علائم غلظت خون خطرناک است یا می‌توان سرسری از آن در شد؟
علائم غلظت خون در افراد مختلف با توجه به علت افزایش تعداد گلبول‌های قرمز خون و حتی سن و وضعیت جسمانی بیماران متفاوت است. به افزایش تعداد گلبول‌های قرمز، پلی سیتمی می‌گویند که انواع مختلفی دارد. در اغلب موارد افزایش غلظت خون نگران‌کننده و خطرناک نیست. در حالی‌که با انجام راهکارهای درمانی ساده مانند مصرف مایعات، داروهای رقیق‌کننده یا حتی خون دادن بهبود پیدا می‌کند.
اما در مواردی علت بالا رفتن و بروز علائم غلظت خون بیماری زمینه‌ای یا خطرناکی مانند سرطان خون است. برای بررسی، تشخیص و شناخت علائم و نحوه درمان پلی سیتمی این مطلب مجله پزشکی ژین طب را بخوانید. با ما همراه باشید.
غلظت خون بالا یا تعداد بالای گلبول‌های قرمز یعنی چه؟
غلظت بالا یعنی تعداد گلبول‌های قرمز در جریان خون بیشتر از حد طبیعی است. به غلظت خون بالا یا پلی سیتمی (Polycythaemia)، erythrocytosis نیز می‌گویند.
بالا رفتن غلظت خون باعث غلیظ شدن این مایع می‌شود و حرکت آن را در رگ‌ها سخت می‌کند. بسیاری از علائم غلظت خون بالا ناشی از همین کند شدن جریان خون در رگ‌هاست.
همچنین باید اشاره کنیم که گلبول‌های قرمز همراه با گلبول‌های سفید و پلاکت‌ها، اجزای اصلی خون را تشکیل می‌دهند. گلبول‌های قرمز به حمل اکسیژن در سراسر بدن کمک می‌کنند. اما وقتی تعداد گلبول‌های قرمز خون بالاتر از حد طبیعی شود، ممکن است فرد یک بیماری زمینه‌ای داشته باشد.
غلظت خون نرمال چقدر است؟
پزشکان با انجام آزمایش خون تعداد گلبول‌های قرمز را اندازه‌گیری می‌کنند تا شرایط بیمار را بررسی کنند. میزان و تعداد گلبول‌های قرمز برای اشخاص مختلف متفاوت است و یه عدد ثابت نیست. اما به طورکلی تعداد گلبول‌های قرمز خون در برهی افراد عبارتند از:
- برای نوزادان پسر: 4.7 تا 6.1 میلیون گلبول قرمز در هر میکرولیتر خون
- برای نوزادان دختر: 4.2 تا 5.4 میلیون گلبول قرمز در هر میکرولیتر خون
- برای کودکان: 4 تا 5.5 میلیون گلبول قرمز در هر میکرولیتر خون
در اغلب موارد پزشکان برای بررسی چرایی و مشخص شدن علت علائم غلظت خون آزمایشات بیشتری انجام می‌دهند. برای مثال پزشکان ممکن است به دنبال شرایطی باشند که باعث افزایش گلبول‌های قرمز خون می‌شود. از این شرایط می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- نارسایی قلبی
- اختلالاتی که عرضه اکسیزن را محدود می‌کند مانند آپنه خواب
و چندین علت دیگر که در ادامه با آن‌ها آشنا خواهیم شد.
وقتی تعداد گلبول‌های خون بالاست و علائم غلظت خون نمایان می‌شوند یعنی چه؟
اگر تعداد گلبول‌های قرمز خون بیمار بالا باشد، به چیزی به نام اریتروسیتوز مبتلاست. این موضوع باعث می‌شود خون بیمار غلیظ‌تر از آنچزی که باید، باشد و ممکن است خطر لخته شدن خون را افزایش دهد.
انواع پلی سیتمی یا غلظت خون بالا
به‌طورکلی بالا بودن غلظت خون به صورت زیر تقسیم‌بندی می‌شود:
پلی سیتمی ظاهری؛ نمونه رایج غلظت خون بالا
در این نوع از غلظت خون تعداد گلبول‌های قرمز طبیعی است. اما مقدار مایع پلاسما در خون کاهش‌یافته است که همین موضوع باعث غلظت شدن خون می‌شود. پلی سیتمی ظاهری اغلب به دلیل اضافه وزن، مصرف سیگار، الکل یا مصرف برخی داروها ایجاد می‌شود. از این قرص‌های می‌توان به دیورتیک‌ها، همان قرص‌های فشار خون بالا که باعث افزایش ادرار می‌شوند اشاره کرد.
پلی سیتمی نسبی؛ ناشی از کم آبی
این نمونه از افزایش غلظت خون شبیه پلی سیتمی ظاهری است و در اغلب موارد در اثر کم آبی ایجاد می‌شود. به همین دلیل با مصرف مایعات کافی رفع خواهد شد.
پلی سیتمی مطلق؛ پای یک بیماری زمینه‌ای در کار است
زمانی می‌گویند که فردی دچار پلی سیتمی مطلق است که بدن او تعداد زیادی گلبول قرمز تولید کند. در حالت کلی دو نو پلی سیتمی مطلق وجود دارد که عبارتند از:
- پلی سیتمی اولیه: مشکلی در سلول‌های تولیدشده توسط مغز استخوان وجود دارد که تبدیل به گلبول‌های قرمز خون می‌شوند. شایع‌ترین نوع آن به نام پلی سیتمی ورا (PV) شناخته می‌شود.
- پلی سیتمی ثانویه: در این حالت تعداد زیادی گلبول قرمز خون در نتیجه یک بیماری زمینه‌ای تولید می‌شود.
پلی سیتمی ثانویه زمانی رخ می‌دهد که نوعی بیماری زمینه‌ای باعث می‌شود اریتروپویتین بیشتری تولید شود. اریتروپویتین هورمونی است که توسط کلیه‌ها تولید می‌شود و سلول‌های مغز استخوان را برای تولید گلبول‌های قرمز تحریک می‌کند.
چه چیزی باعث افزایش تعداد و بروز علائم غلظت خون می‌شود؟
احتمال دارد که افزایش تعداد گلبول‌های قرمز خون نشانه نوعی بیماری یا اختلال باشد. اما باید اشاره کنیم که همیشه هم اینطور نیست. گاهی عوامل سلامت و شیوه زندگی افراد باعث افزایش تعداد گلبول‌های قرمز و بروز علائم غلظت خون می‌شوند.
برخی از شرایط پزشکی که باعث افزایش غلظت خون خواهند شد عبارتند از:
- نارسایی قلبی باعث کاهش سطح اکسیژن خون می‌شود.
- بیماری مادرزادی قلب
- پلی سیتمی ورا که نوعی سرطان خون نادر است که در آن مغز استخوان تعداد زیادی گلبول قرمز تولید می‌کند.
- تومورهای کلیه
- بیماری ریوی مانند آمفیزم، COPD، فیبروز ریوی (اسکار بافت ریه)
- هیپوکسی (سطح پایین اکسیژن خون)
- قرارگیری در معرض مونوکسید کربن (معمولا مربوط به سیگار کشیدن)
- آپنه خواب
از عوامل سبک زندگی که باعث افزایش گلبول‌های قرمز خون می‌شوند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- سیگار کشیدن
- زندگی در ارتفاعات بالا
- مصرف داروهای افزایش‌دهنده عملکرد مانند استروئیدهای آنابولیک (به عنوان مثال تستوسترون مصنوعی) یا اریتروپویتین
این موارد باعث بالا رفتن غلظت خون خواهند شد.
چه سرطان‌هایی باعث بالا رفتن تعداد گلبول‌های قرمز و بروز علائم غلظت خون می‌شوند؟
بسیاری از سرطان‌ها در واقع باعث کاهش گلبول‌های قرمز می‌شوند. با این حال برخی دیگر از سرطان‌ها وجود دارند که منجر به افزایش تعداد گلبول‌های قرمز خون خواهند شد از جمله:
- پلی سیتمی ورا: نوعی سرطان خون نادر است که باعث می‌شود بدن بیمار تعداد زیادی گلبول قرمز بسازد.
- کارسینوم سلول کلیه: شایع‌ترین نوع سرطان کلیه در میان بزرگسالان است.
- کارسینوم هپاتوسلولار: شایع‌ترین نوع سرطان کبد در میان بزرگسالان است.
این نوع بیماری‌ها نیاز به رسیدگی و درمان فوری دارند.
آیا علائم غلظت خون و استرس ربطی به هم دارند؟
در جواب به این سوال باید گفت: بله، تحقیقات ارتباط بین استرس و تاثیر آن بر سلول‌های خونی را نشان داده‌است. استرس منجر به افزایش گلبول‌های قرمز، نوتروفیل‌ها (نوعی از گلبول‌های سفید خون) و پلاکت‌ها می‌شود.
علائم غلظت خون بالا در افراد مختلف چیست؟
احتمال دارد که علائم غلظت خون در زنان و مردان شامل موارد زیر است:
- خستگی
- تنگی نفس
- سردرد
- تاری دید
- اختلالات خواب
- درد مفاصل
- خارش پوست، به‌ویژه بعد از حمام یا دوش گرفتن
- بی حسی یا گزگز
- قرمزی پوست، به‌ویژه در صورت، دست‌ها و پاها
- خونریزی بینی
- کبودی بدن
- فشار خون بالا
- ناراحتی در شکم
- نقرس و سفتی و تورم در مفاصل
البته در مواردی افرادی که تعداد گلبول‌های قرمز خون بالایی دارند، علائم غلظت خون ندارند.
آیا عوارض غلظت خون در مردان و زنان نگران کننده است؟
باید بگوییم که درصورتی‌که غلظت خون بالا ناشی از بیماری‌های زمینه‌ای مانند سرطان نباشد، جای نگرانی نیست. باید اشاره کنیم که تعداد بالای گلبول‌های قرمز خون در اغلب موارد نشان‌دهنده یک بیماری یا اختلال است. اما همیشه به معنی خطرناک بودن یا یک وضعیت اورژانس پزشکی نیست.
به عنوان مقال زندگی در ارتفاعات بالا باعث می‌شود که بدن برای تامین اکسیژن مورد نیاز خود، گلبول‌های قرمز بیشتری تولید کند. در این حالت غلظت خون بالا خواهد رفت که در این شرایط درمان و به تعادل رساندن غلظت خون مهم است.
اما در مواردی که علائم غلظت خون شدید و میزان آن بالا باشد، خطر تشکیل لخته خون وجود دارد. لخته خون باعث بروز موارد زیر خواهد شد:
- آمبولی ریه: انسداد رگ خونی که خون را از قلب به ریه‌ها می‌برد.
- ترومبوز ورید عمقی: انسداد رگ‌های خونی پای بیمار که ممکن است به سمت ریه‌ها حرکت کند.
در صورت بروز علائم آمبولی ریه یا ترومبوز ورید عمقی مانند تنگی نفس، درد قفسه سینه و درد در پاها به مراکز درمانی مراجعه کنید. باید اشاره کنیم که علائم غلظت خون به‌صورت ناگهانی ایجاد نمی‌شوند. اما درصورتی‌که بیمار مدت زیادی دچار غلظت بالای خون باشد، امکان ایجاد ناگهانی لخته خون وجود دارد.
نحوه تشخیص تعداد گلبول‌های قرمز و بررسی علائم غلظت خون
پزشکان با انجام تعدادی از آزمایش‌ها تعداد گلبول‌های قرمز خون را مشخص می‌کنند. برخی از این آزمایش‌ها عبارتند از:
- شمارش گلبول‌های قرمز یا RBC (Red blood cell count)
- آزمایش هموگلوبین (Hemoglobin test)
- آزمایش هماتوکریت (Hematocrit test)
- شمارش کامل خون یا CBC (Complete blood count)
برای این آزمایش‌ها به نمونه خون بیمار نیاز است که با کمک سوزن از رگ بیمار گرفته‌می‌شود و در شیشه مخصوص قرار می‌دهند. به این روش خون‌گیری فلبوتومی می‌گویند.
آیا می‌توان از علائم غلظت خون جلوگیری کرد؟
در اغلب موارد نمی‌توان از افزایش تعداد گلبول‌های قرمز خون جلوگیری کرد. اما راهکارهایی که باعث کاهش خطر افزایش غلظت خون می‌شوند عبارتند از:
- مصرف آب زیاد
- خودداری از مصرف قهوه، نوشابه و سایر دیورتیک‌ها
- ترک سیگار
- ورزش کردن
- افزایش مصرف سیر
- مصرف ویتامین E
- جایگزینی روغن زیتون به جای دیگر روغن‌ها
- مصرف زنجبیل
- اهدای خون به مراکز انتقال خون
- عدم مصرف مکمل‌های آهن
- اجتناب از مصرف استروئیدها آنابولیک یا سایر داروهای تقویت‌کننده مانند CPAP
- استفاده از وسایل پزشکی کمک برای رفع آپنه خواب
- درمان بیماری نارسایی قلبی
با این اقدامات می‌توان از علائم غلظت خون بالا در افراد مختلف جلوگیری کرد.
درمان غلظت خون و متعادل کردن تعداد گلبول‌های قرمز به چه صورتی است؟
درمان غلظت خون بالا به علت زمینه‌ای آن بستگی دارد. در صورتی که وضعیت سلامتی بیمار باعث افزایش تعداد گلبول‌های قرمز خون شود، ممکن است پزشک دارویی روش یا را برای کاهش آن توصیه کند.
اگر بیمار پلی سیتمی ورا (نوع نادر سرطان خون) داشته باشد، احتمال دارد که پزشک دارویی به نام هیدروکسی اوره را تجویز کند. این دارو به کاهش تولید گلبول‌های قرمز در بدن کمک می‌کند. در حین مصرف هیدروکسی اوره بیمار باید به‌طور منظم باید به پزشک خود مراجعه کند تا بررسی‌های لازم برای سطح گلبول قرمز صورت گیرد.
در اغلب موارد بیماران مبتلا به پلی سیتمی ورا برای کنترل شمارش گلبول‌های قرمز خون، به‌صورت مداوم باید آزمایش خون انجام دهند.
قرص کاهش غلظت خون برای افراد مبتلا به پلی سیتمی
در مواردی پزشکان از داروهای رقیق‌کننده خون برای رفع غلظت خون بیماران استفاده می‌کنند. از این دارو می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- آسپرین
- کلوپیدوگول (پلاویکس)
- دی پیریدامول (پرزانتین)
- تیکلوپدین (تیکلید)
مصرف این داروها برای درمان علائم غلظت خون زیر نظر پزشک متخصص تجویز می‌شود.
سوالات پرتکرار در مورد علائم غلظت خون
علائم غلظت خون در پاها چیست؟
از علائم غلظت خون در پاها می‌توان به درد، تورم و سفتی در مفاصل و ایجاد بیماری نقرس اشاره کنیم.
علائم غلظت خون در زنان چیست؟
علائم غلظت خون در زنان و مردان به یک صورت است و شامل خستگی، سردرد، سرگیجه و درد مفاصل اشاره کرد.
غلظت خون و درد مفاصل چه ارتباطی دارند؟
با افزایش غلظت خون، میزان اسید اوریک بالا رفته‌است و در بافت‌هارسوب می‌کند. رسوب این ماده در مفاصل باعث ایجاد آرتریت و علائمی مانند ورم، تورم و درد خواهد شد.
