ازدواج در سنین پایین و پدیده‌ای به نام کودک همسری
ازدواج در سنین پایین که برگرفته از سنت‌های کهنه مردسالارانه است و با جهل، فقر و نابرابری اقتصادی-اجتماعی تداوم یافته، همچنان در بیشتر مناطق جهان گسترده شده است. ازدواج در سنین پایین نه تنها نقض فاحش حقوق بشر دختران است، بلکه دستیابی به چندین هدف توسعه پایدار را رد می‌کند.
با این حال، پایان دادن به این رویه ظالمانه برای دستیابی به طیفی از اهداف توسعه پایدار، از جمله؛ تامین برابری جنسیتی و بهبود سلامت برای همه ضروری است.
ازدواج در سنین پایین در سراسر آفریقا، آسیا و خاورمیانه گسترده شده است. در نیجر، 76درصد از دختران قبل از تولد هجده سالگی ازدواج می‌کنند که بالاترین میزان در جهان به شمار می‌‌آید.
جمهوری آفریقای مرکزی (68درصد) و چاد (67درصد) در رتبه‌های بعدی این فهرست قرار دارند. در خاورمیانه درصد قابل توجهی از دختران در سنین پایین ازدواج می‌کنند، آمارها این‌گونه نشان می‌دهد که 32درصد در یمن و پس از آن 24درصد در عراق و 17درصد در مصر ازدواج‌ها زود هنگام است.
در مجموع سالانه بیش از 12 میلیون دختر زیر سن قانونی ازدواج می‌کنند. این یعنی 12 میلیون دختر بدون هیچ قدرت تصمیم‌گیری از دوران کودکی خود و تحصیلات‌شان جدا شده و با تعهد ناچار به تحمل بارداری‌های مضر و تشکیل خانواده و خانه‌داری می‌شوند.
صرف نظر از این تعاریف مختلف، ازدواج کودکان یک نقض جدی حقوق بشر است که به طور مستقیم جان، سلامت، ایمنی و آموزش دختران و پسران را تهدید و چشم انداز آینده آن‌ها را محدود می‌کند.
در ادامه قصد داریم مطالبی را در باب ازدواج در سنین پایین عنوان کنیم. با مجله پزشکی ژین طب ما همراه شوید.
نگاهی سریع به ازدواج در سنین پایین
- ازدواج در سنین پایین نتیجه این است که دختران و خانواده‌ها انتخاب‌های کمی دارند
- 21درصد از زنان جوان (20 تا 24 ساله) در سراسر جهان در کودکی ازدواج کرده‌اند
- در حالی که اکثریت قریب به اتفاق ازدواج‌های کودکان شامل دختران است، پسران نیز می‌توانند در سنین پایین ازدواج کنند
- ازدواج در سنین پایین حقوق کودکان را تضعیف کرده و زندگی و فرصت‌های آینده آن‌ها را از مسیر خوشبختی خارج می‌کند
چرا ازدواج در سنین پایین رایج شده است؟
به دلیل نابرابری فراگیر جنسیتی، دختران اغلب به عنوان کالا در نظر گرفته می‌شوند.
- والدین فقیر اغلب بر این باورند که ازدواج در سنین پایین آینده دختر را تضمین می‌کند. این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که والدین با مشکلات اقتصادی مواجه هستند یا دختران به دلیل فقر یا شرایط سخت مجبور به ترک تحصیل می‌شوند
- در مناطقی که خانواده عروس به خانواده داماد جهیزیه می‌دهند، عروس‌های جوان‌تر معمولا جهیزیه‌های کمتری را سفارش می‌دهند و انگیزه‌ای برای والدین ایجاد می‌کند که دخترانشان زودتر از موعد ازدواج کنند.
- در مناطقی که خانواده داماد بهای عروس را می‌پردازند، والدین ممکن است با ازدواج در سنین پایین دختران خود به عنوان منبع درآمد موافقت کنند
- والدین اغلب ازدواج را راهی برای محافظت از دختران خود در برابر خشونت جنسی می‌دانند. میزان ازدواج کودکان در طول هرج و مرج جنگ افزایش می‌یابد، زیرا خانواده‌ها هم بی‌ثباتی اقتصادی و هم ترس از خشونت را تحمل می‌کنند. با این حال ازدواج در سنین پایین راه حل خوبی نیست. چراکه به خودی خود منجر به این می‌شود که دختران سطوح بالایی از خشونت جنسی، فیزیکی و عاطفی را از طرف شریک زندگی خود تجربه کنند
- در برخی مناطق حاملگی در مجردی والدین را وادار می‌کند که دخترانشان را به عقد درآورند. این امر هم در کشورهای ثروتمند و هم در کشورهای فقیر دیده می‌شود، چراکه بسیاری از جوامع حاملگی خارج از ازدواج را شرم‌آور می‌دانند. حتی ممکن است دختران مجبور شوند با متجاوزان خود ازدواج کنند تا خانواده‌هایشان از انگ مرتبط با بارداری مجردی در امان بمانند
- این نکته نیز قابل ذکر است که همه ازدواج‌های کودکان نتیجه تصمیمات والدین یا قیم نیستند. گاهی اوقات خود نوجوانان تصمیم می‌گیرند با شریک زندگی خود ازدواج کنند، خواه یک همسال یا یک فرد مسن‌تر باشد. این ازدواج‌ها ممکن است راهی برای اعمال استقلال، ترک خانه یا فرار از شرایط دشوار، از جمله فقر ناامید کننده یا خشونت خانوادگی باشد. محدودیت‌های مربوط به تمایلات جنسی نوجوانان خارج از ازدواج نیز برخی از نوجوانان را وادار می‌کند که ازدواج را تنها راه برای فعال بودن جنسی بدانند
جالب است که بدانید در بیشتر موارد، ازدواج در سنین پایین نتیجه این است که دختران و خانواده‌ها انتخاب‌های کمی دارند. اکثر جوانان زمانی که حق انتخاب دارند، دیرتر ازدواج می‌کنند.
آیا ازدواج در سنین پایین قانونی است؟
علی‌رغم پیامدهای مخربی که ازدواج در سنین پایین دارد و با وجود کنوانسیون حقوق کودک سازمان ملل متحد که کشورها را موظف می‌کند از همه افراد زیر ۱۸ سال حمایت کنند؛ ازدواج کودکان در اغلب کشورها قانونی است. حتی در مواردی که قوانینی برای محدود کردن ازدواج کودکان وجود دارد، اغلب به اندازه کافی سخت‌گیرانه نیست.
در سال 2004، مراکش قانون خانواده خود را اصلاح کرد تا ازدواج کودکان را محدود کند. اما به دلیل فرهنگ محافظه‌کارانه و رواج تبعیض جنسیتی این قانون پیاده نشد.
برخی از خانواده‌ها بسیار مشتاق هستند که قوانین ازدواج کودکان را کنار بگذارند، چه به دلیل باورهای فرهنگی کهنه، برای مثال: ازدواج برای جلوگیری از بزهکاری، فحشا، هرزگی یا به دلیل فقری که در خانواده دختران موج می‌زند.
آنچه واقعا برای حمایت از دختران و زنان لازم است، قوانینی است که به درستی اجرا می‌شود و مشارکت در ازدواج کودکان را جرم تلقی می‌کند. افرادی که برگزار کننده ازدواج کودکان هستند و بزرگسالانی که عروس کودک می‌گیرند باید با مجازات‌های سختی روبرو شوند. ازدواج زودهنگام هرگز نباید قانونی باشد.
علاوه بر این، یک رویکرد حساس به جنسیت باید در مدارس، مشاغل و دولت اعمال شود تا مشارکت زنان در تمام بخش‌های حیاتی تشویق شود. پروژه‌های درآمدزا برای خانواده‌های فقیر، به‌ویژه در مناطق روستایی و دوردست و همچنین طرح‌های آموزشی گسترده با هدف اصلاح باورهای قدیمی کمک خواهد کرد. این امر مستلزم مشارکت تمام نهادهای دولتی، جامعه مدنی، رسانه‌ها و سایر افراد تاثیرگذار مانند معلمان، قضات و وکلا است.
دخترانی که قبلا ازدواج کرده‌اند نیز به حمایت نیاز دارند که از طریق برنامه‌های هدفمندی که آن‌ها و اطرافیانشان مانند شوهران و خانواده شوهران را درگیر می‌کند، ارائه شود. به همین ترتیب، باید برای کمک به دخترانی که از ازدواج ناخواسته فرار با متارکه کرده‌اند تلاش کرد، زیرا اغلب با طرد و آزار اجتماعی مواجه می‌شوند.
آیا روند ازدواج در سنین پایین در حال افزایش است؟
ازدواج در سنین پایین بسیار رواج دارد.
21درصد از زنان جوان (20 تا 24 ساله) در سراسر جهان در کودکی ازدواج کرده‌اند. این در حالی است که ازدواج کودکان نه تنها در کشورهای با درآمد پایین و متوسط رایج است، بلکه در کشورهای با درآمد بالا نیز اتفاق می‌افتد.
در این میان یک خبر خوب وجود دارد: نرخ جهانی ازدواج کودکان به آرامی در حال کاهش است. در حدود سال 2000، از هر سه زن بین 20 تا 24 سال، یک نفر گزارش داد که در کودکی ازدواج کرده. در سال 2017، این تعداد کمی بیش از یک در پنج بود. نرخ ازدواج کودکان قبل از 15 سالگی نیز کاهش یافته و از 11درصد در سال 2000 به 5درصد در سال 2017 رسیده است.
جنوب آسیا در دهه گذشته شاهد کاهش چشمگیر ازدواج در سنین پایین بوده است و اکنون بار جهانی ازدواج کودکان به کشورهای جنوب صحرای آفریقا منتقل شده. از میان عروس‌های کودکی که اخیرا ازدواج کرده‌اند، نزدیک به 1 از هر 3 عروس اکنون در جنوب صحرای آفریقا زندگی می‌کنند، در حالی که یک دهه پیش، 1 از 5 عروس بودند.
ازدواج در سنین پایین حتی در کشورهای توسعه یافته از جمله ایالات متحده و بریتانیا نیز اتفاق می‌افتد. بسیاری از مردم تصور می‌کنند که وقتی ازدواج کودکان در کشورهای ثروتمند اتفاق می‌افتد، فقط جوامع مهاجر را شامل می‌شود؛ در صورتی که این تصور کاملا اشتباه است و ازدواج کودکان در طیف وسیعی از جوامع، قومیت‌ها و مذاهب انجام می‌شود.
معمولا ازدواج در سنین پایین در چه سنی صورت می‌گیرد؟
دختران عموما آسیب پذیرتر بوده و کمتر قادر به دفاع از نیازها و خواسته‌های خود هستند؛ به همین دلیل ترجیح می‌دهند همسرانی بسیار بزرگ‌تر دارند. با این حال، ازدواج کودکان همیشه پیوند بین دختران و مردان بسیار بزرگسال نیست.
در برخی جوامع، ازدواج دختران و پسرانی که هم سن و سال هستند، مرسوم است. چنین ازدواج‌هایی می‌تواند جوانان را در معرض خطر خشونت تلافی‌جویانه قرار دهد و از آنجا که همسران اغلب فرار می‌کنند، ممکن است حمایت اقتصادی نداشته باشند یا با انزوای اجتماعی مواجه شوند.
آیا پسرها هم درگیر ازدواج در سنین پایین می‌شوند؟
در حالی که اکثریت قریب به اتفاق ازدواج‌های کودکان شامل دختران است، پسران نیز می‌توانند در سنین پایین ازدواج کنند.
از هر 25 پسر فقط 1 نفر (3.8 درصد) قبل از رسیدن به 18 سالگی ازدواج می‌کند، در حالی که ازدواج قبل از 15 سالگی در پسران عملا وجود ندارد و تنها (0.3 درصد) را به خود اختصاص می‌دهد.
تنها 10 کشور وجود دارد که در آن ازدواج کودکان شیوع پیدا کرده است، که عبارتند از: ماداگاسکار، پاکستان، جمهوری آفریقای مرکزی، لائوس، کومور، هندوراس، جزایر مارشال و نائورو، نپال، گواتمالا.
گفتنی است که نرخ ازدواج در سنین پایین برای پسران، حتی در کشورهایی که ازدواج کودکان در میان دختران نسبتا بالا است، بسیار پایین است.
عواقب ازدواج در سنین پایین چیست؟
ازدواج در سنین پایین حقوق کودکان را تضعیف کرده و زندگی و فرصت‌های آینده آن‌ها را از مسیر خوشبختی خارج می‌کند.
این نوع ازدواج در ابتدایی‌ترین سطح، این حق را از کودکان سلب می‌کند که با رضایت کامل و آزادانه و بدون اجبار یا ترس خود تصمیم‌گیری کنند که با چه کسی و چه زمانی ازدواج کنند.
از دیگر عواقب ازدواج در سنین پایین می‌توان به موارد زیر اشار کرد:
- احتمال باردار شدن عروس‌های کودک قبل از بالغ شدن بدنشان بیشتر است و این امر خطر مرگ و میر مادر و نوزاد را افزایش می‌دهد. در واقع در سطح جهانی این عوارض علت اصلی مرگ و میر در بین دختران نوجوان است
- دخترانی که ترک تحصیل کرده‌اند در برابر ازدواج کودکان آسیب‌پذیرتر هستند و اطلاعات کمتری در مورد محافظت از خود در برابر بیماری‌های مقاربتی و بارداری ناخواسته دارند
- عروس-کودک‌ها نمی‌توانند از خود دفاع کنند. دختران با سن کم بیشتر مورد آزار و اذیت قرار می‌گیرند. آن‌ها به دلیل تجربه خشونت بیشتر دچار بیماری‌های روانی می‌شوند
- دختران متاهل به ندرت در مدرسه ثبت نام می‌کنند، زیرا از آن‌ها انتظار می رود که مسئولیت‌های مهم خانگی را بر عهده بگیرند. در صورتی که ترک تحصیل پتانسیل آینده آن‌ها را محدود و نجات خانواده‌هایشان از فقر را دشوارتر می‌کند
- فقدان آموزش و توانمندسازی در دختران کوچک باعث می‌شود که آن‌ها قدرت کمتری در حمایت از رفاه فرزندان خود داشته باشند. بچه‌های این دختران نرخ مرگ و میر بالاتر، نتایج تغذیه‌ای بدتر و تحصیلات کمتری دارند
در مجموع، ازدواج کودکان تلفات هنگفتی را بر جوامع، نیروی کار و اقتصاد وارد می‌کند که زیان آن به نسل‌های بعد نیز منتقل می‌شود.
چگونه می‌توان به ازدواج در سنین پایین پایان داد؟
در وهله اول قوانین منع ازدواج کودکان باید وضع، تقویت و اجرا شوند. اما قوانین به تنهایی به ازدواج کودکان پایان نمی‌دهند.
اساسا باید برابری جنسیتی را رواج دهند. زمانی که آموزش و تحصیل دختران همچون تحصیل پسران ارزشمند شمرده شود و پتانسیل آینده سازی دختر و پسر مساوی تلقی شود، انگیزه‌های ازدواج در کودکان نیز کاهش می‌یابد.
فقر شدید، که باعث بسیاری از ازدواج‌های کودکان می‌شود، باید ریشه‌کن شود. برای این کار تغییرات زیادی از جمله شبکه‌های ایمنی اجتماعی برای دختران و خانواده‌های آن‌ها و همچنین دسترسی بهتر به آموزش، خدمات بهداشتی و فرصت‌های اقتصادی مورد نیاز است.
دختران می‌توانند نقش مهمی در پایان دادن به ازدواج کودکان داشته باشند. وقتی دختران برای مطالبه حقوق خود قدرت پیدا می‌کنند، می‌توانند خانواده‌های خود را متقاعد کنند که نامزدی را به تاخیر بیاندازند یا لغو کنند. آن‌ها می‌توانند در مدرسه بمانند، مهارت کسب کنند و خانواده خود را از نظر اقتصادی حمایت کنند. بسیاری از آن‌ها پتانسیل این را دارند که فردی موفق و تاثیرگذار در جامعه خود شوند.
یادداشت پایانی
در بسیاری از جوامع ازدواج در سنین پایین امری بسیار ناعادلانه به شمار می‌‌آید که حقوق کودکان را نقض می‌کند. بدیهی است که کودکان توان مراقبت‌های بعد از ازدواج را نداشته باشند و در نهایت رابطه زناشویی و ازدواج برقرار شده با شکست مواجه می‌شود.
در این نوشتار سعی کردیم مطالبی را پیرامون ازدواج در سنین پایین، دلایل و عواقب آن بیان کنیم.
