آمبولی ریه (PE) چیست؟ علائم، درمان و راههای پیشگیری

 اگر در اثر عمل جراحی و یا بیماری مانند ترومبوز ورید عمقی در یکی از سرخرگ‌هایی که خون را از قلب به ریه انتقال می‌دهد لخته خون ایجاد شود فرد به آمبولی ریه مبتلا شده است. لخته خون مسیر طبیعی جریان خون را مسدود می‌کند و عارضه‌ای خطرناک محسوب می‌شود که می‌تواند منجر به کاهش سطح اکسیژن در ریه و سایر اندام‌ها شود که می‌تواند در مواردی به مرگ بیمار بیانجامد.

لخته شدن خون یک فرآیند طبیعی برای جلوگیری از خونریزی است. درواقع بدن لخته خون را در مواقع خاص می‌سازد و سپس آن را تجزیه می‌کند. اما در مواردی بدن قادر به تجزیه لخته خون نیست. در هنگامی که خون در ورید لخته شود ممکن باعث ایجاد اختلال در روند جریان خون شود. لخته‌ها می‌توانند هم در شریان و هم در سیاهرگها (لخته وریدی) ایجاد شوند. آمبولی علاوه بر لخته خون می‌تواند ناشی از چربی و یا حباب هوا نیز باشد. در این مطلب از ژین طب به بررسی این موضوع خواهیم پرداخت.

ریسک ابتلا به آمبولی ریه در چه افرادی بالاتر است؟

آمبولی ریه اغلب پس از عمل جراحی و در پی بی‌تحرکی طولانی مدت در فرد ایجاد می‌شود. اما افراد در برخی شرایط با شانس بیشتری به آمبولی ریه مبتلا می‌شوند. در ادامه به بررسی برخی از مهم‌ترین ریسک فاکتورهای آمبولی ریه خواهیم پرداخت:

• عوامل ژنتیکی؛ عوامل ژنتیکی که باعث افزایش شانس تشکیل لخته خونی می‌شود
• عوامل ارثی؛ اگر در خانواده فردی به عارضه لخته خون مبتلا باشد
• صدمات؛ جراحی پاها یا جراحی ارتوپدی
• کم تحرکی؛ مواقعی که تحرک کم می‌شود، مثل افرادیکه برای مدت طولانی در بستر بوده‌اند
• پیش‌زمینه؛ داشتن سابقه ابتلا به لخته خون
• سن بالا: آمبولی ریه در افراد بالای 70 سال شیوع بیشتری دارد
• افرادیکه برای سرطان تحت درمان قرار گرفته‌اند
• مبتلایان به بیماری‌های مزمن مثل نارسایی قلبی، بیماری انسداد مزمن ریه، فشار خون بالا، سکته مغزی و بیماری التهابی روده
  مصرف داروهای خاص، مثل داروهای کنترل بارداری
• چاقی
• واریس پا
• مصرف سیگار

بیشتر بدانید: ورزش برای آسم و معرفی ۸ ورزش برای تقویت ریه

تحقیقات نشان می‌دهد حدود یک درصد از بیماران پس از عمل جراحی دچار ایجاد لخته خون می‌شوند به همین دلیل بازگشت سریع به زندگی عادی و داشتن تحرک کافی می‌تواند تا حد زیادی از بروز این عارضه بکاهد.

علائم ابتلا به آمبولی ریه چیست؟

در ادامه لیستی از علائم آمبولی ریه را مورد بررسی قرار می‌دهیم. با این حال آمبولی ریه در هر شخص می‌تواند علائم متفاوتی داشته باشد:

• تنگی نفس
• درد قفسه سینه
• تنش و اضطراب
• خواب آلودگی، سبکی سر یا غش
• ضربان قلب نامنظم
• تپش قلب
• سرفه
• تعریق
• فشار خون پایین

همچنین بیمار ممکن است علائم ورید عمقی را نیز داشته باشد که شامل موارد زیر است:

• درد در پایی که لخته دارد
• تورم پا
• قرمزی، گرما و حساسیت در پاها

میزان علائم آمبولی ریه به حجم لخته خون بستگی دارد. همچنین ابتلای بیمار به مشکلات قلبی ریوی نیز می‌تواند این مشکل را تشدید کند.

بیشتر بدانید: آیا درد قفسه سینه نشانه سکته قلبی است؟

نحوه تشخیص آمبولی ریه؛ آنژیوگرافی یا MRI

تشخیص آمبولی ریه معمولا سخت است؛ زیرا علائم این بیماری به بسیاری از بیماری‌ها شباهت دارد. پزشک برای تشخیص ممکن است موارد زیر را نیز درخواست بدهد:

• عکسبرداری ایکس ری: این نوع تصویربرداری برای بررسی عملکرد قلب و ریه استفاده می‌شود. این تصویربرداری اطلاعاتی در مورد اندازه، شکل و وضعیت ریه‌ها بررسی می‌شود.
• اسکن تهویه-پرفیوژن: این روش رادیولوژی هسته‌ای برای کمک به بررسی ریه ها و سلامت ورود و خروج هوا از داخل آن را تست می‌کند.
• آنژیوگرافی ریه: این روش یک تصویربرداری به کمک اشعه ایکس است که وضعیت برآمدگی، تنگی و انسداد وریدها را نشان می‌دهد.
• سی تی اسکن: سی تی اسکن برای مشاهده وضعیت استخوان، ماهیچه، چربی و جزئیات داخل ارگانهای بدن. این نوع از تصویربرداری وضعیت وریدهای داخل شش ها را نیز نشان می‌دهد.
• تصویربرداری رزونانس مغناطیسی: یا همان ام آر آی (MRI) تصویری با جزئیات از وضعیت اندام‌های داخلی بیمار ارائه می‌کند.
• سونوگرافی داپلر:برای تشخیص وضعیت دقیق وریدها استفاده می‌شود.
• الکتروکاردیوگرام: این روش که به آن EKG نیز گفته می‌شود برای بررسی وضعیت قلبی عروقی بیمار به کار می‌رود.

البته پزشک متخصص پیش از انجام تست حتما معاینات بالینی لازم و شرح حال بیمار را مورد بررسی قرار می‌دهد. انجام هر گونه عمل جراحی طی سه ماه گذشته شانس ابتلا به این عارضه تا چند برابر افزایش می‌دهد.

بیشتر بدانید: پودر روتارین چیست و چه خواصی دارد؟

درمان آمبولی ریه؛ از وارفارین تا ترومبکتومی

درمان آمبولی ریه به روش‌های مختلفی صورت می‌گیرد و بر مبنای درمان منشا و رفع لخته خون انجام می‌شود. به طور کلی درمان آمبولی ریه شامل موارد زیر است:

• داروهای ضدانعقاد؛ داروهای ضدانعقاد که به عنوان رقیق کننده خون شناخته می‌شوند توانایی لخته شدن خون را کاهش می‌دهند. مصرف این داروها به جلوگیری از بزرگ شدن لخته و تشکیل لخته‌های جدید کمک می‌کند. وارفارین و هپارین دو نمونه از داروهای ضدانعقاد رایج هستند.
• فیبرینولیتیک؛ فیبرینولیتیک درمانی این داروها که لخته شکن نیز نامیده می شوند، به صورت داخل وریدی (IV یا داخل ورید) برای شکستن لخته تجویز می شوند. این داروها فقط در شرایط حاد و خاص تجویز می شوند.
• فیلتر ورید کاوا؛ یک وسیله فلزی کوچک که در ورید قرار می‌گیرد و برای جلوگیری از حرکت لخته‌ها به ریه‌ها استفاده می‌شود. این فیلترها معمولاً زمانی استفاده می‌شوند که شما نمی‌توانید درمان ضد انعقادی دریافت کنید (به دلایل پزشکی)، لخته‌های بیشتری حتی با درمان ضد انعقاد ایجاد می‌شوند، یا زمانی که مشکلات خونریزی ناشی از داروهای ضد انعقاد دارید.
• آمبولکتومی ریه؛ این درمان به ندرت تجویز می‌شود، طی این جراحی لخته خون برداشته می‌شود. برداشتن لخته خون در مواردی توصیه می‌شود که لخته خون به قدری بزرگ است که با درمانهای دارویی رفع نشود.
• ترومبکتومی؛ ترومبکتومی از راه پوست یک لوله بلند، نازک و توخالی (کاتتر) را از طریق رگ خونی و توسط اشعه ایکس به محل آمبولی هدایت می‌شود. هنگامی که کاتتر در جای خود قرار گرفت، برای شکستن آمبولی، بیرون کشیدن آن، یا حل کردن آن از داروی ترومبولیتیک استفاده می‌شود.

یکی از مهم‌ترین جنبه‌ها در درمان آمبولی ریه جلوگیری از تشکیل لخته جدید است. به همین دلیل توصیه می‌شود تا جای ممکن اقدامات پیشگیرانه از ایجاد آمبولی ریه را جدی بگیرید.

بیشتر بدانید: تنگی نفس؛ علل، علائم و راه‌های درمانی | مشکلات قلبی و ریوی ریشه تنگی نفس

عوارض آمبولی ریه؛ خونریزی مغزی و دستگاه گوارش

آمبولی ریه باعث کمبود جریان خون ‌و آسیب به بافت ریه می‌شود. در ادامه این روند سطح اکسیژن خون کاهش یافته و مقدمات آسیب به سایر اندامهای بدن افزایش می‌یابد. لخته‌های بزرگ خونی می‌تواند به سرعت باعث ایجاد مشکلات جدی و تهدیدکننده شود. درمان لخته خون اغلب به کمک داروهای ضدانعقاد و رقیق‌کننده خون انجام می‌شود که درنهایت می‌تواند منجر به بروز خونریزی بیش از حد شود.

علائم خونریزی در سیستم گوارشی:

• استفراغ قرمز روشن
• خون در مدفوع
• مدفوع سیاه
• شکم درد

علائم خونریزی در مغز:

• سردرد شدید
• تغییران ناگهانی بینایی
• از دست دادن ناگهانی حرکت در دست و پا
• از دست دادن حافظه
• گیجی

اگر هر یک از این موارد را داشتید باید فورا به پزشک مراجعه کنید و او را در جریان داروهایی که مصرف کرده‌اید و شرایط پزشکی خود قرار دهید.

پیشگیری از آمبولی ریه؛ تحرک، تحرک، تحرک!!!

از آنجائیکه آمبولی ریه اغلب به دنبال لخته خونی در پاها ایجاد می‌شود و از آنجائیکه تشکیل لخته خونی در پاها دشوار است، پیشگیری از آمبولی ریه با پیشگیری از ایجاد لخته خونی وریدی یکسان است. برای پیشگیری از لخته خونی وریدی انجام اقدامات زیر توصیه می‌شود:

• انجام ورزش منظم روزانه
• حفظ تناسب اندام
• مصرف وعده غذایی متعادل
• عدم مصرف دخانیات
• اجتناب از نشستن به مدت طولانی

اقدامات غیرتهاجمی درمان لخته خون وریدی:

• جوراب واریس (پوشیدن این جورابها از بازگشت خون به عقب جلوگیری می‌کند)
• دستگاه فشرده‌سازی پنوماتیک
• پس از جراحی سریع به زندگی عادی بازگردید

مصرف دارو برای آمبولی ریه

داروهای ضد انعقاد و آسپرین اغلب برای کمک به پیشگیری از DVT تجویز می شود. بسیاری از افراد برای مدتی پس از ترخیص از بیمارستان در معرض خطر ابتلا به DVT هستند. مهم است که درمان برای پیشگیری از DVT تا زمانی که خطر برطرف نشده است، معمولاً حدود 3 تا 6 ماه ادامه یابد

آمبولی بعد از عمل جراحی؟!

عمل‌های جراحی یکی از موارد اصلی در ایجاد ترمبوز ورید عمقی است. احتمال ایجاد لخته در همه عمل‌های جراحی وجود دارد، اما در عمل‌های جراحی شکم، لگن، باسن و پاها احتمال آن بیشتر است. درواقع به دلیل عدم تحرک طولانی مدت در هنگام ریکاوری خون در رگ‌ها آهسته‌تر حرکت می‌کند و درنتیجه احتمال ایجاد لخته خونی را افزایش می‌دهد. معمولا در فاصله 2 تا 10 روز پس از عمل جراحی احتمال ایجاد لخته وجود دارد. اما با این حال پزشکان تا 3 ماه پس از جراحی شانس ایجاد لخته را بالا می‌دانند.

با این حال ایجاد لخته خون پس از جراحی به مهارت پزشک و وضعیت سلامتی بیمارکه شامل اضافه وزن، مصرف سیگار، مصرف داروهای هورمونی و بارداری، عدم تحرک و سفرهای طولانی مدت است مربوط می‌شود.

آمبولی چربی چیست؟

گرفتگی عروق ناشی از ورود بافت چربی به داخل آنها آمبولی چربی نامیده می‌شود. علائم آمبولی چربی شامل مشکلات تنفسی، تغییر در وضعیت ذهنی و بثورات پوستی است. این عارضه اغلب در پی آسیب‌ها و صدمات استخوانی در فرد ایجاد می‌شود. میزان مرگ و میر ناشی از آمبولی چربی 5 تا 30 درصد است.

یادداشت پایانی

در این مطلب به بررسی موضوع آمبولی ریه پرداختیم. آمبولی ریه به معنای ورود لخته خون، چربی و یا حباب هوا به سیاهرگ و انتقال آن به سمت ریه‌ها است. طی این عارضه مسیر خون بسته شده و درنتیجه اکسیژن کمتری به اندامها می‌رسد. آمبولی ریه یک عارضه خطرناک است که در صورت عدم درمان به مرگ بیمار منجر می‌شود. علائم آمبولی ریه شامل تنگی نفس، تعریق، ضربان قلب بالا و فشار خون پایین است. برای درمان آمبولی ریه می‌توان از درمانهای دارویی ضدانعقاد خون و رقیق کننده خون استفاده کرد، اما در موارد شدیدتر عمل‌های جراحی برداشت لخته خون که شامل روشهای آمبولکتومی و ترومبکتومی است تجویز می‌شود.

سوالات متداول