سکته مغزی سالمندان و عوارضی که می‌تواند تهدید کننده زندگی باشد
سکته مغزی سالمندان یکی از چندین مشکل شایعی است که در افراد مسن بسیار دیده می‌شود. سکته مغزی سالمندان بر اثر فقدان خون‌رسانی به مغز رخ می‌دهد و باعث ایجاد انواع نقایص حرکتی، حسی و شناختی در مغز می‌شود.
در مورد امید به زندگی پس از سکته مغزی سالمندان، تحقیقات نشان می‌دهد که بیش از 75درصد از قربانیان سکته مغزی از اولین سکته در سال اول جان سالم به در می‌برند.
سکته مغزی در افراد مسن شایع است، به طوری که 66درصد از موارد بستری در بیمارستان افراد بالای 65 سال هستند. بسیاری از بازماندگان سکته مغزی می‌توانند استقلال عملکردی خود را در طول زمان بازیابی کنند، اما 25درصد با ناتوانی جزئی و 40درصد با ناتوانی‌های شدید دست و پنجه نرم می‌کنند.
فیزیوتراپی بخشی ضروری از توانبخشی پس از سکته مغزی سالمندان است. فیزیوتراپی به بازیابی الگوهای حرکتی و عملکرد طبیعی از طریق ورزش فشرده و استفاده از تکنیک‌های درمانی کمک می‌کند.
در ادامه این مطلب از مجله پزشکی ژین طب قصد داریم مواردی را پیرامون سکته مغزی سالمندان عنوان کنیم. با مجله پزشکی ژین طب همراه شوید.
سکته مغزی سالمندان چگونه رخ می‌دهد؟
سکته مغزی زمانی اتفاق می‌افتد که نحوه جریان خون در مغز تغییر کند. خون، اکسیژن و مواد مغزی را به سلول‌های مغز می‌رساند. اگر خون نتواند به قسمتی از مغز سرازیر شود سلول‌هایی که اکسیژن کافی دریافت نمی‌کنند آسیب می‌بینند و در نهایت می‌میرند.
اگر سلول‌های مغز تنها در مدت کوتاهی بدون اکسیژن بمانند، ممکن است مشکل جدی رخ ندهد. اما سلول‌های مغزی که مرده‌اند را نمی‌توان زنده کرد. بنابراین، فردی که سکته کرده ممکن است در صحبت کردن، فکر کردن یا راه رفتن دچار مشکل شود.
سکته مغزی زمانی رخ می‌دهد که یک رگ خونی در مغز پاره شده و خونریزی کند، یا زمانی که خون رسانی به مغز مسدود شود. چراکه پارگی یا انسداد مانع از رسیدن خون و اکسیژن به بافت‌های مغز می‌شود و بدون اکسیژن، سلول‌ها و بافت مغز آسیب دیده و در عرض چند دقیقه می‌میرند.
انواع سکته مغزی که در سالمندان رخ می‌دهد
انواع مختلفی از سکته مغزی سالمندان وجود دارد که بیماران را به روش‌های مختلف تحت تاثیر قرار می‌دهد. در زیر توضیحی از انواع مختلف سکته مغزی سالمندان آورده شده:
سکته مغزی ایسکمیک
فرآیند ایسکمی شامل لخته شدن خون به روشی خطرناک است که شریان‌ها را مسدود و جریان خون را به اندام‌های حیاتی متوقف می‌کند.
این سکته‌ها می‌تواند در نتیجه تجمع چربی و کلسترول در رگ‌های خونی باشد. از آن‌جایی که این تجمعات در طول زمان اتفاق می‌افتند، بدن آن‌ها را به عنوان نوعی آسیب به رگ‌های خونی می‌بیند و لخته‌هایی را تشکیل می‌دهد تا آن‌ها را درمان کند. هنگامی که این لخته‌ها جدا می‌شوند و در یک اندام حیاتی قرار می‌گیرند، ممکن است سکته مغزی رخ دهد. دو نوع سکته مغزی ایسکمیک وجود دارد: آمبولیک و ترومبوتی.
آمبولیک
سکته‌های آمبولیک با تشکیل لخته خون در بدن (معمولا در قلب) شروع می‌شود و از طریق جریان خون به مغز فرد راه می‌یابد. پس از آن لخته می‌تواند در یک رگ خونی کوچک گیر کند و باعث سکته شود.
ترومبولیک
لخته‌ای که روی رگ خونی ایجاد شود ترومبوز نامیده می‌شود. مانند سکته‌های آمبولیک، سکته‌های ترومبولیک نیز شامل لخته‌های خون می‌شوند، اما در این مورد انسداد شریانی بر جریان خون روی مغز تاثیر می‌گذارد.
سکته هموراژیک
سکته‌های هموراژیک در اثر پارگی ناگهانی و شدید رگ خونی در مغز به نام خونریزی مغزی ایجاد می‌شود. فشار خون بالا و آنوریسم‌ها (نقاط ضعیف روی دیواره رگ‌های خونی) از جمله دلایل شناخته شده این نوع سکته هستند. آنوریسم می‌تواند طی چندین سال ایجاد شود و ممکن است تا زمانی که دچار پارگی نشده، قابل تشخیص نباشد.
علائم سکته مغزی سالمندان چیست؟
علائم سکته مغزی بسته به نوع سکته مغزی و مناطقی از مغز که تحت تاثیر قرار گرفته‌اند، متفاوت است. اگرچه سکته مغزی با علائم هشدار‌دهنده خاص خود همراه است، اما سکته مغزی سالمندان هشدار اولیه چشمگیری ندارد، بلکه این علائم در عرض چند دقیقه پس از یک سکته واقعی ظاهر می‌شوند این علائم عبارتند از:
- بی‌حسی در صورت و اندام‌ها، بیشتر در یک طرف بدن
- مشکلات بینایی ناگهانی در یک یا هر دو چشم
- مشکل در برقراری ارتباط
- سردردهای شدید
- عدم هماهنگی
آیا علائم سکته مغزی در زنان و مردان متفاوت است؟
زنان علائم سکته مغزی متفاوت و میزان مرگ و میر بالاتری دارند. 60درصد از زنان در مقایسه با 40درصد از مردان بر اثر سکته مغزی جان خود را از دست می‌دهند. سکته مغزی سالانه دو برابر بیشتر از سرطان سینه باعث مرگ زنان می‌شود.
در زیر لیستی از علائمی سکته مغزی است که زنان باید علاوه بر مواردی که در بالا ذکر شد به آن‌ها توجه کنند:
- ضعف عمومی ناگهانی
- درد ناگهانی قفسه سینه
- حالت تهوع ناگهانی
- تنگی نفس ناگهانی
- تپش قلب ناگهانی
- سکسکه ناگهانی
تشخیص سکته مغزی سالمندان چگونه است؟
سکته مغزی یک وضعیت اورژانسی است و توسط کادر پزشکی در محیط بیمارستان پس از معاینه عصبی تشخیص داده می‌شود. فرد در اسرع وقت پس از بستری در بیمارستان سی تی اسکن انجام می‌دهد تا مشخص شود آیا سکته مغزی اتفاق افتاده ایسکمیک است یا هموراژیک. این اطلاعات برای درمان فوری استفاده می‌شود.
پس از تشخیص سکته مغزی، فرد ممکن است یک تصویربرداری تشدید مغناطیسی (MRI) و اسکن سونوگرافی داپلر برای بررسی رگ‌های خونی (انسداد و باریک شدن) انجام دهد.
البته راه‌های دیگری برای تشخیص سکته مغزی وجود دارد. یک راه عالی برای به خاطر سپردن علائم سکته مغزی این است که مخفف F.A.S.T را در یاد داشته باشید؛ این مخفف بیان کننده موارد زیر است:
F(ace) – از شخص بخواهید لبخند بزند. اگر یک طرف صورت به خوبی طرف دیگر حرکت نکند، نشانه سکته است
A(rms) – از شخص بخواهید هر دو دست خود را بالا بیاورد. توجه کنید که آیا بازوهای آن‌ها به اندازه دیگری حرکت می‌کند یا خیر
S(peech) – به فرد جمله‌ای بگویید که بتواند تکرار کند. بررسی کنید که در جمله گفته شده آیا کلمات نامفهومی وجود دارد یا خیر
T(time) – اگر متوجه هر یک از این علائم هشدار دهنده سکته شدید، سریع عمل کنید و با 115 تماس بگیرید تا مطمئن شوید که عزیزان مسن شما درمان فوری دریافت می‌کنند
اگر فردی که در زمان سکته در کنار بیمار حضور دارد بر اساس گفته‌های پزشک اقدامات لازم را انجام دهد، می‌تواند به نجات جان قربانی سکته کمک کند.
علل بروز سکته مغزی سالمندان چیست؟
سکته مغزی ایسکمیک کمبود خون رسانی به بافت مغز است. این نوع از سکته مغزی سالمندان می‌تواند ناشی از انسداد یک لخته خون باشد که در مغز به نام ترومبوز یا در جای دیگری از بدن به نام آمبولی تشکیل می‌شود. همچنین می‌تواند ناشی از کاهش کلی خون در اثر شوک یا به ندرت ترومبوز وریدی باشد.
خطر ابتلا به سکته مغزی ایسکمیک با افزایش سن، شرایط پزشکی از قبل موجود مانند دیابت و سابقه خانوادگی سکته مغزی افزایش می‌یابد. عوامل خطر قابل اصلاح عبارتند از فشار خون، کلسترول، سیگار کشیدن، مصرف الکل، چاقی و سطح پایین ورزش.
در مقابل، سکته هموراژیک در اثر نشت خون از یک رگ خونی کوچک در مغز ایجاد می‌شود. خطر این اتفاق با فشار خون بالا، مصرف مواد مخدر غیرقانونی، اختلالات خونریزی یا آسیب به سر افزایش می‌یابد.
در زیر تشریح بعضی از علل بروز سکته مغزی سالمندان را آورده‌ایم:
1. فشار خون بالا
فشار خون بالا می‌تواند به شریان‌ها آسیب برساند و باعث پارگی یا ترکیدن آن‌ها شود. هنگامی که لخته خون ناشی از فشار خون به خودی خود از بین می‌رود یا حل می‌شود، می‌تواند منجر به سکته خفیف شود.
سالمندان باید با نظارت منظم بر فشار خون خود و انتخاب سبک زندگی که فشار خون آن‌ها را در سطح معقولی نگه می‌دارد، از این مشکل جلوگیری کنند. به عنوان مثال پیروی از یک رژیم غذایی کم سدیم، استراحت زیاد در شب، و ورزش سه یا چهار بار در هفته می‌تواند به سالمندان کمک کند تا سطح فشار خون خود را در حد نرمال نگه دارند.
2. رگ‌های خونی مسدود شده
افزایش سن منجر به تغییراتی در قلب و رگ‌های خونی می‌شود، اما می‌توان برای جلوگیری از سکته‌های خفیف از بیشتر این تغییرات پیشگیری کرد.
وقتی افراد مسن‌تر از رژیم‌های غذایی سالم پیروی نمی‌کنند، فعالیت بدنی ندارند و نمی‌توانند استرس خود را مدیریت کنند، شریان‌های اصلی قلب آن‌ها ضخیم می‌شود و انعطاف‌پذیری کمتری پیدا می‌کند. در نتیجه قلب آن‌ها باید بیشتر کار کند و خطر سکته‌های خفیف افزایش می‌یابد.
حفظ وزن سالم می‌تواند به فرد کمک کند تا از انسداد رگ‌های خونی جلوگیری و سلامت قلب و عروق خود را تقویت کند.
3. کلسترول بالا
در اغلب موارد علت حمله ایسکمیک خفیف تجمع رسوبات چربی در مغز است. این پلاک‌ها جریان خون را در مناطقی از بدن که اکسیژن و سایر مواد مغزی ضروری را به مغز می‌رسانند، مختل می‌کنند. این در حالی است که حفظ سطح کلسترول پایین می‌تواند از قطع کوتاه جریان خون و ایجاد لخته جلوگیری کند.
سالمندان می‌توانند با انجام تمرینات قلبی مانند پیاده روی و انجام فعالیت‌های مفید، کلسترول خود را کاهش دهند. برخی از سالمندان برای کاهش کلسترول LDL خود دارو مصرف می‌کنند.
4. دیابت
دیابت باعث تغییرات پاتولوژیک در رگ‌های خونی می‌شود که احتمال حمله ایسکمیک را افزایش می‌دهد. برای مدیریت دیابت، سالمندان باید از غذاهای سالم برای قلب استفاده کنند و از مواد پرکالری، به ویژه چربی‌های اشباع شده اجتناب کنند. آن‌ها همچنین باید برای کنترل وزن و سطح گلوکز ورزش را در برنامه روزانه خود قرار دهند.
5. بیماری شریان کاروتید
بیماری شریان کاروتید، رگ‌های خونی را که اکسیژن را از قلب به مغز می‌رساند تنگ می‌کند. سالمندانی که با این بیماری زندگی می‌کنند، ممکن است متوجه آن نشوند زیرا علائم اغلب در مراحل اولیه نادیده گرفته می‌شوند. با این حال، سالمندانی که سیگار و الکل را کنار می‌گذارند، مصرف نمک را محدود می‌کنند، ورزش را در برنامه خود قرا می‌دهند و مقدار زیادی میوه و سبزیجات می‌خورند، می‌توانند از ابتلا به این بیماری جلوگیری کرده و خطر سکته‌های کوچک را کاهش دهند.
درمان سکته مغزی سالمندان چگونه انجام می‌شود؟
مدیریت پزشکی سکته مغزی بر کاهش عوامل خطر و پیشگیری از سکته‌های بعدی متمرکز است. توصیه‌هایی برای کاهش وزن، ورزش منظم، داشتن یک رژیم غذایی متعادل و محدود کردن مصرف الکل ارائه می‌شود. البته که داروهایی برای کاهش فشار خون، کلسترول و کمک به فرد برای ترک سیگار و مصرف مواد وجود دارد.
ضروری است که فرد توانبخشی کافی را در یک واحد تخصصی سکته مغزی از یک تیم چند رشته‌ای دریافت کند. کارکنان پرستاری، فیزیوتراپیست‌ها، کاردرمانگران، گفتاردرمانگران، زبان درمانگران و روانشناسان با کادر پزشکی همکاری خواهند کرد تا مراقبت‌های تخصصی را ارائه دهند.
پس از اینکه فرد از بیمارستان خارج شد، برای اسکان مجدد و زندگی راحت در محیط اجتماعی به توانبخشی مداوم نیاز دارد.
فیزیوتراپی برای درمان سکته مغزی سالمندان چگونه عمل می‌کند؟
درمان فیزیوتراپی برای سکته مغزی به علائم فرد و مدت زمانی که از سکته مغزی گذشته بستگی دارد. با این حال اصول اصلی درمان عبارتند از:
- بهبود الگوهای حرکتی عادی با بازوها، پاها و تنه
- ایجاد وضعیت بدنی طبیعی و هم‌ترازی بدن
- فعالیت‌های تعادل نشستن و ایستادن
- بهبود تعادل و ایجاد هماهنگی بدنی
- بهبود کنترل وضعیتی و ثبات هسته
- تحمل وزن برابر از طریق پاها
- امکان مجدد پیاده روی
در اغلب موارد ضعف پا سریع‌تر از ضعف بازو پس از سکته برطرف می‌شود. فیزیوتراپیست‌ها طیف وسیعی از گزینه‌های درمانی را برای کمک به بهبود حرکت و عملکرد اندام فوقانی از جمله تزریق بوتاکس، سایبو درمانی، درمان حرکتی ناشی از محدودیت و تحریک الکتریکی عضلات در دسترس دارند.
فیزیوتراپیست مغز و اعصاب مجرب شرایط فرد را برای این تکنیک‌های درمانی کمکی ارزیابی خواهد کرد.
در مورد سکته مغزی و کما چه می‌دانید؟
هنگامی که سکته مغزی رخ می‌دهد، می‌تواند فشار داخل جمجمه را افزایش دهد، به ویژه در طول سکته مغزی هموراژیک که در آن خون شروع به پر کردن نواحی بین مغز و جمجمه می‌کند.
تصور می‌شود که تورم در مغز، خطر کما را پس از سکته افزایش می‌دهد. گاهی اوقات برای رفع سکته به جراحی نیاز است و ممکن است پس از انجام جراحی کما رخ دهد.
به بیان دیگر اگر سکته مغزی فشار داخل جمجمه‌ای بیش از حد ایجاد کند و نیاز به جراحی داشته باشد، احتمال به کما رفتن فرد بیشتر می‌شود.
چه نوع سکته مغزی منجر به کما می‌شود؟
به طور کلی کما پس از سکته مغزی شدید یا سکته‌ای که بر ساقه مغز تاثیر می‌گذارد، شایع‌تر است. سکته‌های شدید ممکن است به دلیل تاثیر قابل توجه بر مغز منجر به کما شوند. در اغلب موارد سکته‌هایی که منجر به تورم، فشار داخل جمجمه و نیاز به جراحی پیدا می‌کنند، می‌تواند منجر به کما شوند.
در حالتی دیگر، بخشی از ساقه مغز دارای سیستم فعال کننده شبکه‌ای (RAS) است که حالت‌های برانگیختگی ما از جمله بیداری و خواب را کنترل می‌کند. آسیب به RAS ناشی از سکته مغزی می‌تواند منجر به کما شود. یک توضیح این است که برای اینکه یک فرد بیدار باشد، RAS و حداقل یک نیمکره مغز باید کار کنند.
این بدان معنا نیست که تنها سکته مغزی شدید و سکته مغزی می‌تواند منجر به کما شود، اما به نظر می‌رسد این نوع سکته‌ها خطر بیشتری را به همراه دارند. هر سکته مغزی متفاوت است، به این معنی که هر سکته مغزی به نتایج متفاوتی منجر خواهد شد. در نهایت طبق تحقیقات انجام شده، کما پس از سکته مغزی شدید شایع‌تر است.
چقدر طول می کشد تا فرد پس از سکته مغزی در کما بماند؟
مشخص نیست که کمای ناشی از سکته در هر بیمار چقدر طول می‌کشد، زیرا هر سکته مغزی متفاوت است. کما می‌تواند چند روز تا چند هفته طول بکشد و در موارد شدید، ممکن است سال‌ها ادامه یابد.
پیش از این، کارشناسان فکر می‌کردند که افرادی که در کمای طولانی مدت هستند نمی‌توانند بهبود یابند. با این حال، تحقیقات اخیر نشان می‌دهد که بهبودی دیرهنگام به لطف انعطاف‌پذیری قابل توجه مغز انسان امکان‌پذیر است.
اگر بیمار از کما خارج شود به آرامی هوشیاری خود را به دست می‌آورد و در مراحل کما از جمله حالت نباتی و حالت حداقل هوشیاری قرار گیرد. غالبا چشم‌ها قبل از اینکه دیگر اعضای بدن حرکت کنند، حرکت را زودتر شروع می‌کنند.
کما می‌تواند چند روز تا چند هفته طول بکشد. همه بیماران در کما زنده نمی‌مانند، اما بهبودی و حتی بهبودی دیرهنگام برای برخی افراد امکان‌پذیر است.
یادداشت پایانی
سکته مغزی سالمندان می‌تواند مشکلات مختلفی در سلامتی افراد ایجاد کند. نحوه تاثیر سکته مغزی روی یک فرد بستگی به این دارد که کدام قسمت از مغز آسیب دیده است.
سالمندی که سکته کرده معمولا در یک طرف بدن فلج می‌شود یا احساس ضعف می‌کند. همچنین ممکن است در صحبت کردن یا استفاده از کلمات و در بلع دچار مشکل شود یا احساس درد یا بی‌حسی کند.
سکته مغزی ممکن است باعث مشکلاتی در تفکر، آگاهی، توجه، یادگیری و حافظه شود. گاهی فردی که سکته کرده است احساس افسردگی می‌کند یا کنترل احساسات برایش سخت می‌شود.
افسردگی پس از سکته می‌تواند بیشتر از غم و اندوه عمومی ناشی از حادثه سکته مغزی باشد. این یک مشکل رفتاری جدی است که می‌تواند بهبود و توانبخشی را مختل کند و حتی در بعضی مواقع منجر به خودکشی شود.
راه‌های مختلفی برای کمک به بهبود افراد پس از سکته مغزی وجود دارد. بسیاری از درمان‌ها در بیمارستان شروع می‌شود و در خانه ادامه می‌یابد.
داروها و فیزیوتراپی می‌توانند به بهبود تعادل، هماهنگی و مشکلاتی مانند مشکل در صحبت کردن و استفاده از کلمات کمک کنند. کاردرمانی نیز می‌تواند انجام کارهایی مانند حمام کردن یا آشپزی را آسان‌تر کند.
برخی از افراد بلافاصله پس از سکته مغزی سالمندان بهبودی کامل پیدا می‌کنند، اما روند بهبودی در برخی دیگر ماه‌ها یا حتی سال‌ها طول می‌کشد. گاهی اوقات هم آسیب آنقدر جدی است که درمان نمی‌تواند کمکی کند.
در این نوشتار سعی کردیم مطالبی را پیرامون سکته مغزی سالمندان بیان کنیم. امیدواریم مفید واقع شده باشد.
