عفونت ادراری در کودکان؛ تشخیص علائم و درمان آن
عفونت ادراری در کودکان زمانی رخ می‌دهد که باکتری وارد ادرار شده و به سمت مثانه حرکت کند. آمار نشان می‌دهد که از هر 100 دختر، 8 نفر و از هر 100 پسر، 2 نفر به عفونت ادراری مبتلا می‌شوند.
کودکان خردسال نسبت به کودکان بزرگ‌تر یا بزرگسالان در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به عفونت ادراری و آسیب‌های کلیه مرتبط با UTI که می‌تواند رشد کودک را مختل کند، هستند.
در ادامه قصد داریم مطالبی را پیرامون عفونت ادراری کودکان بیان کنیم با ما همراه شوید.
نگاهی سریع به عفونت ادراری در کودکان
- بسیاری از کودکان به دلیل عدم استفاده منظم از دستشویی یا تخلیه نکردن مثانه خود به عفونت ادراری مبتلا می‌شوند
- نوشیدن مایعات بیشتر جریان ادرار را برای دفع عفونت از بدن افزایش می‌دهد
- تنها راه تشخیص UTI آزمایش ادرار است
- عفونت ادرار در کودکان با آنتی بیوتیک درمان می‌شود
دستگاه ادراری چگونه کار می‌کند؟
مجاری ادراری اندام‌هایی در بدن هستند که ادرار را که یکی از مواد سمی و زائد بدن محسوب می‌شود، ایجاد، ذخیره و دفع می‌کنند.
ادرار در کلیه‌ها به وجود می‌آید و از طریق حالب‌ها (لوله‌هایی که به آن‌ها می‌پیوندند) به مثانه می‌رسد. کلیه‌ها در بزرگسالان حدود 1/5 تا 2 لیتر ادرار در روز تولید می‌کنند و در کودکان بسته به سن آن‌ها، این مقدار کاهش می‌یابد. به عنوان مثال، مثانه یک کودک 4 ساله می‌تواند کمی کمتر از یک فنجان ادرار را در خود جای دهد.
مثانه ادرار را ذخیره می‌کند، تا زمانی که از طریق مجرای ادرار، لوله‌ای که مثانه را به پوست متصل می‌کند، تخلیه شود. مجرای ادرار در پسران در انتهای آلت تناسلی و در دختران در جلوی واژن قرار دارد.
کلیه‌ها سطوح بسیاری از مواد شیمیایی در بدن (سدیم، پتاسیم، کلسیم، فسفر و غیره) را متعادل می‌کنند. هورمون‌های خاصی نیز در کلیه‌ها ساخته می‌شوند که به کنترل فشار خون، افزایش تولید گلبول‌های قرمز و ساخت استخوان‌های قوی کمک می‌کنند.
ادرار معمولی هیچ باکتری در خود ندارد، بنابراین جریان یک طرفه ادرار به جلوگیری از عفونت نیز کمک می‌کند. با این حال، باکتری‌ها ممکن است از طریق مجرای ادرار وارد ادرار شده و به مثانه بروند.
عفونت ادراری در کودکان چگونه رخ می‌دهد؟
اغلب زمانی که عفونت ادراری در کودکان رخ می‌دهد، پوشش مثانه، مجرای ادرار، حالب‌ها و کلیه‌ها قرمز و متورم می‌شوند. کودکان بزرگ‌تر ممکن است از درد در ناحیه پایین معده یا کمر شکایت و همچنین نیاز به دفع مکرر ادرار داشته باشند. کودک ممکن است هنگام ادرار گریه کند، یا شکایت کند که ادرار کردن دردناک است و فقط چند قطره دفع کند. او همچنین ممکن است در کنترل ادرار مشکل داشته باشد و توان کنترل ادرار را از دست بدهد.
اگر کودک در سنین کم باشد نمی‌تواند به والدین بگوید که چه احساسی دارد و احتمالا علائم مبهمی بروز می‌دهد که به دستگاه ادراری مرتبط نیستند. کودک ممکن است فقط تب بالا داشته باشد یا بداخلاق شود و میلی به غذا خوردن نداشته باشد.
گاهی اوقات یک کودک فقط تب خفیف و مدفوع شل دارد. این امکان نیز وجود دارد که ادرار نوزاد یا کودک خردسال بوی بدی بدهد.
اگر کودک تب بالا و بدون دلیل واضح (مانند آبریزش بینی یا گوش درد) داشته باشد، باید او را نزد پزشک برد. چراکه اگر علت عفونت کلیه باشد و درمان نشود، باکتری ممکن است به جریان خون راه یابد و باعث عفونت تهدید کننده زندگی یا آسیب دائمی کلیه شود.
علل بروز عفونت ادراری در کودکان چیست؟
همان‌طور که اشاره شد ادرار طبیعی استریل است و هیچ باکتری در آن وجود ندارد. اما باکتری‌ها پوست را می‌پوشانند و به تعداد زیاد در ناحیه رکتوم و در مدفوع یافت می‌شوند. گاهی ممکن است باکتری‌ها از مجرای ادرار به مثانه بروند. هنگامی که این اتفاق می‌افتد، باکتری‌ها تکثیر می‌شوند و ممکن است باعث عفونت شود.
دو نوع اصلی عفونت ادراری وجود دارد: عفونت مثانه و عفونت کلیه:
- هنگامی که عفونت در مثانه باشد، می‌تواند باعث تورم و درد مثانه شود؛ که سیستیت نامیده می‌شود
- اگر باکتری‌ها از طریق حالب‌ها از مثانه به سمت بالا حرکت کنند و به کلیه‌ها برسند و آن‌ها را آلوده کنند، عفونت کلیه پیلونفریت نامیده می‌شود. عفونت‌های کلیه جدی‌تر از عفونت‌های مثانه هستند و می‌توانند به کلیه، به‌ویژه در کودکان خردسال، آسیب بزنند
بسیاری از کودکانی که به عفونت ادراری مبتلا می‌شوند، کلیه‌ها و مثانه طبیعی دارند، اما ناهنجاری‌هایی در بدن آن‌ها وجود دارد که باید هر چه زودتر رفع و از کلیه‌ها محافظت شود. دو ناهنجاری رایج عبارتند از:
- رفلاکس وزیکوورترال
ادرار به طور معمول از کلیه به سمت حالب‌ها و به مثانه جریان می‌یابد. این جریان یک طرفه معمولا به دلیل فلپ دریچه که در آن حالب به مثانه می‌پیوندد، حفظ می‌شود. با رفلاکس تاولی، ادرار از مثانه به سمت حالب‌ها و به سمت کلیه‌ها جریان می‌یابد. این ادرار ممکن است باکتری‌ها را از مثانه به کلیه‌ها منتقل کند و باعث عفونت جدی‌تر کلیه (پیلونفریت) شود.
- انسداد ادرار
جریان ادرار ممکن است در بسیاری از نقاط دستگاه ادراری مسدود شود. این انسدادها عمدتا ناشی از نواحی باریک غیر طبیعی در دستگاه ادراری است که مانع از جریان طبیعی ادرار به خارج از بدن می‌شود.
علائم عفونت ادراری در کودکان چیست؟
- ادرار بدبو که ممکن است کدر به نظر برسد یا خون در آن باشد
- احساس نیاز فوری به ادرار کردن، حتی بدون دفع ادرار
- احساس درد یا احساس سوزش هنگام ادرار کردن
- درد در ناحیه کمر یا اطراف مثانه
- تب
آیا می‌توان از بروز عفونت ادراری در کودکان پیشگیری کرد؟
- اگر کودک دارای دستگاه ادراری طبیعی است، عادات خاصی می‌تواند به پیشگیری از عفونت ادراری کمک کند. تخلیه مثانه اغلب یکی از بهترین دفاع‌های بدن در برابر عفونت‌های ادراری است
- نوشیدن مایعات بیشتر جریان ادرار را برای دفع عفونت از بدن افزایش می‌دهد. برخی از کودکان بیشتر مستعد ابتلا به عفونت ادراری هستند، بنابراین مصرف آنتی بیوتیک با دوز پایین می‌تواند کمک کند
- برای پیشگیری از عفونت ادراری در کودکان درمان یبوست نیز راه حل خوبی است
- در نوزادان و کودکان کوچک، تعویض مرتب پوشک می‌تواند به پیشگیری از عفونت ادراری کمک کند. هنگامی که کودکان آموزش از پوشک گرفتن را شروع می‌کنند، آموزش عادات خوب و صحیح دستشویی رفتن به آن‌ها نیز مهم است
- پس از هر بار اجابت مزاج، دختران باید دستگاه دفع ادرار و مدفوع خود را از جلو به عقب پاک کنند، نه از عقب به جلو؛ این امر از انتشار میکروب‌ها از مقعد به مجرای ادرار و عفونت ادراری در کودکان جلوگیری می‌کند
- لازم است کودکان بدانند که اگر نیاز به ادرار کردن دارند و می‌توانند به دستشویی برسند، باید از نگه داشتن آن خودداری کنند. هنگامی که ادرار زمان زیادی را در مثانه می‌ماند، مثانه محل مناسبی برای رشد باکتری‌ها و در نهایت ابتلا به عفونت ادراری در کودکان می‌شود
راه‌های تشخیص عفونت ادراری در کودکان چیست؟
تنها راه تشخیص عفونت ادراری در کودکان آزمایش ادرار است. روشی که پزشک برای نمونه گیری استفاده می‌کند به سن و بلوغ کودک بستگی دارد. اگر کودک نوپا و آموزش دستشویی رفتن را ندیده باشد، پزشک ممکن است به سادگی یک کیسه پلاستیکی را برای جمع‌آوری نمونه به پوست دستگاه تناسلی کودک بچسباند. اگر کودک بزرگ‌تر باشد، از والدین خواسته می‌شود که در هنگام ادرار کردن فرزندشان به گرفتن نمونه کمک کنند.
برای پزشکان مهم است که باکتری‌ها از پوست وارد نمونه نشوند؛ بنابراین یک لوله کوچک را به مجرای ادرار یا یک سوزن را به قسمت پایین شکم وارد می‌کنند تا نمونه خوبی از داخل مثانه جمع‌آوری کنند.
در این تست که فقط چند دقیقه طول می‌کشد، نمونه ادرار زیر میکروسکوپ بررسی می‌شود. اگر عفونت وجود داشته باشد، ممکن است پزشک بتواند باکتری، چرک و گلبول‌های سفید خون را ببیند. پزشک همچنین ممکن است کشت ادرار را سفارش دهد، جایی که باکتری‌های ادرار در انکوباتور آزمایشگاهی رشد می‌کنند. سپس باکتری‌ها را می‌توان شناسایی و آزمایش کرد تا دریابند که کدام داروها بهتر عمل می‌کنند.
بسیاری از انواع باکتری‌ها می‌توانند ادرار را آلوده کنند و انواع مختلف باکتری‌ها ممکن است به انواع مختلفی از آنتی بیوتیک‌ها نیاز داشته باشند. بنابراین چندین روز طول می‌کشد تا نتایج حاصل از کشت ادرار به دست آید.
عفونت ادراری در کودکان چگونه انجام می‌شود؟
- عفونت ادراری در کودکان با آنتی بیوتیک درمان می‌شود.
- اگر پزشک دریابد که کودک عفونت ادراری دارد، دارویی را انتخاب می‌کند که باکتری‌هایی را که به احتمال زیاد باعث این مشکل می‌شوند درمان کند
- گاهی اوقات چند روز بعد، پس از اینکه پزشک کودک، نتایج کشت ادرار را دریافت کرد، ممکن است آنتی بیوتیک دیگری جایگزین آنتی بیوتیک قبلی کند که در برابر نوع باکتری موجود در ادرار کودک بهتر عمل کند
- این نیز قابل ذکر است که والدین می‌توانند با تشویق کودک به نوشیدن مایعات زیاد و دفع مکرر ادرار، به مبارزه با عفونت کمک کنند
- داروی آنتی بیوتیک، نحوه تجویز و تعداد روزهایی که باید مصرف شود؛ به نوع عفونت بستگی دارد. اگر کودک بسیار بیمار و قادر به نوشیدن نباشد، ممکن است لازم شود آنتی بیوتیک در بیمارستان به کودک تزریق شود. در غیر این صورت، داروها به صورت خوراکی داده می‌شوند.
- بسته به نوع آنتی بیوتیک مورد استفاده، کودک ممکن است یک دوز در روز یا حداکثر 4 دوز در روز مصرف کند. علاوه بر این از والدین خواسته می‌شود که تا پایان آزمایشات بعدی به کودک خود دارو بدهند
- اکثر عفونت‌های ادراری در صورت مصرف آنتی بیوتیک و درمان صحیح در عرض یک هفته درمان می‌شوند، اما گاهی ممکن است هفته‌ها طول بکشد تا تمام علائم از بین بروند
- مهم است که کودک داروهای آنتی بیوتیک را طبق دستور پزشک مصرف کند، حتی اگر علائم از بین رفته باشند؛ چرا که عفونت‌های ادراری باید به طور کامل درمان شوند، زیرا ممکن است مجددا بازگردند یا کودک به عفونت دیگری مبتلا شود
- قابل ذکر است که والدین باید توجه داشته باشند که اگر علائم در عرض سه روز بدتر شد یا بهبود نیافت، کودک نیاز به مراجعه به بیمارستان دارد
اقدامات لازم پس از درمان عفونت ادراری در کودکان
- هنگامی که عفونت برطرف شد، احتمالا پزشک آزمایش‌های بیشتری را پیشنهاد می‌کند، به خصوص اگر کودک برای عفونت کلیه تحت درمان قرار گرفته باشد
- این آزمایش‌ها برای اطمینان از رفع مشکل در دستگاه ادراری است
- هیچ آزمایشی نمی‌تواند ابتلا به عفونت‌های ادراری در آینده را پیش‌بینی کند؛ بنابراین آزمایش‌های زیادی برای اطمینان بیشتر، تجویز می‌شود
- اگر این آزمایشات موردی غیرطبیعی در دستگاه ادراری نشان دهد، ممکن است پزشک عمومی بخواهد که کودک به یک متخصص اورولوژی اطفال (یک پزشک متخصص در مشکلات سیستم ادراری در کودکان) مراجعه کند
آزمایشات تکمیلی تشخیص عفونت ادراری در کودکان
سونوگرافی کلیه یا مثانه
این آزمایش با استفاده از امواج صوتی تصاویری از کلیه و مثانه نشان می‌دهد. این سونوگرافی ممکن است علائمی را نشان دهد که به برخی از انواع ناهنجاری‌ها مانند انسداد اشاره می‌کند، با این حال نمی‌تواند همه ناهنجاری‌های مهم دستگاه ادراری را نشان دهد. همچنین نمی‌تواند تشخیص دهد که کارکرد کلیه چگونه است.
سیستورتروگرام ادراری
این آزمایش می‌تواند ناهنجاری‌های داخل مجرای ادرار و مثانه و وضعیت جریان ادرار در هنگام خالی شدن مثانه را نشان دهد. همچنین مشخص می‌کند که آیا ادرار از مثانه به حالب‌ها برگشت می‌کند (ریفلاکس مثانه) و اینکه آیا به کلیه‌ها می‌رسد یا خیر. برای این آزمایش یک لوله کوچک و نرم (کاتتر) در مجرای ادرار قرار می‌گیرد.
اسکن‌های هسته ای
انواع مختلف اسکن از مثانه و کلیه‌ها وجود دارد که هر کدام می‌توانند اطلاعات مختلفی را ارائه دهند. این اسکن‌ها از مایعاتی استفاده می‌کنند که مقادیر کمی از یک ردیاب رادیواکتیو در آن‌ها وجود دارد.
گاهی اوقات یک پزشک از طریق این آزمایش‌ها می‌تواند مواردی مانند: اینکه کلیه‌ها چقدر خوب کار می‌کنند، شکل کلیه‌ها و اینکه آیا ادرار به‌طور طبیعی از کلیه یا مثانه تخلیه می‌شود یا خیر را تشخیص دهد. اگرچه مایعات مورد استفاده دارای مواد رادیواکتیو هستند، اما مقدار آن بسیار کم است و به کودک هیچ آسیبی نمی‌رساند.
سی تی اسکن یا ام آر آی
این آزمایش‌ها مثانه و کلیه‌ها را به صورت سه بعدی بررسی می‌کنند. گاهی اوقات در مواردی که در مطالعات و آزمایشات دیگر مشخص نیست و ممکن است به جزئیات بیشتری از این اندام‌ها نیاز باشد، کاربرد دارند.
سوالات متداول در رابطه با عفونت ادراری کودکان
چرا کودکان به عفونت ادراری مبتلا می‌شوند؟
بدن به طور طبیعی می‌تواند از خود در برابر عفونت‌های ادراری محافظت کند. در برخی از کودکان، عفونت ادراری ممکن است نشانه یک ناهنجاری باشد. به همین دلیل، هنگامی که کودکی مبتلا به عفونت ادراری است، ممکن است آزمایش‌های بیشتر و عکس‌برداری با اشعه ایکس تجویز شود.
بسیاری از کودکان به دلیل عدم استفاده منظم از دستشویی یا تخلیه نکردن مثانه خود به عفونت ادراری مبتلا می‌شوند. همچنین، برخی از کودکانی که اغلب به UTI مبتلا می‌شوند، در طول روز با کنترل مثانه (سندرم حذف ناکارآمد) مشکل دارند.
یبوست نیز با عفونت‌های ادراری مرتبط است و درمان این مشکل می‌تواند احتمال ابتلا به عفونت ادراری را کاهش دهد. نوشیدن آب بیشتر و دفع بیشتر به بدن کمک می‌کند تا با عفونت‌های ادراری مقابله کند.
آیا عفونت‌های ادراری اثرات طولانی مدت دارند؟
کودکان خردسال بیشترین خطر آسیب کلیوی ناشی از UTI را دارند، به خصوص اگر برخی از ناهنجاری‌های مجرای ادراری ناشناخته داشته باشند. این آسیب می‌تواند باعث رشد ضعیف و عملکرد غیر طبیعی کلیه و همچنین فشار خون بالا و سایر مشکلات شود. والدین باید توجه داشته باشند که فرزندشان به دقت معاینه شود و بلافاصله تحت درمان قرار گیرد.
یادداشت پایانی
عفونت ادراری در کودکان از شایع‌ترین مشکلات دستگاه ادراری در نوزادان و خردسالان است که اگر به موقع درمان نشود می‌تواند باعث آسیب رساندن به کلیه‌ها و مثانه شود. بنابراین به والدین توصیه می‌شود روش‌های پیشگیری از عفونت ادراری در کودکان را به کار برند، تا بروز این مشکلات و بیماری‌های کودکان را در فرزند خود کاهش دهند. در این مقاله سعی کردیم مطالبی را پیرامون عفونت ادراری کودکان بیان کنیم. امیدواریم مفید فایده واقع شده باشد.
