تشخیص پوکی استخوان؛ 4 مرحله شناسایی وضعیت استخوان‌ها

تشخیص پوکی استخوان از طریق تست‌های پیشرفته بهترین راه برای پیش بینی کردن استحکام استخوان و سنجش ‌تراکم استخوان است. ‌تراکم استخوان را نمی‌توان با اشعه ‌ایکس ساده تعیین کرد. اما یک روش تخصصی اشعه ‌ایکس با دوز پایین به نام ‌تراکم سنجی استخوان در اندازه‌گیری میزان استخوان موجود در قسمت‌های مختلف اسکلت کاربرد دارد.

تحقیقات در دهه گذشته به طور قطعی نشان داده که ‌تراکم استخوان با خطر شکستگی ارتباط مستقیم دارد، دقیقا همان‌طور که کلسترول خون با خطر بیماری قلبی مرتبط است. هر چه‌ تراکم استخوان کمتر باشد، خطر شکستگی ناشی از پوکی استخوان بیشتر است.

مجله سلامت ژین طب با توجه به اهمیت تشخیص پوکی استخوان این موضوع را مورد بررسی قرار داده تا هشداری جدی برای بیماران مبتلا به این بیماری باشد.

مراحل تشخیص پوکی استخوان چیست؟

پوکی استخوان زمانی رخ می‌دهد که فرد دچار کاهش قابل توجه ‌تراکم استخوان شود. این کاهش تراکم موجب شکنندگی هر چه بیشتر استخوان‌ها خواهد شد. کلمه پوکی استخوان به معنای استخوان متخلخل است. این بیماری معمولا افراد مسن را تحت تاثیر قرار می‌دهد و به مرور زمان باعث کاهش قد خواهد شد. تشخیص پوکی استخوان معمولا نیازمند چندین مرحله است. پزشک خطر پوکی استخوان و همچنین خطر شکستگی را به طور کامل ارزیابی می‌کند. مراحل تشخیص پوکی استخوان شامل موارد زیر است:

1.گرفتن سابقه پزشکی اولین مرحله تشخیص پوکی استخوان

پزشک سوالاتی در رابطه با عوامل خطر پوکی استخوان می‌پرسد. سابقه خانوادگی پوکی استخوان خطر ابتلا به آن را برای فرد افزایش می‌دهد. عوامل سبک زندگی، از جمله رژیم غذایی، فعالیت بدنی، عادات نوشیدن و عادات سیگار کشیدن نیز خطر ابتلا به پوکی استخوان را افزایش می‌دهد.

یک پزشک همچنین شرایط پزشکی فرد و داروهایی مصرفی بیمار را بررسی می‌کند تا اگر سرنخی از این موارد در پوکی استخوان بدست می‌دهد آن را مد نظر بگیرد. علائم پوکی استخوان که پزشک احتمالا در مورد آن‌ها از بیمار می‌پرسد عبارتند از هر گونه شکستگی استخوان رخ داده، سابقه شخصی کمردرد، کاهش قد در طول زمان، یا حالت خمیده.

2. انجام معاینه فیزیکی دومین اقدام برای تشخیص پوکی استخوان

پزشک قد فرد را اندازه‌گیری کرده و آن را با اندازه‌گیری‌های قبلی مقایسه می‌کند. کاهش قد می‌تواند نشان دهنده پوکی استخوان باشد. ممکن است پزشک از فرد بپرسد که ‌ایا در بلند شدن از حالت نشسته بدون استفاده از بازوها برای بالا بردن خود مشکل دارد یا خیر. آن‌ها همچنین آزمایش‌های خون را برای ارزیابی سطح ویتامین D و همچنین برخی آزمایش‌های خون دیگر برای تعیین فعالیت متابولیک کلی استخوان‌های انجام دهند. فعالیت متابولیک امکان دارد در مورد پوکی استخوان افزایش یابد.

3. انجام آزمایش ‌تراکم استخوان مهم‌ترین بخش تشخیص پوکی استخوان با عکس رادیولوژی

اگر پزشک تشخیص دهد که فردی در معرض خطر پوکی استخوان هست، او را تحت آزمایش ‌تراکم استخوان قرار خواهد داد. یک مثال رایج، اسکن جذب سنجی اشعه ‌ایکس با انرژی دوگانه (DEXA) است. این آزمایش بدون درد و سریع از تصاویر اشعه ‌ایکس برای اندازه‌گیری‌ تراکم استخوان و خطر شکستگی استفاده می‌کند. تکنیک‌های مختلف تست تراکم استخوان عبارتند از:

• جذب دوگانه اشعه‌ایکس (DXA): رایج‌ترین روش برای اندازه‌گیری ‌تراکم استخوان به شمار می‌آید. DXA از فناوری پرتو فن استفاده می‌کند که امکان اسکن سریع با اشعه ‌ایکس بسیار کم‌انرژی را فراهم خواهد کرد. معاینه ستون فقرات و لگن هر کدام حدود پنج دقیقه طول می‌کشد. DXA ساعد نیز ممکن است مفید باشد، به خصوص اگر هر دو لگن با جراحی تعویض شده باشند.

اسکنر Hologic Delphi در Mount Zion همچنین می‌تواند یک اشعه ‌ایکس با دوز پایین برای ارزیابی شکستگی‌های ستون فقرات انجام دهد. تست‌های DXA بدون درد هستند و برای جلوگیری از تداخل در تصویر خروجی هر گونه لباس یا اجسام فلزی همراه بیمار نباشد، و فقط لباس بیمارستان را بپوشد. بیمار روی یک میز دراز می‌کشد و بازوی اسکن به آرامی ‌روی قسمت‌هایی از بدن که قرار است اسکن شود حرکت خواهد کرد. مانند MRI در یک تونل نیستید. این آزمایش حدود 10 تا 15 دقیقه طول می‌کشد.

• سونوگرافی‌ تراکم استخوان پاشنه: این تشت تشخیص پوکی استخوان خطر کلی شکستگی را پیش‌بینی می‌کند. با این حال، سونوگرافی پاشنه در پیش‌بینی شکستگی‌های لگن و مهره به خوبی DXA لگن و ستون فقرات عمل نمی‌کند. مواردی وجود دارد که پزشک این معاینه را به جای DXA یا علاوه بر آن انتخاب می‌کند.
• توموگرافی کامپیوتری کمی‌ (QCT): این آزمایش از یک سی تی اسکنر استاندارد استفاده می‌کند. دو مهره در قسمت پایین کمر برای اسکن‌های مقطعی منفرد انتخاب می‌شوند که با نرم افزار ‌تراکم سنجی ویژه آنالیز می‌شوند. کل روش حدود 15 دقیقه طول می‌کشد. این معاینه گاهی اوقات در صورت ابتلا به آرتریت زیاد در کمر استفاده خواهد شد که باعث می‌شود تست DXA کمتر قابل اعتماد باشد. هزینه این تست تشخیص پوکی استخوان نسبت به سایر روش‌ها بالاتر است.
• رادیوگرافی جانبی: با استفاده از یک واحد اشعه ‌ایکس معمولی، نماهایی از ستون فقرات فوقانی و تحتانی می‌گیرد تا ببینند آیا شکستگی وجود دارد یا خیر. این تست نیز 15 دقیقه‌ای زمان می‌برد.

4. تشخیص پوکی استخوان با آزمایش خون و ادرار

شرایط پزشکی می‌تواند باعث تحلیل استخوان شود. این‌ها شامل اختلال در عملکرد پاراتیروئید و تیروئید است. پزشک ممکن است آزمایش خون و ادرار را برای رد این مورد انجام دهد. آزمایش ممکن است سطوح کلسیم، عملکرد تیروئید و سطح تستوسترون را در مردان پوشش دهد.

تشخیص پوکی استخوان با آزمایش ‌تراکم مواد معدنی استخوان

طبق گفته انجمن رادیولوژی آمریکا (RSNA)، اسکن DEXA استانداردی برای اندازه‌گیری ‌تراکم استخوان‌های فرد و خطر ابتلا به پوکی استخوان است. تست ‌تراکم استخوان یک روش ایمن، سریع و بدون درد برای اندازه‌گیری اینکه ‌ایا پوکی استخوان دارید یا اینکه چقدر احتمال دارد در آینده به آن مبتلا شوید، است.

اشعه ‌ایکس سنتی که برای شناسایی استخوان‌های شکسته (به عنوان مثال شکستگی ستون فقرات) استفاده می‌شود، نمی‌تواند BMD را اندازه‌گیری کند. BMD باید با تکنیک‌های تخصصی‌تری اندازه‌گیری شود. انواع مختلفی از تست‌های BMD در دسترس هستند، اما متداول‌ترین روش مورد استفاده و توصیه شده DXA نام دارد که مخفف عبارت جذب سنجی اشعه ‌ایکس با انرژی دوگانه است. DXA نوعی اشعه ‌ایکس است که قادر است درصدهای بسیار کمی ‌از تحلیل استخوان را تشخیص دهد، به همین دلیل به عنوان بهترین نوع تشخیص پوکی استخوان از آن نام می‌برند.

یک تکنسین پرتو، اسکن DEXA را با استفاده از یک دستگاه مرکزی یا محیطی انجام می‌دهد. اسکنر برای اندازه گیری‌ تراکم استخوان لگن و ستون فقرات بیشتر در بیمارستان یا مطب پزشک استفاده می‌شود. پزشکان آزمایش‌های محیطی را تست غربالگری می‌نامند. برای اندازه‌گیری توده استخوانی می‌توان یک پا یا بازو را در اسکنر قرار داد.

طبق گزارش RSNA، انجام این آزمایش بین 10 تا 30 دقیقه طول می‌کشد. پزشک همچنین ممکن است یک آزمایش اضافی به نام ارزیابی جانبی مهره (LVA) انجام دهد. از آنجایی که کمردرد هم علامت مکرر شکستگی‌های مهره ناشی از پوکی استخوان و هم یک علامت رایج است، LVA برای تعیین اینکه ‌ایا می‌تواند به پزشکان در تشخیص پوکی استخوان از کمردرد غیر اختصاصی کمک کند، مورد استفاده قرار می‌گیرد.

این آزمایش از دستگاه DEXA برای کمک به تشخیص اینکه ‌ایا کسی قبلا دچار شکستگی ستون فقرات شده است استفاده می‌کند. کاربرد کلی بالینی این آزمایش در تشخیص و مدیریت پوکی استخوان بحث برانگیز است.

نتایج تصویربرداری DEXA شامل دو نمره است: یک نمره T و یک نمره Z. نمره T توده استخوانی یک فرد را با یک بزرگسال جوان همجنس مقایسه می‌کند. با توجه به بنیاد ملی پوکی استخوان، نمرات به دسته‌های زیر تقسیم می‌شوند:

• یک و بالاتر: نرمال
• بین یک تا دو و نیم: توده استخوانی کم (به نام استئوپنی، یک وضعیت پیش ساز بالقوه برای پوکی استخوان)
• کمتر از دو و نیم: معمولا نشان دهنده پوکی استخوان است
• نمره Z‌ تراکم مواد معدنی استخوان یک فرد را با افراد همسن، جنسیت و نوع کلی بدن آن‌ها مقایسه می‌کند. اگر نمره Z زیر 2- باشد، چیزی غیر از افزایش سن طبیعی ممکن است باعث کاهش ‌تراکم استخوان شود.

این تست‌های تشخیصی به‌این معنی نیست که قطعا پوکی استخوان یا شکستگی استخوان را تجربه خواهید کرد. در عوض، آن‌ها به پزشک در ارزیابی خطر کمک می‌کنند. آن‌ها همچنین به پزشک می‌گویند که ممکن است به درمان بیشتری نیاز باشد و باید در مورد آن‌ها صحبت شود.

نکات کلی که درباره تشخیص پوکی استخوان

پزشکان از نتایج آزمایش برای ارائه توصیه‌های درمانی برای افراد مبتلا به استئوپنی و پوکی استخوان استفاده می‌کنند. برخی از افراد نیاز به تغییر سبک زندگی خواهند داشت و برخی دیگر نیازمند دارو می‌گردند.

با توجه به کالج روماتولوژی آمریکا، افراد با ‌تراکم استخوان پایین ممکن است امتیاز ارزیابی خطر شکستگی (FRAX) را نیز دریافت کنند. این امتیاز احتمال شکستگی استخوان را در یک دهه ‌اینده پیش‌بینی خواهد کرد. پزشکان با توجه به نمرات FRAX و نتایج آزمایش ‌تراکم مواد معدنی استخوان (BMD) درمان‌های لازم را توصیه خواهند کرد.

این نمرات به ‌این معنی نیست که از استئوپنی به پوکی استخوان پیشرفت خواهید کرد یا شکستگی را تجربه می‌کنید. در عوض، روش‌های پیشگیری مورد توجه بیشتری قرار خواهد گرفت.

سوالات متداول