اعتیاد والدین و تاثیر آن بر وضعیت تحصیلی فرزندان

اعتیاد والدین از موارد مهمی محسوب می‌شود که می‌تواند مسیر آینده کودکان را تغییر دهد. صرف نظر از سن، ما عمیقا تحت تاثیر افرادی هستیم که از کودکی در کنارمان هستند.‌ این تاثیرات نه تنها شامل ژن‌های به ارث رسیده از والدین، بلکه مجموعه‌ای از رفتارها، عادات، ارزش‌ها و سبک‌های ارتباطی است که ما از بزرگ‌ترهای خود یاد می‌گیریم.

همین الگو در مورد نحوه استفاده از الکل یا مواد مخدر نیز صدق می‌کند. موسسه ملی سوءمصرف مواد مخدر تخمین می‌زند که 25درصد از کودکان غربی در خانواده‌هایی بزرگ می‌شوند که در آن‌ها سوءمصرف مواد وجود دارد. بر اساس بررسی‌های کنونی بر سوءمصرف مواد، در خانه‌هایی که یک یا چند بزرگسال مصرف کننده الکل یا مواد مخدر هستند، احتمال ابتلای کودکان به اختلالات اعتیادی تقریبا دو برابر بیشتر است.

در ادامه این نوشتار قصد داریم مطالب بیشتری را در باب اعتیاد والدین و تاثیر آن روی فرزندان را بیان کنیم. با مجله پزشکی ژین طب همراه شوید.

نگاهی سریع به اعتیاد والدین

• یکی از مسائل بسیاری مهمی که اعتیاد والدین برای کودکان در پی دارد، تاثیر بر تحصیل آن‌ها است
• افرادی که با اعتیاد والدین خود دست و پنجه نرم می‌کنند، گاهی بسیار شکننده و گاهی بسیار قوی هستند
• در خانواده‌هایی والدین اعتیاد دارند، سه قانون نا نوشته وجود دارد که عبارتند از؛ (( سوال نپرس، کنجکاوی نکن، با کسی حرف نزن))
• مسئولیت‌پذیر شدن کودکان در سنین بسیار پایین یکی دیگر از رفتارهایی است که اعتیاد والدین مسبب آن می‌شود

اعتیاد والدین چه تاثیراتی روی فرزندان می‌گذارد؟

اغلب کودکانی که در خانه با اعتیاد والدین مواجه هستند، از نظر روحی و روانی دچار مشکلاتی می‌شوند یا رفتار والدین تاثیرات منفی روی آن‌ها می‌گذارد.

مهم‌ترین مواردی که برای کودکان دارای والدین معتاد پیش می‌آید؛ اختلالات شخصیتی، آسیب‌های اجتماعی، مشکلات رفتاری، ابتلا به بیماری‌های مادرزادی و مشکلات جسمانی است.

سایر مسائل و مشکلاتی که اعتیاد والدین برای کودکان ایجاد می‌کند، عبارتند از:

• مصرف زود هنگام مواد مخدر و اعتیاد در سنین کودکی یا نوجوانی
• اختلالات در غذا خوردن ازجمله کم‌خوری یا پرخوری
• خطر بیشتر سواستفاده فیزیکی، کلامی یا جنسی
• خطر ابتلا به اضطراب یا افسردگی
• عملکرد ضعیف در مدرسه
• مشکلات عاطفی و رفتاری
• عزت نفس پایین

نکته مثبت این است که اگر کودکان به منابع و خدمات حمایتی مناسب دسترسی داشته باشند، می‌توانند تاثیر قدرتمندی بر بزرگسالان زندگی خود داشته باشند. روش‌های آموزشی این سیستم‌های حمایتی، و نحوه برخورد آن‌ها برای کمک گرفتن از والدین معتاد، می‌تواند مسیر آینده کودک را تغییر دهد و ممکن است به والدین کمک کند تا روند بهبودی و ترک اعتیاد را آغاز کنند.

اعتیاد والدین بر پیشرفت تحصیلی فرزندان چه تاثیراتی دارد؟

یکی از مسائل بسیاری مهمی که اعتیاد والدین برای کودکان در پی دارد، تاثیر بر تحصیل آن‌ها است.

امروزه داشتن تحصیلات کافی، جایگاه اجتماعی هر شخصی را نشان می‌دهد و به یکی از معیار‌های خوشبختی تبدیل شده است. در این میان افرادی که نتوانند تحصیلات کافی داشته باشند و در حدی پایین‌تر از همسالان خود قرار بگیرند دچار ضربه‌های روحی شدید می‌شوند.

اغلب فرزندان والدین معتاد در منزل خود آرامش و آسایش کافی ندارند و همواره دچار تشویش و کلافگی هستند؛ بنابراین قدرت تمرکز کمی دارند و توان یادگیری دروس را ندارند و در نهایت دچار افت تحصیلی می‌شوند.

اعتیاد والدین باعث می‌شود عزت نفس کودکان کاهش یابد و همین امر سبب می‌شود که آن‌ها از دیگر دوستان خود کناره‌گیری کنند؛ چراکه بیشتر مواقع احساس شرمندگی و خجالت‌زدگی دارند.

آیا اعتیاد والدین بر بزهکاری کودکان تاثیرگذار است؟

طبق تحقیقات انجام شده روی کودکان، کودکانی که با اعتیاد والدین دست و پنجه نرم می‌کنند، نسبت به کودکان دیگر بیشتر دچار کجروی می‌شوند. به بیان دیگر کودکان بد سرپست بیشتر از کودکان بی‌سرپست دچار آسیب‌های اجتماعی می‌شوند.

اغلب خانواده‌هایی که در آن اعتیاد والدین وجود دارد از نظم و انضباط کافی برخوردار نیستند، چراکه والدین توان کنترل اخلاق و رفتار خود را ندارند و عموما از طرف اطرافیان و به ویژه فرزندان خود سرزنش می‌شوند و در نهایت فرزندان هیچ ارزش و اهمیتی برای آن‌ها قائل نخواهند شد. در نهایت کودکان بدون اطلاع والدین دست به انجام هر کاری می‌زنند و این اولین گام برای کج‌روی و رفتن به سوی انحرافات است.

بنابر بررسی‌های انجام شده در کانون اصلاح و تربیت، اکثر کودکان و نوجوانانی که بد‌سرپست بوده‌اند، تحت نظر والدینی معتاد بزرگ شده‌اند. بیشتر این کودکان در خانه‌ای پر تنش زندگی می‌کرده‌اند و ناچار به ترک تحصیل شده‌اند و در ادامه در ارتباط با دوستانی ناباب به کسب درآمد از هر راهی پرداخته‌اند. نتیجه این فرآیند موجب شده در سنین کم تبدیل به یک بزهکار شوند که باید دوران طلایی زندگی خود را در کانون اصلاح و تربیت بگذرانند.

فرزندان والدین معتاد چه احساسات و رفتارهایی دارند؟

افرادی که با اعتیاد والدین خود دست و پنجه نرم می‌کنند، گاهی بسیار شکننده و گاهی بسیار قوی هستند.

در برخی خانواده‌ها کمک به والدین و تغییر نقش فرزندان تبدیل به رکنی اساس می‌شود. در حالی که در یک رابطه سالم والد-کودک، والدین نقش مراقبت کننده را بر عهده می‌گیرند و برای جوانی که هنوز در حال رشد است، سرپناه فیزیکی، حمایت عاطفی و امنیت مالی فراهم می‌کنند.

با این حال، در خانواده هایی که در آن والد دچار سوءمصرف مواد است، این نقش‌ها اغلب معکوس می‌شوند و کودک نقش مراقبت کننده را بر عهده می‌گیرد. البته بسیاری از کودکان حتی نمی‌دانند که این مسئولیت را بر عهده گرفته‌اند.

در این خانواده‌ها بعضی از وظایف یک فرزند و والد واضح است، مانند: کمک به پدر معتاد یا پذیرفتن یک شغل پاره وقت برای کمک به تامین هزینه‌های خانه، اما این مسئولیت‌ها ممکن است شامل سطحی از صمیمیت عاطفی نیز باشد که از مرزهای یک رابطه سالم والد و فرزند فراتر می‌رود.

نمونه‌هایی از چنین درگیری عاطفی شدید شامل موارد زیر می‌شود:

• قطع ارتباط با دوستان به منظور ماندن در خانه با پدری که به دلیل مصرف زیاد مواد احساس انزوا می‌کند
• گوش دادن به صحبت‌های مادری که در زندگی تجربه‌هایی بسیار تلخ و دردناک داشته است
• احساس نیاز به نجات والدینی که افسردگی شدید یا افکار خودکشی را تجربه می‌کنند
• خوابیدن در کنار والدینی که اضطراب و ترس از تنهایی را تجربه می‌کنند
• استفاده از مواد مخدر یا نوشیدن الکل به همراه والدین خود به منظور ایجاد پیوند عاطفی نزدیک

مسئولیت‌پذیر شدن کودکان در سنین بسیار پایین یکی دیگر از رفتارهایی است که اعتیاد والدین مسبب آن می‌شود. در این حالت از کودک خواسته می‌شود تا سطحی از رفتارهای بالغانه را از خود نشان دهد که ممکن است برای آن آمادگی کافی را نداشته باشد. والدین معتاد معمولا مرزهای عاطفی را نقض می‌کنند که در این صورت برای کودکان شرایط پیش می‌آید که به طور مستقل رشد کنند. در این حالت کودک را به یک مراقب متخصص که فاقد مهارت‌های اجتماعی یا احساس هویت شخصی است تبدیل می‌کنند.

استرس عاطفی و روانی ناشی از مراقبت از خود و والدین معتاد می‌تواند به رشد مغز کودک آسیب برساند. علاوه بر این، کودکانی که به دلیل غیبت والدینشان از نظر جسمی یا روحی باید زندگی خود را تامین کنند، بیشتر در معرض آسیب دیدن، سوءتغذیه و گوشه‌گیری از همسالان خود قرار دارند.

در بدترین حالت فرزندانی که والدینی معتاد دارند اعتقاد دارند اعتیاد والدین تقصیر آن‌هاست. آن‌ها مدام در حال دلیل تراشی هستند و فکر می‌کنند اگر نمرات بهتری در مدرسه کسب یا به تمام کارهای خانه رسیدگی می‌کردند، والدینشان آنقدر خسته نمی‌شدند که به مصرف مواد مخدر روی بیاورند.

چگونه می‌توان به فرزندانی که والدینی معتاد دارند کمک کرد؟

برای کودکانی که سعی می‌کنند مراقب خود باشند یا از والدین خود مراقبت ‌کنند، پیدا کردن کمک در خارج از خانه بسیار دشوار است. کودکان والدین معتاد اغلب  به دلیل ترس‌های آشکار یا تاثیرات عاطفی، از صحبت کردن با بزرگسالان دیگر در مورد مشکلاتی که تجربه می‌کنند دلسرد می‌شوند.

والدینی که مشکلات سوءمصرف مواد دارند، اگر احساس کنند که کودکی با افشای اسرار خانواده در مقابل مشاور مدرسه، معلم، پزشک یا والدین یکی از دوستانش، به آن‌ها خیانت می‌کند، ممکن است عصبانی شده یا بدرفتار شوند. بسیاری از والدین از این می‌ترسند که در صورت افشای سوءمصرف مواد آن‌ها، ممکن است حضانت قانونی فرزندان خود را از دست بدهند و در ادامه با اتهامات جنایی روبرو شوند.

بدتر از آن، بزرگ شدن کودک در خانه‌ای که تحت تاثیر سوء مصرف مواد قرار دارد، می‌تواند به عزت نفس او آسیب برساند و نزدیک شدن به یک بزرگسال هوشیار یا مقامات را دشوارتر ‌کند. این وضعیت می‌تواند منجر به اضطراب شدید، ترس و احساس عمیق درماندگی شود.

البته برای نزدیک شدن به این کودکان راه‌کارهایی نیز وجود دارد که عبارتند از:

از کنجکاوی بی‌جا جلوگیری شود

غالبا در خانواده‌هایی که با اعتیاد دست و پنجه نرم می‌کنند سه قانون نا نوشته وجود دارد که عبارتند از؛ (( سوال نپرس، کنجکاوی نکن، با کسی حرف نزن)). بنابراین سوال پرسیدن از کودکان به معنی نقض این سه قانون ناگفته و نانوشته است.

گاهی بزرگسالان فکر می‌کنند وظیفه‌شان بررسی کردن و سوال پرسیدن است، اما اغلب با این کار کودک از آن‌ها دور می‌شود، چراکه او را به عنوان فردی می‌بیند که می‌خواهد برای آن‌ها دردسر ساز شود. بد نیست به خاطر داشته باشید آن‌ها در هر شرایطی نسبت به خانواده خود وفاداری می‌کنند.

بنابراین پیشنهاد می‌شود در برخورد با آن‌ها از پرسیدن سوال‌های خصوصی و خانوادگی خودداری شود و در مقابل سوال‌هایی در مورد خودشان بپرسند به طور مثال؛ در مورد اینکه برنامه مورد علاقه آن‌ها در تلویزیون چیست؟ برنامه آن‌ها برای آخر هفته چیست؟ وغیره.

از بی‌احترامی نسبت به والدین آن‌ها باید خودداری کرد

کودکان والدین خود را دوست دارند. حتی اگر از آن‌ها کارهای ناشایست و وحشتناکی دیده باشند.

اغلب کودکانی که اعضای خانواده آن‌ها با اعتیاد دست و پنجه نرم می‌کنند، همواره می‌گویند ما هرگز والدین خود را نمی‌بخشیم، اما تا ابد آن‌ها را دوست داریم. بنابراین برای کمک کردن به این کودکان بهترین راه جدا کردن آن‌ها از والدین به بهانه بیماری والدین است.‌

این کودکان باید در مکانی امن و سالم قرار بگیرند تا بتوانند از افکار، احساسات، ترس‌ها، شرم و خشم خود حرف بزنند. اما در کنار این جدایی باید محبت کودکان نسبت به والدین را هم حفظ کرد.

بچه‌ها باید یاد بگیرند با احساسات خود کنار بیایند

درست است که آن‌ها نمی‌توانند آنچه را که در زندگی یا خانواده‌شان می‌گذرد کنترل کنند، اما قدرت کنترل خود و احساساتشان را دارند.

اغلب مشاوران پیشنهاد می‌کنند که بار سنگینی که خانواده بر دوش کودکان قرار می‌دهد را بردارند و به آن‌ها یادآور شوند که نیازی نیست هیچ موردی را کنترل یا درمان کنند. آن‌ها تنها باید کودکی کنند و هیچ فردی انتظار ندارد که آن‌ها بزرگسالان کوچک باشند و نقش کودک_والد را بازی کنند.

یادداشت پایانی

اعتیاد والدین مسئله‌ای خانمان سوز است و در صورتی که درمان نشود می‌تواند بر خانواده و به ویژه فرزندان تاثیرات منفی و مخربی را بگذارد.

در خانواه‌هایی که والدین درگیر اعتیاد هستند فرزندان دچار کج‌خلقی می‌شوند. اعتیاد والدین در دوران بلوغ نوجوانان باعث بزهکاری نوجوان‌ها و کج‌روی آن‌ها خواهد شد.

ما در این نوشتار سعی کردیم پیرامون اعتیاد والدین و مشکلاتی که با خود به همراه می‌آورد مطالبی را عنوان کنیم. امیدواریم مفید فایده واقع شده باشد.