عوارض کمبود تستوسترون در آقایان؛ نشانه ها و درمان
کمبود تستوسترون در آقایان امروزه به امری شایع و در حال رشد تبدیل شده. اگر کمی به اطراف و جامعه نگاه کنید می‌بینید که جمعیت روزبه‌روز در حال پیرشدن است. علاوه براین بسیاری از مردان به پزشک مراجعه و از احساس خستگی بیش از حد، ضعف و افسردگی خود در طول روز شکایت می‌کنند. تمامی این موارد، کمبود تستوسترون در آقایان را نشان میدهد. یکی از عوارض کمبود تستوسترون در آقایان که کاملا قابل لمس است، کاهش میل جنسی است. ما در این مقاله از ژین طب قصد داریم شما را بیشتر با عوارض کاهش تستوسترون در آقایان و روش‌های درمانی آشنا کنیم.
تستوسترون چیست؟
قبل از اینکه بدانیم علل و علائم تستوسترون پایین چیست باید با خود تستوسترون آشنا شویم؟ تستوسترون هورمون جنسی مردانه است که به مرد شدن پسران کمک میکند. هورمون تستوسترون در دوران بلوغ و پیدایش ویژگی‌های مردانه، نقش مهمی دارد. در حقیقت تستوسترون همان چیزی است که توده عضلانی مرد را قدرتمند میکند و باعث رویش موی صورت و بدن او میشود. همچنین کلفتی صدای مردان نیز به علت وجود همین هورمون است.
میزان ترشح مناسب تستوسترون بر میل جنسی، میزان نعوظ، خلق و خو، توده عضلانی و تراکم استخوان‌ها تاثیرگذار است. این هورمون علاوه بر تمامی موارد گفته شده، بر تولید اسپرم مردان و ادامه نسل نیز اثر میگذارد.
تستوسترون پایین چیست؟
در بدن برخی از مردان تستوسترون به میزان طبیعی ترشح نمیشود و در حقیقت آنها با کمبود تستوسترون مواجه هستند. این نوع بیماری در مردان به هیپوگنادیسم یا تستوسترون پایین معروف است. برخی از عوامل مانند افزایش سن برروی کاهش میزان ترشح تستوسترون تاثیرگذار است. حدودا از هر 10 مرد 4 نفر در سن 45 سالگی به بعد دچار کمبود تستوسترون میشوند. در حدود 2 نفر از هر 10 مرد بالای 60 سال، 3 نفر از هر 10 مرد بالای 70 سال و 3 نفر از هر 10 مرد بالای 80 سال به تستوسترون پایین دچارند.
به طور طبیعی در بدن هر مرد حداقل به میزان 300 نانوگرم در هر دسی‌لیتر تستوسترون تولید میشود. این میزان در حالت حداکثری، بسته به شرایط آزمایشگاه حدود 800 نانوگرم در هر دسی‌لیتر است.
انواع بیماری کمبود تستوسترون در مردان
هیپوگنادیسم اولیه
علت تستوسترون پایین اولیه ناشی از آسیب یا نارسایی اندام‌های اصلی تولیدکننده تستوسترون در بدن مردان است. در حقیقت اندام‌هایی نظیر بیضه و تخمدان‌ها به میزان لازم و مورد نیاز هورمون تستوسترون تولید نمی‌کنند. برخی از علل کلی کاهش تستوسترون اولیه عبارتند از:
- ضربه به بیضه
- بیضه‌های نهفته
- اوریون
- شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی
- اختلالات کروموزومی
- نارسایی تخمدان
- جراحی برداشتن بیضه
- کهولت سن
هیپوگنادیسم ثانویه و ثالث
هیپوگنادیسم ثانویه و ثالث زمانی رخ میدهد که در کارکرد برخی غدد اختلال ایجاد میشود. علت تستوسترون ثانویه مربوط به تنظیم غده هیپوفیز تستوسترون است. همچنین علت به وجود آمدن تستوسترون ثالث مربوط به تنظیم هیپوتالاموس تستوسترون است. شاید تا به امروز نام هیپوتالاموس را کمتر شنیده باشید. هیپوتالاموس غده‌ای در مغز است که وظیفه تنظیم غده هیپوفیز و دیگر غدد را برعهده دارد. علاوه بر این دو علت، هیپوگنادیسم ثانویه و ثالث ممکن است براثر عوامل زیر نیز رخ دهد:
- تومورهای مرتبط با هیپوفیز یا هیپوتالاموس
- شیمی درمانی تومورهای نزدیک
- اختلال غدد
- کاهش جریان خون به غدد
- التهاب غدد لنفاوی ناشی از بیماری اچ آی وی، سل، سارکوئیدوز
- مصرف استروئیدهای آنابولیک برای افزایش عملکرد یا توده عضلانی (ورزشکاران، بدن‌سازان )
سوالات پرتکرار بیماران
کمبود تستوسترون و عوارض آن موضوعی است که ذهن بسیاری از مردان را به خود درگیر کرده است. به همین دلیل سوالات بسیاری در ذهن مبتلایان ایجاد میشود:
- آیا کمبود این هورمون درمان قطعی و مادام‌العمر دارد؟
- طول درمان کمبود هورمون تستوسترون چقدر است؟
- آیا به محض درمان، عوارض آن از بین می‌رود؟
- تستوسترون پایین به علت کم‌کاری تیروئید، پس از مصرف قرص‌های تیروئید از بین می‌رود؟
- آیا درمان کمبود تستوسترون در مردان با روش‌های خانگی امکانپذیر است؟
- ارتباط کمبود تستوسترون با ریزش مو چیست؟ آیا نبود تستوسترون باعث ریزش موی بدن میشود؟
کاهش تستوسترون موجب چه بیماری‌هایی میشود؟
بسیاری از دانشمندان به دنبال برخی بیماری‌های روحی و روانی هستند که در پی کاهش تستوسترون ایجاد میشود. یکی از این بیماری‌ها ارتباط بین کاهش سطح هورمون تستوسترون و خطر ابتلا به بیماری افسردگی است. هنوز شواهد محکمی در این خصوص وجود ندارد. اما در در چندین مطالعه اخیر ثابت شده این هورمون باعث افسردگی در برخی مردان شده است.
برخی دانشمندان براین باورند که کمبود هورمون تستوسترون به طور مستقیم روی افسردگی تاثیرگذار نیست، اما با توجه به اینکه با کاهش تستوسترون میل جنسی کاهش می‌یابد فرد دچار افسردگی میشود. البته هنوز این موضوع در حوزه پزشکی ثابت نشده و بسیاری از دانشمندان و محققین در حال تحقیق و بررسی هستند.
به طور کلی هورمون تستوسترون تعادل برخی از اعمال در بدن مردان را کنترل میکند که با کاهش آن ممکن است فرد به برخی بیماری‌ها دچار شود. این رفتارهای تحت کنترل عبارتند از:
- میل جنسی
- تولید اسپرم
- توده عضلانی/قدرت
- توزیع چربی
- تراکم استخوان
- تولید گلبول قرمز
از آنجایی که تستوسترون بر بسیاری از عملکردها تأثیر میگذارد، کاهش آن بیماری‌های فیزیکی و عاطفی قابل توجهی در بدن فرد ایجاد خواهد کرد.
علت بروز بیماری تستوسترون پایین
علت کمبود تستوسترون در مردان یا همان کاهش میزان ترشح تستوسترون در آقایان بسیار زیاد و براساس فیزولوژی هر مرد متفاوت است، اما به طور کلی افزایش سن، یکی از فاکتورهای مشترک بین آقایان است که میزان تستوسترون در بدن مرد را به مرور زمان کاهش میدهد. این کاهش طبیعی پس از 30 سالگی شروع میشود. در طول زندگی فرد، هر سال 1% کاهش طبیعی ترشح این هورمون را خواهیم داشت.
برخی دیگر از دلایل کمبود تستوسترون در مردان:
- آسیب (تروما، قطع‌شدن خون‌رسانی به بیضه‌ها) یا عفونت بیضه‌ها (اورکیت)
- شیمی درمانی برای سرطان
- اختلالات متابولیک مانند هموکروماتوز (آهن بیش از حد در بدن)
- اختلال عملکرد یا تومورهای غده هیپوفیز
- داروها، از جمله مواد افیونی، هورمون‌های مورد استفاده برای درمان سرطان پروستات و استروئیدها (مانند پردنیزون)
- بیماری حاد (کوتاه مدت) یا مزمن (طولانی مدت).
- سوء مصرف الکل
- سیروز کبدی
- نارسایی مزمن کلیه (کلیه).
- HIV/AIDS
- شرایط التهابی مانند سارکوئیدوز (شرایطی که باعث التهاب ریه‌ها و سایر اندام‌ها می شود.)
- سندرم کالمن (توسعه غیر طبیعی هیپوتالاموس، غده‌ای در مغز که بسیاری از هورمون‌ها را کنترل میکند)
- سندرم کلاین فلتر(یک بیماری ژنتیکی که در آن یک مرد با یک نسخه اضافی از کروموزوم X متولد میشود)به این نوع بیماری سندرم XXY نیز می‌گویند.
- سطوح بالای هورمون تولیدکننده شیر پرولاکتین
- چاقی یا کاهش شدید وزن
- دیابت نوع 2 کنترل نشده
- نقص مادرزادی (در بدو تولد وجود دارد)
- آپنه انسدادی خواب
- سالخوردگی
- استروژن اضافی (معمولا از یک منبع خارجی یا محیطی)
- سوء مصرف قبلی استروئید آنابولیک
- کم کاری تیروئید اولیه شدید
- تاخیر بلوغ
- تروما (آسیب به سر)
- قرار گرفتن در معرض پرتو یا جراحی قبلی مغز
علائم کمبود تستوسترون در مردان چیست؟
کمبود تستوسترون در مردان باعث بروز مشکلات و نشانه‌هایی میشود که زندگی او را تحت تاثیر قرار میدهد. برخی نشانه‌های کمبود تستوسترون در مردان به شرح زیر است:
کاهش میل جنسی
هورمون تستوسترون نقش مهمی در ایجاد میل جنسی مردان ایفا میکند. با بالا رفتن سن و سالخوردگی، اکثر آقایان کاهش میل جنسی را به مرور زمان تجربه خواهند کرد. با این وجود، افرادی که مبتلا به تستوسترون پایین هستند، احتمال دارد میل جنسی کمتری داشته باشند.
اختلال در نعوظ
تنها وظیفه هورمون تستوسترون تحریک میل جنسی نیست. بلکه رسیدن به نعوظ و حفظ آن نیز از دیگر وظایف مهم این هورمون محسوب میشود. فراموش نکنید که تستوسترون به تنهایی باعث نعوظ نمیشود. این هورمون باعث تولید نیتریک اکسید در مغز میشود. نیتریک اکسید مولکولیست، به فرآیند شیمیایی مغز جهت نعوظ کمک میکند. هرگاه سطح تستوسترون بیش ازحد پایین باشد، دستیابی به نعوظ پیش از رابطه جنسی یا داشتن نعوظ‌های بی‌اختیار هنگام خواب برای مردان با مشکل مواجه میشود.
حجم کم مایع منی
تستوسترون در میزان حجم مایع منی نیز تاثیرگذار است. مایع منی، مایع شیری رنگی است که به تحرک اسپرم کمک میکند. مردانی که از کمبود تستوسترون رنج می‌برند، هنگام رابطه جنسی و ارضا متوجه میزان کم مایع منی خود میشوند.
ریزش مو
همانطور که گفتیم، ترشح هورمون تستوسترون به رویش مو کمک میکند. ریزش موی سر، بدن و صورت با بالارفتن سن در بسیاری از مردان، امری کاملا طبیعی است. همچنین برخی افراد به صورت ارثی ریزش مو را تجربه می‌کنند. ریزش موی سر دلایل مختلفی دارد، اما مردانی که به بیماری تستوسترون پایین گرفتار میشوند ممکن است با ریزش موی بدن و صورت نیز روبهرو شوند.
خستگی زیاد
برخی آمارها نشان میدهد، مردانی که با بیماری کمبود تستوسترون روبهرو هستند، سطح انرژی کمتری در طول روز دارند. این افراد با وجود خواب کافی، هر روز صبح باز هم احساس خستگی می‌کنند و انگیزه‌ای برای فعالیت و ورزش کردن ندارند.
کاهش توده عضلانی
هورمون تستوسترون مستقیما برروی ساخت عضله نقش دارد. به همین دلیل مردانی که به کمبود تستوسترون دچارند ممکن است کاهش توده عضلانی را نیز تجربه کنند. پژوهش‌ها حاکی از آنند که تستوسترون بر حجم توده عضلانی و نه لزوما قدرت یا عملکرد ماهیچه‌های تاثیر دارند.
افزایش چربی بدن
مردان مبتلا به تستروسترون پایین، افزایش چربی بدن را تجربه می‌کنند. برخی مردان علاوه بر افزایش میزان چربی، با مشکل ژنیوکوماستی (افزایش حجم بافت سینه) نیز روبهرو خواهند شد. تصور میشود این عارضه به دلیل عدم تعادل بین تستوسترون و استروژن باشد.
کاهش توده استخوان
همانطور که شاید بارها شنیده یا خوانده باشید، پوکی استخوان بیماری است که بیشتر خانم‌ها در سنین بالا به آن دچار میشوند و مردان کمی ممکن است به کاهش توده استخوان یا همان پوکی استخوان مبتلا شوند. با این حال مردانی با تستوسترون پایین ممکن است به بیماری پوکی استخوان نیز دچار شوند؛ چرا که میزان طبیعی تستوسترون در آقایان به تولید و تقویت استخوان‌ها آنها کمک میکند. به همین دلیل است که با بالا رفتن سن و سالخوردگی، مردان بیشتر دچار شکستگی پا و دست میشوند.
تغییرات خلق‌و‌خو
کاهش میزان تستوسترون در آقایان، باعث تغییرات خلق‌وخوی آنها میشود. همانطور که هورمون تستوسترون روی بسیاری از فرآیندهای فیزیکی و روانی بدن تاثیر میگذارد، ممکن است خلق‌وخوی مردان را نیز تحت الشعاع قرار دهد. براساس تحقیقاتی که انجام شده، مردان با تستوسترون پایین بیشتر با افسردگی، زودرنجی یا عدم تمرکز روبهرو شده‌اند.
تاثیر بر حافظه
با بالارفتن و کهولت سن، میزان سطح تستوسترون و عملکردهای شناختی کاهش پیدا میکند. به همین دلیل پزشکان و محققین بیان کردند که کاهش سطح تستوسترون برروی حافظه و تمرکز نیز تاثیرگذار است.
بیضه کوچک
میزان سطح تستوسترون در اندازه بیضه‌ها نیز نقش دارد. همانطور که ترشح طبیعی هورمون تستوسترون روی رشد آلت تناسلی و بیضه‌ها در دوران نوجوانانی تاثیر میگذارد، عدم یا کاهش ترشح آن روی کوچک شدن آلت و بیضه‌ها نیز بی‌تاثیر نیست. مردانی که تستوسترون در بدنشان به اندازه کافی ترشح میشود به نسبت مردانی که تستوسترون پایینی در بدن دارند، از بیضه‌ها و آلت بزرگتری برخوردارند.
نکته: عوامل دیگری در کوچک شدن بیضه‌ها نقش دارند. به همین دلیل تنها با کوچک شدن اندازه بیضه‌ها نمی‌توان گفت فرد به بیماری کمبود تستوسترون مبتلا است.
کم خونی
براساس مقاله تحقیقاتی در مجله انجمن پزشکی آمریکا، محققین به این نتیجه رسیدند که کمبود تستوسترون، به افزایش خطر ابتلا به کم خونی منجر میشود. در این بررسی‌ها هنگامی که ژل تستوسترون را به مردان مبتلا به کم خونی با سطح تسترون پایین تزریق کردند، افزایش شمار سلول‌های خونی را شاهد بودند.
کمبود تستوسترون چه عوارضی دارد
شواهد ثابت کرده که تستوسترون پایین زمینه‌ساز برخی بیماری‌های جدی خواهد بود. در نتیجه مردان مبتلا به کمبود تستوسترون به مرگ زودهنگام نزدیکترند. آیا تا به امروز به این فکر کردهاید که کمبود تستوسترون در مردان چه عواقبی دارد؟ در ادامه قصد داریم شما را با خطرات و عوارض کمبود تستوسترون در آقایان بیشتر آشنا کنیم.
آپنه خواب
براساس تحقیقات صورت گرفته، کاهش و کمبود تستوسترون ارتباط مستقیم روی آپنه خواب دارد. آپنه خواب بیماری است که در آن افراد عمدتا در طول خواب نمی‌توانند نفس بکشند.
دیابت
براساس مطالعات صورت گرفته سطح پایین تستوسترون موجب دیابت در افراد میشود. در حقیقت در برخی شرایط تستوسترون پایین حتی به عنوان یک پیش‌بینی‌کننده پیشرفت دیابت و مرحله پیش دیابت استفاده میشود.
ناباروری
همانطور که در ابتدای این مقاله خواندید، هورمون تستوسترون هورمون مردانه‌ای است که در بیضه مردان تولید و سبب صفات مردانه میشود. مهمترین وظیفه این هورمون، تولید سلول‌های جنسی (اسپرم) در مردان است و کمبود آن سبب بروز مشکلاتی در باروری میشود؛ بنابراین می‌توان گفت یکی از عوارض کمبود تستوسترون، ناباروری در مردان است.
اضافه وزن
یکی دیگر از عوارض کمبود تستوسترون در آقایان اضافه وزن است. با کاهش سطح هورمون تستوسترون وزن فرد بالا می‌رود.
پیامدهای روانی کمبود تستوسترون
یکی دیگر از عوارض کمبود تستوسترون در آقایان، افسردگی و مشکلات زناشویی است. هورمون تستوسترون تحریک‌کننده میل جنسی در مردان و زنان است و به دلیل نقش‌آفرینی در نعوظ مردان، اهمیت زیادی دارد و کمبود آن موجب بروز اختلال در نعوظ می‌گردد. با کاهش میل جنسی زندگی زناشویی فرد تحت تاثیر قرار می‌گیرد و گاهی این عارضه به طلاق و مشکلات عاطفی میانجامد.
راه‌های تشخیص کمبود تستوسترون در آقایان
برای اطلاع از سطح میزان تستوسترون در بدن آقایان می‌توان از روش‌های مختلفی بهره گرفت که در ادامه به برخی از آنها اشاره کرده‌ایم.
شواهد بالینی
جهت تشخیص کمبود تستوسترون در بدن، قبل از هرچیزی باید نشانه‌ها را به طور کامل جدی بگیرید. در زمان مراجعه به پزشک باید به تک تک آنها و زمان شروعشان اشاره کنید. همچنین برای اطلاع از میزان هورمون تستوسترون و کاهش سطح آن می‌توان یک آزمایش خون انجام داد. اگر در این آزمایش میزان تستوسترون شما 300 نانوگرم در هر دسی‌لیتر باشد، این مقدار کاملا طبیعی است و شما دچار مشکل خاصی نیستید، اما اگر میزان آن پایین‌تر از 300 نانوگرم در هر دسی‌لیتر باشد، میزان تستوسترون بدنتان پایین و غیرطبیعی است و در صورتی که این میزان بالاتر از 1000 تا 1200 نیز باشد وضعیت، غیرعادی خواهد بود.
معاینه پزشکی
در صورت مشاهده هر یک از علائم و نشانه‌های احتمالی کاهش سطح تستوسترون باید به یک پزشک متخصص مراجعه کنید. البته ناگفته نماند در برخی شرایط کاهش سطح تستوسترون علائم خاصی ندارد و گاهی تنها با انجام برخی آزمایشات مشخص میشود. در صورت مراجعه به پزشک متخصص، وی با انجام معاینات بالینی یا ارزیابی‌های فیزیکی میزان سطح تستوسترون را اندازه‌گیری میکند.
آزمایش‌های پزشکی
در صورتی که کمبود تستوسترون در بدن فرد بدون علائم باشد، پزشک با مشکوک شدن به این مورد برای او آزمایش خون می‌نویسد تا با انجام آن، میزان دقیق تستوسترون را بررسی کند. تست تراکم استخوان نیز جزو آزمایشهایی است که پزشک برای بررسی سطح هورمون تستوسترون برای آقایان تجویز میکند.
روش‌های درمان کمبود تستوسترون در آقایان
در صورتی که علت پایین بودن میزان تستوسترون در مردان، بیماری یا عادات بد غذایی باشد با تغییر سبک زندگی و همچنین برخی روش‌های درمان خانگی این عارضه برطرف میشود. پس از درمان خانگی کمبود تستوسترون، میزان این هورمون ممکن است به حالت طبیعی خود بازگردد. در صورتی که درمان گیاهی کمبود تستوسترون و روش‌ها خانگی پاسخگو نباشد، میزان این هورمون در بدن تغییر نخواهد کرد. در نتیجه باید از روش‌های درمانی پزشکی کمک گرفت.
روش خانگی درمان کاهش تستوسترون
برای افزایش میزان هورمون تستوسترون در اغلب موارد راه‌های ساده خانگی بسیار زیادی وجود دارد. برخی از مهمترین روش‌های طبیعی افزایش سطح تستوسترون عبارتند از:
تغییر سبک زندگی
همانطور که گفته شد گاهی برخی عادات بد در طول روز باعث کاهش سطح هورمون تستوسترون میشوند. با انجام برخی از اعمال زیر می‌توانید به افزایش سطح هورمون تستوسترون کمک کنید.
- خواب کافی
- رعایت رژیم غذایی سالم و ارگانیک
- کاهش وزن
- مدیریت استرس و اضطراب
- استفاده از ویتامین ها و مکمل ها تحت نظر پزشک
- پرهیز از استعمال دخانیات و الکل
درمان غذایی کمبود تستوسترون
رعایت رژیم غذایی و خوردن برخی موادغذایی باعث افزایش سطح تستوسترون در بدن آقایان میشود. برخی موادغذایی مفید عبارتند از:
- انگور قرمز باعث افزایش سطح تستوسترون و همچنین بهبود کیفیت اسپرم میشود
- آناناس حاوی آنزیم بروملین است. به همین دلیل میزان سطح تستوسترون را افزایش خواهد داد
- سیر موجب کاهش سطح کورتیزول و در نتیجه افزایش تستوسترون میشود
- زرده تخم‌مرغ به علت کلسترول بالا
- روغن زیتون و نارگیل
- کلم به دلیل کاهش سطح هورمون‌های زنانه و افزایش میزان هورمون مردانه
- مصرف و بوییدن کرفس
- گوشت قرمز (حاوی زینک، کلسترول و چربی‌های اشباع شده)
- کربوهیدرات سالم مانند سبزیجات، میوه‌ها و غلات کامل
- اسیدهای چرب امگا 3 مانند تخم مرغ، بادام، گردو، گوشت، ران مرغ و…
- مصرف میزان منیزیم کافی
- عصاره قلم
- آووکادو
- اسفناج، کلم بروکلی، کلم برگ و گل کلم به عنوان منابع سرشار از آنتی‌استروژن
- مکمل زینک برای تقویت تولید تستوسترون
- زردچوبه یا مکمل کورکومین به عنوان یک آنتی‌اکسیدان قوی و ضداستروژن
- زنجبیل تازه
ممنوعیت‌های غذایی
خوردن برخی موادغذایی، هورمون تستوسترون را در بدن کاهش می‌دهند. به همین دلیل باید از خوردن آنها اجتناب کرد. برخی از این موادغذایی عبارتند از:
- کاهش مصرف قند و کربوهیدرات فرآوری شده
- اجتناب از مصرف مشروبات الکلی به ویژه شراب
- پرهیز از مصرف چربی‌های مضر
- کاهش مصرف سویای فرآوری شده
- کاهش میزان مصرف محرک‌هایی مانند نوشابه‌های ورزشی، انرژی‌زا و کافئین
روش دارودرمانی کمبود تستوسترون
اگر تمامی عادات بد غذایی خود را کنار گذاشتید و سبک زندگی را تغییر دادید و بازهم میزان هورمون تستوسترون در بدن شما تغییر نکرد، باید به فکر تزریق گنادوتروپین و برخی دیگر از روش‌های درمانی باشید.
تزریق گنادوتروپین
تزریق گنادوتروپین سبب تحریک تولید تستوسترون، قوی شدن تودههای عضلانی، افزایش میل جنسی و افزایش تعداد اسپرم میشود. این تزریق‌ها، سبب افزایش هورمون‌هایی میشوند که بدن را به تولید تستوسترون ترغیب می‌کنند و ممکن است تعداد اسپرم را افزایش دهند.
سایر روش‌های درمان کاهش سطح تستوسترون عبارتند از:
- مصرف مکمل‌های تستوسترون
- استفاده از کلومید
- استفاده از روش‌های کمک باروری مانند IVF یا میکرواینجکش
- نمونه‌برداری از بیضه و استخراج اسپرم در صورتی که فرد با آزواسپرمی یا کمبود شدید اسپرم مواجه باشد
یادداشت پایانی
تستوسترون به خودی خود موجب افزایش شانس باروری نمیشود و گاهی در بین ورزشکارانی که مصرف‌کننده آن هستند، باعث کوچک شدن بیضه‌ها و عقیم‌سازی میشود. همچنین بحران میانسالی و بروز کسالت و دلزدگی نسبت به زندگی، شغل، همسر و… ارتباط مستقیمی با تغییر میزان این هورمون در بدن مردان دارد. در این مقاله از ژین طب شما را با همه روش‌های درمان و عوارض کمبود تستروسترون در آقایان آشنا کردیم که با بهره از آنها می‌توانید میزان این هورمون را در بدن خود افزایش دهید و از عوارضش جان سالم به در ببرید.
