مراحل رشد جنین در رحم؛ دنیای داخل رحمی جنین را گام به گام تصور کنید!

مراحل رشد جنین و کسب اطلاعات در مورد موجود کوچکی که به تازگی زندگی خود را در رحم مادر شروع کرده بسیار هیجانی و البته شگفت‌انگیز است. آیا شما منتظر ورود عضو جدید و کوچکی به خانواده خود هستید؟ از روند و مراحل رشد جنین در رحم چیزی می‌دانید؟

در این مطلب از مجله پزشکی ژین طب قصد داریم مطالبی را در باب مراحل رشد جنین عنوان کنیم. با ما همراه شوید.

نگاهی سریع به مقاله مراحل رشد جنین

• مراحل رشد جنین از همان لحظه‌ای که لقاح انجام شود آغاز خواهد شد
• شروع بارداری در واقع اولین روز آخرین قاعدگی زنان است
• مراحل رشد جنین تا 40 هفتگی ادامه دارد
• احتمال سقط جنین بعد از سه ماهه اول به میزان قابل توجهی کاهش می‌یابد
• تعیین جنسیت معمولا در طی یک سونوگرافی که رشد فیزیکی را بررسی ‌می‌کند (حدود 20 هفتگی) انجام ‌می‌شود
• در طول سه ماهه سوم، جنین به سرعت وزن و چربی به بدن اضافه ‌می‌کند

لقاح چگونه انجام می‌شود؟

هر ماه، بدن زنان یک چرخه تولید مثل را طی ‌می‌کند که ‌می‌تواند به یکی از دو روش پایان یابد. یا قاعدگی خواهند داشت یا باردار ‌می‌شوند. این چرخه به طور مداوم در طول سال‌های باروری اتفاق می‌افتد، یعنی از بلوغ در سال‌های نوجوانی تا یائسگی در حدود 50 سالگی ادامه دارد.

در چرخه‌ای که با بارداری به پایان ‌می‌رسد، چندین مرحله وجود دارد که به شرح زیر است:

• ابتدا گروهی از تخمک‌ها (به نام اووسیت) آماده ‌می‌شوند تا تخمدان را برای تخمک‌گذاری (آزاد شدن تخمک) ترک کنند
• تخمک‌ها به کیست‌های کوچک پر از مایع به نام فولیکول تبدیل ‌می‌شوند
• این فولیکول‌ها را به عنوان ظرف‌های کوچکی برای هر تخمک نابالغ در نظر بگیرید
• از این گروه از تخم‌ها، یکی بالغ ‌می‌شود و در طول چرخه ادامه می‌یابد
• سپس این فولیکول تمام فولیکول‌های دیگر گروه را سرکوب ‌می‌کند و فولیکول‌های دیگر در این مرحله رشد نمی‌کنند
• اکنون فولیکول بالغ باز شده و تخمک را از تخمدان آزاد ‌می‌کند، به این عمل تخمک‌گذاری می‌گویند تخمک‌گذاری به طور کلی حدود دو هفته قبل از شروع دوره قاعدگی بعدی زنان اتفاق می‌افتد
• پس از تخمک‌گذاری، فولیکول باز شده به ساختاری به نام جسم زرد تبدیل ‌می‌شود که این اتفاق باعث ترشح هورمون‌های پروژسترون و استروژن ‌می‌شود
• پروژسترون به آماده سازی آندومتر (پوشش داخلی رحم) کمک ‌می‌کند. این پوشش مکانی است که تخمک بارور شده در آن ته‌نشین ‌می‌شود تا رشد کند. اگر زنان در طول یک سیکل باردار نشدند، این پوشش همان چیزی است که در طول قاعدگی ریخته و باعث خونریزی ‌می‌شود
• هنگامی که اسپرم به تخمک نفوذ ‌می‌کند، تغییراتی در پوشش پروتئینی تخمک ایجاد ‌می‌شود تا از ورود سایر اسپرم‌ها جلوگیری شود
• در لحظه لقاح، ترکیب ژنتیکی کودک از جمله جنسیت کامل است. جنسیت کودک بستگی به این دارد که چه اسپرمی تخمک را در لحظه لقاح بارور ‌می‌کند. به طور کلی، زنان دارای ترکیب ژنتیکی XX و مردان دارای XY هستند. زنان به هر تخمک یک X ‌می‌دهند. هر اسپرم ‌می‌تواند X یا Y باشد. اگر تخمک و اسپرم بارور شده ترکیبی از X و Y باشد، پسر است. اگر دو X وجود داشته باشد، جنین دختر است

بعد از لقاح چه اتفاقی می‌افتد؟

در عرض 24 ساعت پس از لقاح، تخمک به سرعت شروع به تقسیم سلولی ‌می‌کند و حدود سه روز پس از لقاح در لوله فالوپ باقی می‌ماند.

سپس تخمک بارور شده (که اکنون بلاستوسیت نامیده ‌می‌شود) همچنان به تقسیم شدن خود ادامه ‌می‌دهد و به آرامی از لوله فالوپ به رحم ‌می‌رسد. کار بعدی آن اتصال به آندومتر است. به این کار کاشت می‌گویند.

اما قبل از کاشت، بلاستوسیت یا همان تخمک بارور شده از پوشش محافظ خود خارج ‌می‌شود. هنگامی که بلاستوسیت با آندومتر تماس پیدا ‌می‌کند، این دو هورمون برای کمک به اتصال بلاستوسیت تبادل ‌می‌کنند. برخی از زنان در طی یک یا دو روزی که لانه گزینی انجام ‌می‌شود متوجه لکه بینی (خونریزی خفیف) ‌می‌شوند. این طبیعی است و نگرانی ندارد.

در این مرحله، آندومتر ضخیم‌تر می‌شود و دهانه رحم (دهانه بین رحم و کانال زایمان) توسط یک پلاک مخاطی بسته می‌شود. در عرض سه هفته، سلول‌های بلاستوسیت جنین را تشکیل ‌می‌دهند. در این زمان، اولین سلول‌های عصبی تشکیل شده‌اند.

بارداری از چه زمانی شروع ‌می‌شود؟

شروع بارداری در واقع اولین روز آخرین قاعدگی شماست. به این سن حاملگی یا سن قاعدگی می‌گویند. اگرچه ممکن است عجیب به نظر برسد، اما تاریخ اولین روز آخرین قاعدگی تاریخ مهمی برای تعیین تاریخ زایمان شما خواهد بود و پزشک از آن برای تعیین تاریخ زایمان استفاده ‌می‌کند.

چه زمانی ‌می‌توانم بفهمم باردارم؟

از لحظه لقاح، هورمون گنادوتروپین جفتی انسانی (hCG) در خون وجود خواهد داشت. این هورمون توسط سلول‌های تشکیل دهنده جفت (منبع غذایی برای جنین در حال رشد) ایجاد ‌می‌شود. گنادوتروپین همچنین هورمونی است که در آزمایش بارداری شناسایی ‌می‌شود. حتی اگر این هورمون از ابتدا وجود داشته باشد، مدتی طول می‌کشد تا در بدن ساخته شود. معمولا سه تا چهار هفته از اولین روز آخرین قاعدگی طول می‌کشد تا hCG به اندازه‌ای افزایش یابد که توسط آزمایش‌های بارداری تشخیص داده شود.

مراحل رشد جنین در رحم مادر چگونه است؟

پس از عمل لقاح مراحل رشد جنین در بدن مادر به صورت زیر است:

در عرض 24 ساعت پس از لقاح، تخمکی که تبدیل به جنین ‌می‌شود به سرعت به سلول‌های زیادی تقسیم ‌می‌شود و مراحل رشد جنین آغاز می‎شود.

یک بارداری معمولی ۴۰ هفته به طول می‌انجامد. این هفته‌ها به سه دسته سه ماهه تقسیم ‌می‌شود. پزشک شما احتمالا در مورد رشد جنین بر حسب هفته با شما صحبت خواهد کرد. بنابراین، اگر شما سه ماهه باردار هستید، حدود 12 هفته هستید.

مراحل رشد جنین در رحم مادر به صورت ماه به ماه

مراحل رشد جنین در هر هفته و هر ماه متفاوت است و در هر ماه تکامل بیشتری پیدا می‌کند. شرح مراحل رشد جنین را در زیر آورده‌ایم:

سه ماهه اول

سه ماهه اول، از شروع بارداری تا 12 هفته طول می‌کشد. در طول این سه ماهه، تخمک بارور شده از یک گروه کوچک سلولی به جنینی تبدیل ‌می‌شود که شروع به داشتن ویژگی‌های کودک ‌می‌کند.

ماه 1 (هفته 1 تا 4)

• با رشد تخم بارور شده، یک کیسه آب بند در اطراف آن تشکیل ‌می‌شود که به تدریج پر از مایع ‌می‌شود. این کیسه آمنیوتیک نامیده ‌می‌شود و به حفظ جنین در حال رشد کمک ‌می‌کند
• در این مدت جفت نیز رشد ‌می‌کند. جفت عضوی گرد و صاف است که مواد مغذی را از مادر به جنین منتقل ‌می‌کند و مواد زائد را از جنین دریافت ‌می‌کند. جفت را به عنوان یک منبع غذایی برای جنین در طول بارداری خود در نظر بگیرید
• در چند هفته اول، چهره‌ای بدوی با حلقه‌های سیاه بزرگ برای چشم‌ها شکل می‌گیرد. دهان، فک پایین و گلو در حال رشد هستند. سلول‌های خون در حال شکل‌گیری هستند و گردش خون آغاز ‌می‌شود
• لوله قلب کوچک تا پایان هفته چهارم 65 بار در دقیقه می‌زند
• در پایان ماه اول، طول جنین حدود 1/4 اینچ است یعنی کوچک‌تر از یک دانه برنج

ماه 2 (هفته 5 تا 8)

• ویژگی‌های صورت همچنان در حال توسعه هستند. هر گوش به صورت یک چین کوچک پوست در کنار سر شروع ‌می‌شود. جوانه‌های ریزی که در نهایت به بازوها و پاها تبدیل ‌می‌شوند در حال شکل‌گیری هستند. انگشتان دست، انگشتان پا و چشم‌ها نیز کم کم به وجود می‌آیند
• لوله عصبی (مغز، نخاع و سایر بافت‌های عصبی سیستم عصبی مرکزی) در حال حاضر به خوبی شکل گرفته است. دستگاه گوارش و اندام‌های حسی نیز شروع به رشد ‌می‌کنن و. استخوان شروع به جایگزینی غضروف ‌می‌کند
• در این زمان سر نسبت به بقیه بدن بزرگ‌تر است. در حدود 6 هفتگی، ضربان قلب معمولا قابل تشخیص است
• در پایان ماه دوم، جنین حدود 1 اینچ طول و حدود 1/30 اونس وزن دارد

ماه 3 (هفته 9 تا 12)

• بازوها، دست‌ها، انگشتان دست، پاها و انگشتان پا کاملا شکل گرفته‌اند. در این مرحله، جنین با انجام کارهایی مانند باز و بسته کردن مشت و دهانش شروع به کاوش ‌می‌کند. ناخن‌های دست و پا شروع به رشد کرده و گوش‌های خارجی تشکیل ‌می‌شوند
• ابتدای دندان‌ها زیر لثه در حال شکل‌گیری است. اندام‌های تناسلی نیز رشد ‌می‌کنند، اما تشخیص جنسیت هنوز در سونوگرافی دشوار است
• در پایان ماه سوم، جنین به طور کامل تشکیل ‌می‌شود. تمام اندام‌ها وجود دارند و به رشد خود ادامه ‌می‌دهند. سیستم گردش خون و ادرار نیز کار ‌می‌کند و کبد صفرا تولید ‌می‌کند
• در پایان ماه سوم، جنین حدود 4 اینچ یا 10 سانتی متر طول و حدود 1 اونس یا 28 گرم وزن دارد
• این نکته قابل ذکر است که احتمال سقط جنین بعد از سه ماهه اول به میزان قابل توجهی کاهش می‌یابد

سه ماهه دوم

این بخش میانی بارداری اغلب به عنوان بهترین بخش از بارداری در نظر گرفته ‌می‌شود. در این زمان، ناراحتی و تهوع صبحگاهی احتمالا از بین رفته است.

رشد اجزای صورت جنین در این ماه آعاز می‌شود. همچنین ممکن است با چرخش جنین در رحم شروع به احساس حرکت‌های آن کنید.

در طول این سه ماهه، بسیاری از افراد متوجه جنسیت کودک خود ‌می‌شوند. تعیین جنسیت معمولا در طی یک سونوگرافی که رشد فیزیکی را بررسی ‌می‌کند (حدود 20 هفته) انجام ‌می‌شود.

ماه 4 (هفته 13 تا 16)

• اکنون ممکن است ضربان قلب جنین از طریق ابزاری به نام داپلر قابل شنیدن باشد. انگشتان دست و پا به خوبی مشخص هستند. پلک‌ها، ابروها، مژه‌ها، ناخن‌ها و مو تشکیل ‌می‌شوند. دندان‌ها و استخوان‌ها متراکم‎تر ‌می‌شوند
• جنین ‌می‌تواند انگشت شست خود را بمکد، خمیازه بکشد، کشش پیدا کند و صورت خود را شکل دهد
• سیستم عصبی شروع به کار ‌می‌کند و اندام‌های تناسلی رشد کرده است
• در پایان ماه چهارم، جنین حدود 6 اینچ یا 15 سانتی‌متر طول و حدود 4 اونس یا 113 گرم وزن دارد

ماه 5 (هفته 17 تا 20)

• در این مرحله ممکن است شروع به احساس حرکت جنین کنید. جنین در حال رشد عضلات و ورزش دادن آن‌ها است
• موهای روی سر شروع به رشد ‌می‌کنند. شانه‌ها، پشت و شقیقه‌ها توسط موهای ظریف نرمی به نام لانوگو پوشانده شده است. این مو از جنین محافظت ‌می‌کند و معمولا در پایان هفته اول زندگی کودک شما ریخته ‌می‌شود
• پوست با پوششی سفید رنگ به نام ورنیکس کازئوزا پوشیده شده است. تصور ‌می‌شود که این ماده «پنیردار» از پوست جنین در برابر قرار گرفتن طولانی مدت در معرض مایع آمنیوتیک محافظت ‌می‌کند. این پوشش درست قبل از تولد ریخته ‌می‌شود
• در پایان ماه پنجم، طول جنین حدود 10 اینچ یا 25 سانتی متر و وزن آن از حدودا1 پوند یا 453 گرم است

ماه 6 (هفته 21 تا 24)

• اگر همین الان ‌می‌توانستید به داخل رحم نگاه کنید، می‌دیدید که پوست جنین قرمز رنگ است، چروکیده شده و رگ‌ها از طریق پوست شفاف قابل مشاهده هستند. اثر انگشت و پا قابل مشاهده است.
• در این مرحله پلک‌ها شروع به جدا شدن ‌می‌کنند و چشم‌ها باز ‌می‌شوند
• جنین با حرکت یا افزایش نبض به صداها پاسخ ‌می‌دهد. اگر جنین سکسکه کند ممکن است متوجه حرکات تکان دهنده شوید
• اگر زودتر از موعد به دنیا بیاید، نوزاد شما ممکن است بعد از هفته بیست و سوم با مراقبت‌های ویژه زنده بماند
• در پایان ماه ششم، جنین حدود 12 اینچ یا 30 سانتی متر طول و حدود2 پوند یا 907گرم وزن دارد

ماه 7 (هفته 25 تا 28)

• جنین به بالغ شدن و ایجاد ذخایر چربی بدن ادامه ‌می‌دهد. در این مرحله، شنوایی به طور کامل توسعه یافته است. جنین مرتبا موقعیت خود را تغییر ‌می‌دهد و به محرک‌هایی از جمله صدا، درد و نور پاسخ ‌می‌دهد. مایع آمنیوتیک شروع به کاهش ‌می‌کند
• اگر زودتر از موعد به دنیا بیاید، نوزاد شما احتمالا بعد از ماه هفتم زنده می‌ماند
• در پایان ماه هفتم، جنین حدود 14 اینچ یا 35 سانتی متر طول و بین 2 تا 4 پوند یا 900 تا 1100 گرم وزن دارد

سه ماهه سوم

سه ماهه سوم این آخرین قسمت بارداری و مراحل رشد جنین شماست. هر هفته از این مرحله نهایی رشد به جنین کمک ‌می‌کند تا برای تولد آماده شود. در طول سه ماهه سوم، جنین به سرعت وزن و چربی به  بدن اضافه ‌می‌کند.

ماه 8 (هفته 29 تا 32)

• جنین به بالغ شدن و ایجاد ذخایر چربی بدن ادامه ‌می‌دهد. ممکن است متوجه لگد زدن بیشتری شوید. مغز در این زمان به سرعت رشد ‌می‌کند و جنین ‌می‌تواند ببیند و بشنود. اکثر سیستم‌های داخلی به خوبی توسعه یافته‌اند، اما ممکن است ریه‌ها هنوز نابالغ باشند.
• طول جنین حدود 18 اینچ یا 45 سانتی متر و وزن آن به 5 پوند ‌یا 2260 گرم می‌رسد

ماه 9 (هفته 33 تا 36)

• در این مرحله جنین به رشد و بلوغ خود ادامه ‌می‌دهد. در این مرحله ریه‌ها به رشد کامل نزدیک شده‌اند
• جنین دارای رفلکس‌های هماهنگ است و ‌می‌تواند پلک بزند، چشم‌ها را ببندد، سر را بچرخاند، محکم بگیرد و به صداها، نور و لمس پاسخ دهد
• طول جنین حدود 48 سانتی متر و وزن آن 2720 گرم است

اواخر ماه نهم (هفته 37 تا 40)

• در اواخر این ماه هر زمان که بخواهید ‌می‌توانید زایمان کنید. ممکن است متوجه حرکت کمتری شوید. علت آن کمبود فضا است. در این مرحله، موقعیت جنین برای به دنیا آمدن تغییر ‌می‌کند. به طوری که سر به سمت پایین قرار می‌گیرد.
• طول جنین در این ماه حدود 48 تا 50 سانتی متر و وزن آن‌ها حدود 3 کیلوگرم است

وقتی به پایان بارداری خود نزدیک ‌می‌شوید، نگران سلامت و رشد جنین خود هستید. نوزادانی که در اوایل ترم یا قبل از آن متولد ‌می‌شوند ممکن است نسبت به نوزادانی که چند هفته دیرتر در بازه زمانی کامل به دنیا می‌آیند در معرض خطر مشکلات تنفسی، شنوایی یا یادگیری باشند.

یادداشت آخر

بارداری دوره سخت و حساسی است و مادران باردار باید از ابتدای حاملگی تحت نظر پزشک متخصص باشند و آزمایش‌ها و غربالگری‌های لازم را سر موعد انجام دهند. همچنین مراقبت‌های لازم از نظر تغذیه و سلامتی روان را داشته باشند تا فرزندی سالم به دنیا آورند.

در این مقاله از مجله پزشکی ژین طب به شرح مراحل رشد جنین در رحم مادر و مسائل پیرامون بارداری پرداختیم امیدواریم مفید واقع شده باشد.