تمرینات گفتار درمانی و آموزش صحبت کردن به کودکان
آموزش گفتار درمانی توسط گفتار درمانگر انجام می‌شود تا کودک با تمرین حرف زدن، مهارت‌های زبانی خود را بهبود بخشد. تمرینات گفتار درمانی در خانه هم قابل انجام است؛ به‌شرطی که تحت‌نظر متخصص گفتار درمانی کودکان باشد. هدف از انجام این تمرینات این است که کودک بتواند به شیوه‌ای قابل درک با اطرافیان خود ارتباط برقرار کنند. با ما در این مقاله از ژین طب همراه باشید.
گفتار درمانی چیست؟
اکثر کودکان مبتلا به اختلال گفتاری یا زبانی باید تمرینات گفتار درمانی را زیر نظر پزشک متخصص انجام دهند تا مشکلشان برطرف شود. بسیاری از کودکان نمی‌توانند کلمات را به‌درستی تلفظ کنند. درک محدودی از کلمات دارند یا با لکنت حرف می‌زنند. برخی دیگر هم قادر نیستند کلمات را کنار یکدیگر بگذارند یا اینکه کاربرد صحیح کلمات را نمی‌دانند.
گفتار درمانی مجموعه‌ای از تکنیک‌ها و فعالیت‌هاست که در هر سنی برای رفع اختلالات گفتاری و زبانی در کودکان صورت می‌گیرد. به‌طورکلی هدف از انجام تمرینات گفتار درمانی توسعه مهارت‌های ارتباطی، رفع اختلالات بیانی، تقویت ماهیچه‌های گفتاری، بهبود لکنت زبان (نوعی اختلال روانی)، اختلال بلع و دیگر مهارت‌های شناختی است. علاوه بر این، گفتار درمانی در درمان کودکانی که به سبب حادثه یا بیماری دچار اختلالات گفتاری می‌شوند هم تأثیر دارد.
انواع اختلالات گفتاری در کودکان
تمرینات گفتار درمانی برای اختلالات گفتاری، زبانی و بلع در کودکان، صورت می‌گیرند. در ادامه برای آشنایی بیشتر هرکدام از این اختلالات را توضیح خواهیم داد.
اختلالات گفتاری
اختلالات گفتاری برای کودکانی است که در ایجاد صداها مشکل دارند؛ یعنی هنگامی که کودک صحبت می‌کند، اطرافیان متوجه خواسته او نمی‌شوند یا اینکه کودک هنگام صحبت برخی از کلمات را برای مدت کوتاه یا طولانی تکرار می‌کند. یک نوع اختلال دیگر به نام رزوناس هم وجود دارد که هنگام صحبت کودکان مشکلاتی در زیروبم، حجم یا کیفیت صدا به وجود می‌آید.
اختلالات زبانی
این نوع اختلال به مشکل درک یا پردازش زبان اشاره می‌کند. در واقع بسیاری از کودکان درک کاملی از مفهوم کلمات ندارند و نمی‌توانند کلمات را به‌درستی کنار یکدیگر قرار دهند. همچنین در توجه، ادراک و حافظه درچار اختلال هستند.
اختلال بلع
برخی کودکان هنگام جویدن، بلع یا نوشیدن دچار درد و مشکل می‌شوند. تمرینات گفتار درمانی با تقویت ماهیچه‌های دهان، به رفع این اختلال در کودکان کمک بسیاری می‌کند.
علت بروز اختلالات گفتاری و زبانی در کودکان
گفتار درمانی با هدف بهبود اختلالات گفتاری و زبانی کودکان انجام می‌شود. علت بروز این اختلالات عوامل ارثی و ژنتیک، تغذیه نامناسب مادر در دوران بارداری، زایمان زودهنگام و بیماری‌های دیگر مانند اوتیسم است.
غربالگری گفتار درمانی
از کجا بفهمیم کودکمان به گفتار درمانی نیاز دارد؟ اختلالات گفتاری و زبانی در هر سنی اتفاق می‌افتد؛ بنابراین غربالگری گفتار درمانی برای کودکان باید از طریق والدین و مدرسه انجام شود تا در صورت تشخیص هرگونه مشکل، مراحل درمانی آغاز شود.
زمان انجام غربالگری گفتار درمانی در کودکان
کودکان معمولا بین 12 تا 18 ماهگی اکثر مهارت‌ها را یاد می‌گیرند. درست است که هر کودکی سرعت رشد خودش را دارد، اما باید نقاط عطف رشد او را هم در نظر بگیرید. به طور معمول کودکان باید تا شش ماه اول آواها را بیان کنند و تا یک سالگی اولین کلمه خود را بگویند.
راهنمای خانواده برای تشخیص اولیه
خانواده نقش مهمی در شناخت اختلالات بیانی و گفتاری فرزندان دارد. والدین در صورت مشاهده علائم زیر می‌توانند با یک پزشک متخصص مشورت کنند. برخی نشانه‌ها عبارتند از:
تشخیص اختلالات بیانی
- کودک در سن 7 ماهگی تا یک سالگی نمی‌تواند حرکاتی مانند تکان دادن سر یا دست یا اشاره انجام دهد و تنها چند صدا تولید می‌کند
- کودکان تا 18 ماهگی نمی‌توانند به‌درستی کلمه بابا یا ماما را بگویند
- کودک تا 2 سالگی به اشیاء اطراف یا صحبت‌های والدین و اطرافیان خود واکنشی ندارد
- کودکان بین 1 تا 2 سالگی نمی‌توانند حداقل دو کلمه را کنار یکدیگر قرار دهند و حداکثر 50 کلمه یاد نگرفته‌اند. همچنین گفتار آن‌ها دچار تناقض است؛ یعنی از خود کلمات جدید می‌سازد
- کودک بین 2 الی 3 سالگی نمی‌تواند با بچه‌های دیگر صحبت یا بازی کند
همچنین به فعالیت‌هایی مانند نقاشی کشیدن یا شنیدن داستان هیچ‌گونه توجهی ندارند
تشخیص اختلالات گفتاری
گفتار شامل نحوه بیان صداها و کلمات است. کودکان خردسال در سنین 4 تا 6 سالگی نمی‌توانند صدای برخی از کلمات را به درستی تلفظ کنند. علائم اختلال گفتاری عبارتند از:
- کودک در سن 1 تا 3 سالگی نمی‌تواند حروفی الفبا چون ب، میم، پ، و، د، ن و… را در به‌درستی تلفظ کند.
- کودکان در سن 2 تا 3 سالگی یک صدا یا کلمه را با مکث می‌گویند و چند بار تکرار می‌کنند. در چنین شرایطی فرزند شما دچار لکنت می‌شود که به مرور زمان و با انجام تمرینات گفتار درمانی از بین می‌رود.
- صدای کودک غیرطبیعی است؛ یعنی زمان حرف زدن، صدای او خش‌خش دارد و نمی‌تواند آن را کنترل کند. گاهی کودکان سرماخورده، چنین علائمی دارند؛ بنابراین اگر این حالت در زمان‌های دیگری مانند بازی، تشویق با صدای بلند رخ دهد و بیش از 14 روز ادامه یابد، تمرینات گفتار درمانی باید انجام شود.
راهنمای معلمان برای تشخیص مشکلات گفتاری
غربالگری گفتار درمانی در دوره پیش‌دبستانی و قبل از ورود به مدرسه صورت می‌گیرد. تشخیص زودهنگام اختلالات گفتاری و زبانی از بروز مشکلات جدی‌تر جلوگیری می‌کند. برخی از علائم تشخیص که به مربیان و معلمان کمک می‌کند عبارتند از:
- حرف‌های کودک برای مربی یا همسالان خود قابل درک نیست و اطرافیان متوجه صحبت‌های او نمی‌شوند
- کودک نمی‌تواند برای شنیدن یک داستان تمرکز کند، همچنین برای پردازش زبان گفتاری به زمان بیشتری نیاز دارد
- برای کودک سخت است که صداها، کلمات و عبارات را از یکدیگر جدا کند
- در سن 5 تا 6 سالگی، کودکان باید توانایی توصیف اتفاقاتی که رخ داده را داشته باشند و از جملات طولانی برای توصیف استفاده کنند. برای مثال، “امروز در مدرسه واقعا عالی بود. معلمم به من جایزه داد و گفت خیلی خوب هستم”.
- عدم شرکت در فعالیت‌های گروهی یا اجتماعی یعنی کودک ترجیح می‌دهد تنها باشد و با همسالان خود بازی نمی‌کند
- کودکان مبتلا به این اختلال، کلماتی مناسبی به کار نمی‌برند و دایره لغاتشان محدود است.
تمرینات گفتار درمانی به کودکان کمک می‌کند تا هنگام مدرسه رفتن در یادگیری و نوشتن دچار مشکل نشوند.
درچه صورت مراجعه برای گفتار درمانی ضرورت پیدا می‌کند؟
هنگام وجود علائمی مانند اختلالات شنوایی (مانند کم‌شنوایی)، گرفتگی دائم صدا، شکاف لب به‌صورت مادرزادی، اختلالات رشدی شناختی (مانند تأخیر در یادگیری)، اختلال در تغذیه، ضعف عضلات دهان، مشکلات مفصلی یا تنفسی و بروز مشکلات برنامه‌ریزی حرکتی باید به پزشک مراجعه کرد.
روش‌های گفتار درمانی
در ابتدا برای گفتار درمانی باید به پزشک متخصص مراجعه کنید تا بتواند مشکل فرزندتان را به‌درستی تشخیص دهد. درمانگر از کودک شما تست گفتاری می‌گیرد تا مشکلات او مشخص شود. در این آزمون درمانگر ابتدا از کودک می‌خواهد تا صداها و کلمات خاصی را تکرار کند. سپس به کودک می‌گوید همین صدا و کلمات را روبه‌روی آینه بگوید. در حین انجام این تست، درمانگر به نحوه صحبت، حرکت لب‌ها، دهان و زبان دقت می‌کند تا بتواند مشکل گفتاری را به‌طور دقیق تشخیص دهد. روش گفتار درمانی به دو صورت پزشکی و گفتار درمانی در منزل انجام می‌شود که در ادامه بیشتر توضیح می‌دهیم.
از چه سنی می‌توان برای گفتار درمانی کودک اقدام کرد؟
هرکودکی معمولا مهارت‌های یادگیری مانند گفتار را در سن خاصی یاد می‌گیرد؛ بنابراین در صورت مشاهده علائم اختلال گفتاری می‌توان به یک درمانگر مراجعه کرد. گفتار درمانی برای کودکان دو سال به بالا انجام می‌شود.
پزشک متخصص برای مشکلات گفتاری کودک
متخصص گفتار درمانی کودکان، یک آسیب‌شناس گفتار و زبان یا یک گفتار درمانگر است.
مراحل گفتار درمانی
گفتار درمانی توسط درمانگر و والدین صورت می‌گیرد. تکنیک‌های گفتار درمانی به صورت انفرادی یا گروهی انجام می‌شود تا کودک بتواند بر مشکلات کلامی و ارتباط زبانی خود غلبه کند. تمرینات و فعالیت‌ها با توجه به سن و نوع اختلال کودک متفاوت است.
فعالیت‌های زبانی، در این روش گفتار درمانگر از طریق کتاب، عکس‌ها، اجسام، بازی، تحرک و گفت‌وگو برای تحریک رشد زبان کودک استفاده می‌کند. همچنین در این روش با الگوسازی کلمات و دستور زبان صحیح و انجام فعالیت‌های تکراری به تقویت مهارت‌های زبانی کودک کمک می‌شود.
بیان درمانی، در این روش درمانگر به کودک طرز صحیح بیان صداها، هجاها و جملات را نشان می‌دهد. مثلا کودکانی که در تلفظ حرف “ر” مشکل دارند، هنگام بازی از اشیائی با این حرف استفاده می‌کنند تا کودک بتواند با تمرین و بازی، نحوه حرکت زبان و صدای حرف “ر” را یاد بگیرد.
درمان دهانی حرکتی/ تغذیه و بلع، این روش شامل تمرینات گفتار درمانی حسی است که گفتار درمانگر با آموزش انواع تمرینات دهانی به تقویت عضلات دهان کودک کمک می‌کند تا مهارت‌های حرکتی بهبود یابد. همچنین با انجام این تمرین‌ها مشکلات خوردن و نوشیدن غذا در کودکان برطرف می‌شود.
برخی تمرین های گفتار درمانی برای کودکان عبارتند از:
- زبان داخل به خارج؛ برای این تمرین ابتدا کودک باید زبان خود را بیرون بیاورد و پس از 2 ثانیه آن را به سمت دهانش بکشد
- تمرین لبخند زدن در مقابل آینه
- کودک لب پایینش را روی لب بالایی قرار دهد و بالعکس
- زبان خود را به گوشه لب‌ها به سمت چپ و راست بچرخاند
- زبان بالا و پایین، برای انجام این تمرین کودک باید زبانش را به سمت بینی خود ببرد، و پس از 2 ثانیه مکث، آن را به سمت چانه‌اش حرکت دهد
- نوشیدنی‌ها را با نی بخورد
- آدامس بجود
همچنین امکان دارد گفتار درمانگر برای افزایش آگاهی دهانی کودک، هنگام غذا خوردن و بلع، انواع بافت‌ها و دماهای مختلف غذا را آموزش دهد
گفتار درمانی علاوه بر بهبود ناتوانی در گفتار و بیان، در برقراری ارتباط با دیگران به کودک کمک می‌کند. بیان افکار و احساسات، بهبود توانایی خواندن، نوشتن، درک معانی کلمات و کاربرد آن‌ها، یادگیری مهارت‌های غیرکلامی و استفاده از زبان بدن و افزایش عزت‌نفس از دیگر فواید گفتار درمانی است.
آیا گفتار درمانی در خانه توسط درمانگر متخصص قابل انجام است؟
روش‌های گفتار درمانی در منزل توسط والدین و گفتار درمانگر قابل انجام است. درواقع والدین با یادگیری آموز‌ش‌های گفتار درمانی، تحت نظر گفتار درمانگر، می‌توانند در رفع این مشکل به کودک خود کمک کنند. برخی از این تمرینات گفتار درمانی به شرح زیر هستند.
تمرینات گفتار درمانی در منزل
خانواده نقش مهمی در درمان اختلالات گفتاری و بیانی کودک خود دارند؛ به شرطی که با صبوری در این راه قدم بگذارند. برخی از تمرینات گفتار درمانی در منزل عبارتند از:
تشویق و آموزش حرف زدن کودک
همیشه مدت زمان مشخصی را برای گفت‌وگو با فرزندتان مشخص نمایید و او را به صحبت کردن تشویق کنید. هیچ‌گاه از فرزندتان نخواهید که خیلی سریع و یکباره حرف بزند. در واقع با شمرده شمرده گفتن کلمات یا تقلید صداها می‌توانید رشد زبان و تصمیم‌گیری را در وجود فرزندتان پرورش دهید.
تمرین
اگر فرزند شما در تلفظ یک حرف مانند “ف” مشکل دارد در ابتدا چند روز اول، تلفظ صحیح این حرف را بگویید و از فرزندتان بخواهید تا تکرار کند. سپس به مرور زمان، کلماتی که حرف “ف” در آن‌ها قرار دارد مانند کیف، فرش، فرفره و… را در تمرین خود قرار دهید و زمانی که کودکتان تلفظ صحیح این کلمات را یاد گرفت، تمرین جمله‌سازی را شروع نمایید.
سؤال پرسیدن
فعالیت‌های روزمره خود را برای کودکتان تعریف کنید. سپس از بین صحبت‌هایتان سؤالاتی از او بپرسید.
باهم بخوانید
آواز و قصه‌خوانی در تقویت گفتار کودک تأثیر بسیاری دارد. برای مثال یک کتاب قصه که کودکتان دوست دارد را برای او بخوانید. سپس از او بخواهید در‌باره تصاویر کتاب و خلاصه‌ای از داستان برای شما صحبت نماید.
فعالیت بدنی داشته باشید
بازی و انجام فعالیت‌های بدنی یکی دیگر از تمرینات گفتار درمانی در منزل است. مثلا با کودک خود بازی‌هایی انجام دهید که به تقویت عضلات دهان او کمک می‌کند. برای مثال مقابل آینه بایستید و از کودک خود بخواهید تا با تقلید از شما یاد بگیرد که چگونه حروف را به‌طور صحیح تلفظ کند.
روش‌های بسیاری برای گفتار درمانی در منزل وجود دارد که با مشورت گفتار درمانگر می‌توانید به فرزند خود آموزش دهید.
یادداشت پایانی
تمرینات گفتار درمانی به بهبود اختلال گفتاری و بیانی کودکان کمک بسیاری می‌کند. در ابتدا قبل از انجام هرگونه تمرین، یک گفتار درمانگر باید کودک را معاینه کند تا تمرینات لازم برای او مشخص شود.
سوالات متداول
- آیا گفتاردرمانی تنها مخصوص کودکان است؟ خیر. در برخی شرایط بزرگسالان نیز دچار مشکلات بلع یا گفتار می‌شوند که گفتار درمانی برایشان مفید خواهد بود.
- آیا تمرینات گفتار درمانی را مادران نیز می‌توانند برای کودک خود انجام دهند؟ بله. در روزهایی که کودک توسط متخصص گفتار درمان آموزش نمی‌بیند، والدین می‌توانند تمرینات را با کودک خود تکرار کنند.
- آیا ویدیوهای آموزش گفتار درمانی وجود دارند؟ بله. با جستوجو در گوگل و برخی شبکه‌های اجتماعی مانند یوتیوب، آپارت و… می‌توانید به این ویدیوهای آموزشی دسترسی داشته باشید.
- آیا گفتار درمانی در هر سنی امکان‌پذیر است؟ بله. در هر سنی می‌توانید گفتار درمانی را برای کودک خود شروع کنید.
