باید استراحت کافی داشته باشد.
روش‌های جراحی درمان ساییدگی زانو که کمتر رایج هستند
تعدادی از تکنیک‌های جراحی جایگزین نیز وجود دارد که گاهی اوقات برای درمان ساییدگی زانو از آن‌ها استفاده می‌شود. این روش‌ها شامل:
- پیوند استئوکندرال آلوگرافت (allograft osteochondral transplantation)
AOT شبیه به روش جراحی موزاییک پلاستی است، اما در آن غضروف جایگزین از یک اهداکننده که به تازگی فوت‌شده برای ترمیم نواحی آسیب‌دیده بزرگ‌تر استفاده می‌کنند.
- کاشت سلول‌های غضروفی اتولوگ (autologous chondrocyte implantation)
ACI روشی است که در آن جراح ابتدا نمونه کوچکی از سلول‌های غضروفی را از مفصل می‌گیرد. سپس از آن‌ها را برای رشد بیشتر در آزمایشگاه قرار می‌دهد. بعد از تکثیر سلول‌های غضروفی به اندازه کافی، آن‌ها را جایگزین غضروف‌های آسیب‌دیده می‌کند.
- داربست‌های مصنوعی (artificial scaffolds)
برای انجام این روش جراحی یک چسب یا ژل مخصوص را برای ترمیم غضروف آسیب‌دیده استفاده می‌کنند. در بعضی شرایط و بنا بر تشخیص پزشک گاهی این روش را در کنار روش تحریک مغز استخوان با هم انجام می‌دهند.
عوارض و خطرات ساییدگی زانو
ساییدگی زانو در ابتدا تنها درد و ناراحتی برای فرد ایجاد می‌کند؛ اما با پیشرفت بیماری و توجه نکردن به آن این درد می‌توان طاقت‌فرسا و آزاد دهنده باشد. همچنین یا افزایش ساییدگی یکسری علائم مانند تورم، حساسیت، تغییر شکل زانو و سایر علائم رخ می‌دهد که می‌تواند مانع حرکت زانو و فعالیت بیمار شود.
از خطرات و عوارض ساییدگی زانو می‌توانیم به موارد زیر اشاره‌کنیم:
- درد زیاد که مانع حرکت و استفاده از زانو می‌شود
- تورم و التهاب در مفاصل که فضای داخلی مفصل را پر می‌کند و مانع حرکت (باز و بسته شدن) زانو می‌شود
- شکستن و خورد شدن قسمت‌های از استخوان به دلیل اصطکاک بین استخوان‌ها و ایجاد خار استخوانی در مفصل
- تغییر شکل زانو و…
آنچه باید درباره ساییدگی زانو بدانید
استئوآرتریت که معمولا به عنوان ساییدگی زانو شناخته می‌شود، وضعیتی است که در آن بالشتک‌های طبیعی بین مفاصل، یعنی غضروف‌ها از بین می‌روند. وقتی این اتفاق می‌افتد، استخوان‌ها به هم نزدیک‌تر شده و با راه رفتن و سایر فعالیت‌ها روی یکدیگر ساییده می‌شوند
ساییدگی زانو منجر به درد، تورم، سفتی، کاهش توانایی حرکت و گاهی اوقات تشکیل خارهای استخوانی می‌شود. این علائم می‌توانند روی زندگی بیمار تاثیر بگذارند و در مواردی که آسیب شدید باشد می‌تواند توانایی حرکت را از بیمار بگیرد.
برای درمان ساییدگی زانو یا همان آرتروز روش‌های مختلفی وجود دارد که هر کدام از آن‌ها برای حالت‌های خاصی از این بیماری مناسب هستند.
پرسش‌هایی که درباره ساییدگی زانو پیش می‌آید
آیا همه افراد با بالا رفتن سن آرتروز می گیرند؟
خیر. از حدود سی سالگی خطر آرتروز وجود داردو باید کنترل شود.
آرتروز درمان قطعی دارد؟
خیر. درمان قطعی همان پیش گیری است.
پرهیزهای غذایی آرتروز کدامند؟
بهتر است در مصرف نمک ، شکرسفید و چربی و گوشت قرمز دقت به خرخ دهید.
